هفتمین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور: چالش‌های صنفی ناشران

هفتمین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور از ۴ مه تا ۶ ژوئن در شهرهای مختلف اروپای مرکزی و در تورنتو کانادا و لس‌آنجلس آمریکا برگزار می‌شود؛ یک نمایشگاه متفاوت که کتاب را به محل سکونت ایرانیان دور از وطن در چهارگوشه جهان می‌برد.

این نمایشگاه در شرایطی به پایان می‌رسد که مهم‌ترین چالش‌های نشر کتاب در تبعید باقی مانده است. اگر وظیفه طبیعی یک نمایشگاه کتاب در شرایط متعارف زمینه‌سازی برای آشنایی و همکاری تنگاتنگ‌تر بین نویسنده و ناشر و چه بسا ایجاد بازارهای وسیع‌تر برای کتاب است، در تبعید این مهم در حد عرضه کتاب فارسی در برخی از نقاط جهان فرومی‌کاهد.

اندیشه تشکیل اتحادیه ناشران فارسی در تبعید، و ایجاد یک شبکه پخش منسجم و کارآمد همچنان به نتیجه نرسیده است، تعاون بین ناشر و نویسنده و خواننده در حد یک ایده باقی مانده و عقد قراردادهایی برای ترجمه کتاب‌های ادبیات تبعید به زبان‌ کشورهای میزبان فراتر از توانایی ناشران تبعیدی است، و علاوه بر این بحث ویراستاری آثار به طور حرفه‌ای و قیمت کتاب‌ها هم همچنان مطرح است.

پایداری و پیوستگی

نشر باران از مهم‌ترین و دیرپاترین ناشران تبعیدی‌ست. مسعود مافان، مدیر نشر باران در سوئد از سال ۱۹۹۱/ ۱۳۶۹ بی‌وقفه در حال تلاش برای انتشار آثار ادبیات تبعید است و در این مدت به سبب پایداری و پیوستگی در کار نشر موفق شده نشر باران را به یکی از معتبرترین ناشران خارج از کشور بدل کند. با او در روزهای پایانی هفتمین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور گفت‌وگو کرده‌ایم:

مافان در این گفت‌وگو پراکندگی خوانندگان فارسی‌زبان در سراسر جهان و همچنین کاهش سرانه کتابخوانی در ایران را از مهم‌ترین چالش‌های نشر ادبیات تبعید می‌داند. به گفته مدیر نشر باران این امر سبب شده که شمارگان کتاب در خارج از کشور افت کند و با این حال کتاب فارسی به طور میانگین بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ نسخه فروش دارد. در این میان اما از سه چهار عنوان کتاب هم می‌توان نام برد که به تیراژ ۱۰ هزار نسخه رسیده‌اند. مافان در بخش دیگری از این مصاحبه می‌گوید باران حق‌التالیف نویسندگان تبعیدی را ۱۵ تا حداکثر ۲۰ درصد از قیمت کتاب در نظر گرفته است.

مافان در ادامه به نکته مهمی اشاره می‌کند: ناشران تبعیدی به دلیل نبود منابع مالی نمی‌توانند به وظیفه طبیعی خودشان که همانا ارائه کتاب ویراسته است عمل کنند. با این‌حال به گفته مافان در طی این سال‌ها به تدریج مسائلی مانند کیفیت جلد و نوع خط و کیفیت کاغذ اهمیت پیدا کرده است.

مافان می‌گوید نشر کتاب در خارج از ایران بیش از آنکه یک شغل باشد، کنشگری فرهنگی برای مبارزه با سانسور است. ناشران تبعیدی هم مانند نویسندگان تبعیدی اغلب ناگزیرند برای گذران زندگی دو شغل اختیار کنند.