تشدید افسردگی و سرخوردگی اجتماعی در ایران

به‌طور قابل توجهی هم تعداد مراجعان و هم سن آن‌ها پایین آمده است. بیشتر نوجوانان و جوانانی که به مطب مراجعه می‌کنند درگیر مصرف مواد مخدرند یا سابقه آن را دارند. سرخوردگی و ناامیدی از وضعیت کشور حرف مستقیم و غیرمستیم آن‌هاست. البته باید در نظر گرفت که تعداد زیادی از افراد بخاطر عدم توانایی مالی به مشاوره یا پزشک روانشناس مراجعه نمی‌کنند و به خوددرمانی یا گوشه‌گیری روی می‌آورند. اگرچه آمار مشخصی نداریم ولی برحسب تجربه من و همکاران تعداد افرادی که با مشکلاتی از قبیل افسردگی و ناامیدی و اضطراب، بخصوص بعد از حوادث یک سال اخیر درگیرند بسیار بیشتر شده است. عمده این افراد به شرایط ناامن معیشتی، نبود آینده روشن، سرخوردگی از وضعیت سیاسی، تبعیض‌ها، استرس به دلیل خشونت‌های ناشی از بازداشت یا کشتن دوستان و آشنایان، اخراج از دانشگاه، محل کار و.... اشاره می‌کنند.

۳۰ شهریورماه سال گذشته متعاقب قتل حکومتی ژینا (مهسا) امینی و سرکوب خشونت‌آمیز معترضان، چهار انجمن علمی حوزه سلامت روان در بیانیه‌ای مشترک نسبت به وضعیت روان شهروندان ایرانی ابراز نگرانی کردند. آنها بخشی از وضعیت بحرانی کشور را حاصل «شیوه تدبیر امور مملکت، سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های داخلی» دانسته و ضمن درخواست توقف خشونت‌های حکومت، شرایط موجود را «زمینه‌ساز مشکلات جدی روانی و اجتماعی در ابعاد وسیع» برشمردند.

دست کم ۳۰ درصد مراجعان به پزشکان عمومی به دلیل انواع مختلفی از بیماری‌های روانی مراجعه کرده‌اند. لذا لازم است پزشکان عمومی درباره درمان بیماری‌های روانی مطالعه داشته باشند. همچنین ۳۰ درصد دیگر بیماران این پزشکان هم دارای انواع بیماری روانی و جسمی هستند و می‌توان گفت بالاتر از ۵۰ درصد بیماران در کشور، به گونه‌های مختلف بیماری روانی از جمله افسردگی مبتلا هستند.

حرف‌هایی که این روزها مردم در مورد ناامیدی، مهاجرت، بیکاری، فقر و... می‌زنند به خوبی بیانگر سرخوردگی آنها از زندگی در ایران است. همین سرخوردگی، انواع بیماری‌های روانی مثل افسردگی و خودکشی را به وجود آورده. در بین دوستان من کسی وجود ندارد که به آینده خودش امیدوار باشد. نمی‌دانم بعد از ۳۲ سال زندگی اصلاً باید به آینده امیدوار بود یا نه! همه یا به مهاجرت فکر می‌کنند یا زندگی‌شان را به بطالت می‌گذرانند. تقریباً همه جا از این حرف‌ها می‌شنویی. وقتی شغلی نداری یا همیشه در استرس این بسر می‌بری که به یک بهانه واهی بازداشت شویی، یا به برادر و خواهر دانشجویت فکر می‌کنی و نگرانی این هستی که خدایی نکرده مثل صدها نفری که سال گذشته جانشان را گرفتن، در خیابان یا توی خوابگاه کشته شود! دیگر چطور می‌شود برای زندگی آینده‌ تصمیم بگیری؟ من خانواده‌هایی را می‌شناسم که تنها درآمدشان پول بی‌مقدار یارانه است! آنها پسر و دختر نوجوان و جوان دارند، شما فکر می‌کنید با این اوضاع اگر طرف افسرده نشود باید چه بشود؟ جمهوری اسلامی زندگی همه ما را نابود کرده.

در این یک سال، میلیون‌ها نفر از آسیب‌های ناشی از خشونت نیروهای انتظامی و امنیتی دچار مشکلات عصبی شده‌اند. وقتی می‌گویم میلیون‌ها مبالغه نمی‌کنم! حکومتی‌ها صدها نفر را مستقیم کشتند، هزاران نفر را با خشونت بازداشت و زخمی کردند، تعداد بسیار زیادی را از کار بی‌کار کردند و عده زیادی هم مجبور شدند از کشور فرار کنند. همه این افراد دوستان و آشنایانی دارند که یا مستقیم به سوگشان نشسته‌اند یا اندوه بیکاری و بازداشت و زخمی و فراری بودنشان را می‌خورند. هیچ کدام از این افراد هم به اجرای عدالت امیدی ندارند، همه آن‌ها هم می‌ترسند همین خشونت یک روز دامان خودشان را هم بگیرد. خب با این اوصاف کاملاً طبیعی است مردم نگران باشند و شب با استرس بخوابند. از طرف دیگر، مشکلات ناشی از وضعیت اقتصادی و تبعیض‌های آشکاری که در رانت‌های حکومتی است باز این نگرانی و سرخوردگی را تشدید می‌کند. خب اینها دلایل کافی برای ناامیدی عمومی و افزایش مصرف داروهای اعصاب و روان است. همه چیز به جمهوری اسلامی و دشمنی‌اش با مردم برمی‌گردد. هیچ فکر و خیالی الکی و بی‌دلیل تو ذهن مردم جا خوش نمی‌کند.

اختلالات اضطرابی جای خود را به بیماری افسردگی، ناامیدی و حتی بی‌عملی داده است.

می‌توانم با تأکید بگویم در این ده سال که سابقه کار دارم هیچ وقت مثل یک سال گذشته تعداد مراجعین برای داروهای ضدافسردگی و ضداسترس زیاد نبوده است. البته تا جایی که یادم است همیشه داروهای مرتبط با اختلالات روانی مراجعین زیادی داشته، اما در این یک سال خیلی بیشتر شده است. بسیاری از این داروها بدون نسخه داده نمی‌شوند ولی باز مراجعه می‌کنند یا طرف نسخه‌های قدیمی را می‌آورد. معمولاً ما در داروخانه بدون نسخه دارو نمی‌دهیم ولی تاجایی که خبر دارم بعضی از داروخانه‌ها بدون نسخه این داروها را می‌فروشند. البته اگر داروخانه هم نسخه را قبول نکند، به راحتی در بازار سیاه پیدا می‌شود. متقاضی برای برندهای خارجی بیشتر است ولی خیلی سخت پیدا می‌شود، پس مجبورند داروی ایرانی تهیه کنند که کیفیتش بسیار پایین‌تر است. البته قیمت داروهای خارجی گران‌تر است و هرکسی نمی‌تواند تهیه کند.

جامعه ایرانی به طرز فزاینده‌ای، جامعه‌ای بدون فرصت انتخاب‌کردن است، یعنی تقریباً در هیچ زمینه‌ای افراد جامعه نه امکان انتخاب دارند نه شرایط برابر انتخاب. از شکل پوشش گرفته تا نوع شغل، رشته دانشگاهی، سبک زندگی، نوع تفریح، عقاید مذهبی و حتی انتخاب آزادی برای نماینده سیاسی، اعم از رئیس‌جمهور، نماینده مجلس، شهردار و... ندارند. همه این انتخاب‌ها توسط قدرت حاکم معدود شده‌اند. درواقع فرد ایرانی تنها می‌تواند چیزی را که قدرت سیاسی دیکته می‌کند انتخاب کند. همین باعث شده، بخصوص در سال‌های گذشته، شکاف عمیقی بین زندگی مطلوب از دید جامعه و زندگی مطلوب از دیدگاه حاکمیت بوجود بیاید. به عبارت دقیق‌تر هرچیزی که مردم را خوشحال می‌کند، حکومت را ناراحت، و هرچه حکومت را خوشحال می‌کند، مردم را غمگین. - فوتبال جام‌جهانی سال گذشته مثال روشنی در این زمینه است.- این شکاف باید توسط حاکمیت پر شود نه شهروندان، درواقع حاکمیت باید به سمت زندگی دلخواه شهروندان سوق پیدا کند. ولی متاسفانه جمهوری اسلامی نشان داده نه تنها اهمیتی به زندگی مطلوب شهروندان نمی‌دهد بلکه با ده‌ها روش خواسته‌هایشان را در جهت تداوم حکمرانی خود سرکوب و محدودتر می‌کند. نتیجه این شکاف یا به عبارتی شمشیر از رو بستن حاکمیت، چیزی جز افزایش افسردگی و ناامیدی اجتماعی نیست. افراد جامعه هر کدام برای خود افق‌هایی را تعریف می‌کنند ولی وقتی دریچه این افق‌ها با تبعیض‌ها، خلاء‌های قانونی، سرکوب‌ها و... مسدود می‌شود، سرخوردگی جایش را پر می‌کند که به لحاظ روانی خود را در اختلالات روانشناختی و تبعات حاصل از آن مثل خودکشی نشان می‌دهد.

آمار خودکشی در سال ۱۴۰۱ محرمانه است، اما می‌توانم بگویم که تعداد آنها بیشتر شده. به طور کلی روند فوتی‌های ناشی از اقدام به خودکشی در کشور افزایشی است.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران

در سال ۹۶ شاخص خودکشی به ازای صدهزار نفر جمعیت ۵,۵ بود. سال ۱۴۰۰ اما این شاخص به ۷,۴ به ازای صد هزار نفر جمعیت رسید. روند افزایشی ۲ درصدی در بازه پنج ساله، بسیار زیاد و نگران‌کننده است. این در حالی است که قبلا شاخص خودکشی در بازه ده ساله ۰,۲ نفر در صدهزار نفر بود. در سال ۱۴۰۰ حدود ۲۸ درصد از فوتی‌های ناشی از اقدام به خودکشی را زنان تشکیل می‌‌دادند. با این حساب آمار فوتی‌های ناشی از اقدام به خودکشی در مردان بیشتر است.