هوای آلوده‌تر، طوفان کمتر

هوای پاک را دیگر باید از جمله مطالبات ثابت هر شهروند مدرنی به شمار آورد و کسی هم نیست که خواستار ثبات و چه بسا آلاینده‌های جوّی باشد. اما متأسفانه طبق مدل‌سازی‌های جدید اقلیمی، کاهش غلظت آلاینده‌های انسانی، و یا به عبارت دقیق‌تر، اُفت غلظت «ایروسول» های جوی، می‌تواند از جمله عوامل عمدهٔ رشد آمار طوفان‌های گرمسیری در اقیانوس اطلس شمالی به شمار آید.

ایروسول‌ها، یا به اصطلاح «هواویز» ها، همان آلاینده‌های میکروسکوپی پراکنده در هوای غبارآلود شهرهای آلوده‌اند که از زمان وقوع انقلاب صنعتی تاکنون، همیشه بر غلظت متوسطشان افزوده شده است. اما بعضاً مواقعی بوده که این روند دچار نوساناتی شده؛ مثلاً دوران رکود بزرگ اقتصادی سالیان دهه ۱۹۳۰؛ جنگ جهانی دوم، و همچنین اوایل تصویب معاهده هوای پاک، بین کشورهای اروپایی و ایالات متحده در طول دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی. اما جالب اینجاست که طبق مطالعات اخیر هواشناسان، آمار طوفان‌های گرمسیری دقیقاً طی همین بازه‌ها، و به ویژه سالیان پس از تصویب معاهده هوای پاک، افزایش قابل توجهی را به نمایش گذاشته است.

ایروسول‌ها از منابع طبیعی و مصنوعی متنوعی از قبیل نیروگاه‌های تولید برق، آلاینده‌های ماشینی، و همچنین آتشفشان‌ها و غبار پراکنده در جو حاصل می‌شوند. این ذرات معلق، از آنجایی که نور خورشید را پیش از رسیدن به زمین، پراکنده می‌کنند و ضمناً بستر مطلوبی هم برای تشکیل ابرهای روشن و پردوام هستند، نقش قابل توجهی در اُفت دمای سطح زمین ایفا می‌کنند. بنابراین رشد غلظت ایروسول‌ها، زمینه‌ساز تشکیل مناطق نسبتاً سردی در آب‌های اقیانوس شمالی می‌شده که مسیر طوفان‌های گرمسیری را منحرف می‌کرد.

جالب‌اینکه طبق این تحقیقات، و علی‌رغم تصور معمول، ایروسول‌ها نسبت به گازهای گلخانه‌ای، نقش برجسته‌تری در تعیین آهنگ وقوع طوفان‌های گرمسیری قرن بیستم ایفا کرده‌اند. اما از طرفی هم این را بایستی به خاطر داشت که دوام ایروسول‌ها در جو حداکثر به چند هفته قد می‌دهد؛ حال آنکه گازهای گلخانه‌ای می‌توانند تا ده‌ها سال در جو زمین باقی بمانند و لذا اگر صرفاً به همین دو شاخص اکتفا کنیم، احتمال دارد که در پایان قرن بیست و یکم، همین وفور گازهای گلخانه‌ای بتواند آهنگ وقوع طوفان‌های گرمسیری را کاهش بدهد.

اما می‌دانیم که مسئله صرفاً بر سر دو شاخص هم نیست؛ چرا که ایروسول‌ها گرچه قادرند آمار طوفان‌ها را پایین بیاورند، اما غلظت بالای آن‌ها می‌تواند به همان نسبتْ سلامتی ما را هم مستقیماً به خطر بیندازد؛ و ضمناً در بلندمدت، زمینه‌ساز تثبیت برخی الگوهای اقلیمی، و لذا وقوع فجایعی نظیر خشکسالی بزرگ دهه ۱۹۸۰ میلادی در شرق آفریقا بشود.

پس با این حساب، این تحقیقاتْ ما را بیش از پیش متقاعد می‌کنند که چقدر الگوهای اقلیمی زمین، و به تبع آن الگوهای زندگی ما انسان‌ها، می‌تواند متأثر از عوامل ظاهراً ریزنقشی مثل ذرات میکروسکوپی معلق در هوای کلان‌شهرها باشد.

توضیحات تصاویر:

۱-         فوران آتشفشان کلیوچفسکوی در روسیه، در سپتامبر ۱۹۹۴. آتشفشان‌ها از جمله عمده‌ترین منابع طبیعی ایروسول‌های جوی به شمار می‌روند / منبع: پایگاه فضایی جانسون ناسا.