چرا اردوغان از نشان دادن نماد گرگ‌های خاکستری حمایت کرد؟

ترکیه آخرین مسابقه‌اش در جام ملت‌های اروپا را به هلند باخت؛ مسابقه‌ای که رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه را از استانبول به برلین کشاند تا هم به محرومیت «مریح دمیرل» اعتراض کند و هم به «سربازان ترک» برای ادامه راه روحیه بدهد. دمیرل پس از گل دومش در بازی با اتریش، نماد گرگ‌های خاکستری را نشان داد و بعد هم در اینستاگرام با بازنشر تصویر شادی پس از گل نوشت: «چه خوشبخت است کسی که می‌داند ترک است.» یوفا او را محروم کرد. اردوغان و چند سیاستمدار دیگر ترکیه‌ای به این تصمیم اعتراض کردند.

گرگ‌های خاکستری یک گروه افراطی ناسیونالیست ممنوعه در آلمان، اتریش و فرانسه است. در ترکیه اما ملی‌گرایان این گروه را ستایش می‌کنند و آنها را فرزندان ترکیه می‌خوانند که «عشق به وطن» دارند. چند روز پیش از آنکه دمیرل نماد این گروه را به شادی پس از گل به اتریش اضافه کند، برخی اعضای این گروه در شهر هاتای، در نزدیکی مرز سوریه به خانه و مغازه پناهندگان سوریه‌ای حمله کردند، آنها را کتک و مغازه‌هایشان را آتش زدند.

حمله به سوریه‌ای‌ها در ترکیه امر تازه‌ای نیست؛ پس از جنگ در سوریه و آواره شدن میلیون‌ها تن از سوری‌ها، ترکیه یکی از مامن‌های موقت آنها شد. ترکیه بیشتر از هر یک از همسایگان سوریه آواره‌گان فراری از جنگ را در خود جای داده است.

رجب طیب اردوغان به صورت مشخص از مخالفان بشار اسد حمایت می‌کرد. او در حمایت از مخالفان اسد، نیروی نظامی به سوریه فرستاد و چندین مرتبه نیز مناطق شمال سوریه را که نیروهای کرد اداره می‌کنند، آماج حملات مرگبار قرار داد. تهاجم نظامی به خاک سوریه در شمال این کشور که از کنترل دولت بشار اسد خارج شده بود، همچنان ادامه دارد. گروه‌های کرد می‌گویند اردوغان قصد دارد بخش بزرگی از آواره‌گان سوریه‌ای را در این جغرافیا که اشغال کرده است، اسکان بدهد تا بافت جمعیتی آنجا را تغییر بدهد.

شورش در سرزمین‌های اشغالی

۱۲ تیر پس از آنکه گروه‌های ترک به سوریه‌ای ها در چند شهر حمله کردند، در شهرهای شمالی سوریه شورش‌های پراکنده‌ای علیه نظامیان ترک شکل گرفت. دیده‌بان حقوق بشر سوریه که در لندن مستقر است، گزارش کرد در جریان این شورش شش نفر در شهر عفرین و یک نفر در جرابلس به دست نیروهای ترکیه‌ای کشته شدند. خبرگزاری‌های بین‌المللی هم از حمله به نظامیان ترکیه و پاسگاه‌های مرزی در این مناطق خبر دادند.

این وقایع در زمانی رخ داد که برخی رسانه‌ها از دیدار قریب‌الوقوع بشار اسد، رئیس دولت سوریه با رجب طیب اردوغان همتای ترکیه‌ای خود خبر داده‌اند. روابط ترکیه و سوریه پس از جنگ در سوریه پرتنش شده بود. ترکیه به صورت علنی از مخالفان اسد حمایت می‌کرد. مخالفان اسد چند نشست در استانبول برگزار کردند. ترکیه بخشی از نیروی نظامی‌اش را برای پشتیبانی از مخالفان اسد به سوریه فرستاد. هیچ یک از این اقدام‌ها اما موجب سقوط بشار اسد نشد. او با حمایت روسیه و ایران بار استیلای‌اش بر بخش بزرگی از سوریه را حفظ کرد، روابطش با دولتهای عربی را بهبود بخشید و حالا آنطور که رسانه‌ها می‌گویند قرار است با رجب طیب اردوغان دیدار کند.

رسانه‌های ترکیه گفته‌اند در ماه‌های اخیر دیدارهای مخفیانه‌ای میان هاکان فیدان و مقام‌های سوریه‌ای انجام شده است تا مقدمات ملاقات بزرگ فراهم شود.

مساله حل ناشدنی

آنطور که در خبرهای منتشر شده آمده است دیدار اردوغان و بشار اسد قرار است در یک کشور ثالث، به احتمال فراوان عراق، انجام شود. هر دو طرف اما برای سرگرفتن این دیدار پیش‌شرط‌هایی دارند؛ اردوغان از بشار اسد می‌خواهد در سرکوب نیروهای سوریه دموکراتیک که کنترل شمال این کشور را در دست دارند و از نگاه ترکیه یک تهدید امنیتی هستند، به آنکارا کمک کند و در مقابل سوریه خواستار خروج نظامیان ترک از سوریه است.

اختلاف سوریه و ترکیه بر سر نیروهای کرد جدید نیست. عبدالله اوجالان رهبر زندانی حزب کارگران کردستان ترکیه تا سال ۱۹۹۸ در سوریه اقامت داشت. تهدیدهای ترکیه مبنی بر حمله نظامی به سوریه و در پی آن توافقنامه آدانا موجب اخراج اوجالان از سوریه شد. شروع جنگ در سوریه و حمله دولت اسلامی به جغرافیای کردها در سوریه اما سبب شد میراث به جای مانده از نزدیک به دو دهه زیست اوجالان و حزب کارگران کردستان در این کشور نمایان شود؛ یگان‌های مدافع خلق اگر چه با حمایت دولتهای غربی توانستند در برابر داعش مقاومت کنند. آزادسازی کوبانی از اشغال اسلامگرایان و بنیان نهادن اداره خودمختار شمال و شرق سوریه ــ روژاواــ اگر برای کردها یک جشن بود، دستگاه امنیتی ترکیه را ترساند.

ترکیه نیروهای کرد در سوریه را بخشی از حزب کارگران کردستان ترکیه می‌داند و به همین بهانه در سال‌های اخیر بارها مواضع آنها را بمباران کرده است. اکتبر ۲۰۲۳/ مهر ۱۴۰۲ ترکیه برای چند روز پیاپی، در حالی که نگاه‌ها متوجه غزه بود شمال سوریه و اقلیم کردستان عراق را بمباران کرد. ترکیه پیشتر در حملاتی که نام چشمه صلح بر آن گذاشته بود، بیش از ۳۰۰ هزار تن از ساکنان مناطق تحت کنترل نیروهای کرد را آواره و اعلام کرده بود یک منطقه حائل در «مناطق آزاد شده» ایجاد خواهد کرد.

دولت بشار اسد که همانند پدرش حافظ اسد کردها را حتی از داشتن شناسنامه محروم کرده بود تا به حال تنها به محکوم کردن کلامی این حملات بسنده کرده و به جای دفاع از «قلمرو» خود در شمال، به نیروهای تحت حمایت ترکیه در سایر مناطق سوریه حمله برده است؛ یک توافق ضمنی نانوشته، سکوت در برابر سکوت و حمله به ازای حمله.

چرا دیدار با بشار اسد برای اردوغان مهم است؟

اردوغان و حزب او در سراشیبی قرار دارند؛ باخت در انتخابات محلی، بحران‌های اقتصادی فزاینده و گسترش نارضایتی جبهه حامیان دولت اردوغان را کوچکتر کرده است. با این روند بعید است او بتواند در انتخابات بعدی پیروز شود. او که روزگاری نماد مخالفت با نشان‌های بازمانده از دوران مصطفی کمال بود و تلاش داشت نمادهای اسلامی را جایگزین نمادهای ناسیونالیستی کند، چند سال بعد با احزاب ناسیونالیست همپیمان شد تا در قدرت بماند، حالا می‌خواهد یک راه دیگر را برای جلب رضایت همین ناسیونالیست‌ها طی کند؛ بازگرداندن سوریه‌ای‌ها.

بازگرداندن یا بهتر اخراج سوریه‌ای که به روایت کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در ترکیه ۳٬۶ میلیون تن هستند، خرسندی ناسیونالیست‌ها و گروهای ضدمهاجر، از جمله گرگ‌های خاکستری را به همراه خواهد داشت. دولت ترکیه به همین منظور در دو سال اخیر شمار زیادی از سوریه‌ای ها را اخراج یا مجبور به آنچه که «بازگشت داوطلبانه» می‌نامد، کرده است. تنها در فوریه ۲۰۲۴ وزیر کشور ترکیه تایید کرد ۶۲۵ هزار سوریه‌ای به کشورشان بازگشته‌اند.

در آن سو بشار اسد که به قیمت سرکوب و خونریزی بر قدرت مانده آهسته آهسته اعتبار از دست رفته‌اش در جهان عرب را بازیابی می‌کند و آخرین بازمانده شورشیان متصل به اردوغان را به واسطه همین بازسازی روابط با جهان عرب، سرکوب خواهد کرد. اردوغان قطعا دوست ندارد هنگامی با بشار اسد دیدار و روابط را بازسازی کند که او موقعیتی بهتر از وضعیت کنونی‌اش داشته باشد. برای او بشار اسد ضعیف در آستانه سقوط گزینه بهتری برای معامله بر سر سرکوب کردها به عنوان یکی از مهمترین دغدغه‌های امنیتی ناسیونالیست‌های ترکیه‌ای است.

اردوغان فاشیست‌تر است یا دمیرل؟

انگشتان به هم چسبانده شده دمیرل برای تصویرسازی گرگ‌های خاکستری حتی اگر به فرض گفته او «هیجانی» بود و بدون پیام سیاسی، برای سیاستمداران ترکیه‌ای گروه‌های افراطی یک فرصت تازه بود تا به همین بهانه از مخفی‌گاه بیرون بیایند و چند روز پس از حمله به پناهجویان سوریه‌ای، قدرت‌نمایی کنند. هر چند که مقام‌های دولتی در ترکیه از بازداشت صدها تن به دلیل نفرت‌پراکنی و مهاجرستیزی خبر دادند و وعده کردند با مسببان آن برخورد کنند، واقعیت اما اینکه این وعده ریاکارانه است؛ چرا که گرگ‌های خاکستری بخشی از قدرت حاکم بر ترکیه هستند.

ترکیه از آغاز جنگ در سوریه بارها نیروهای کرد را شمال و شرق این کشور آماج حملات قرار داده است، بدون اینکه از سوی هم‌پیمان‌های نظامی‌اش در ناتو که از کردها در شمال سوریه حمایت می‌کنند، بازخواست شود. سیاست‌های سرکوب‌گرانه ترکیه علیه کردها که بخش بزرگی از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند از سوی متحدان غربی ترکیه نادیده و گاهی نیز پنهانی تشویق شده است.

همچنین سیاست‌های ترکیه علیه پناهجویان، خشونت پلیس مرزی ترکیه در برخورد با پناهجویان، زندانی کردن پناهجویان و بازگرداندن آنها به کشورهایی که از آنجا گریخته‌اند با وجود تهدید جانی برای اتحادیه اروپا قابل قبول بوده است. دلیل آن هم روشن است؛ ترکیه مرزبان اتحادیه اروپا برای ممانعت از ورد پناهجویان است. هر گاه که لازم دیده از برگ پناهجویان برای گرفتن امتیاز بیشتر استفاده کرده است تا آنجا که شروطش را بر سوئد برای عضویت در پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) تحمیل کند. همین وضعیت است که به اردوغان ــ و دیگر سیاستمداران ترکیه ــ جسارت می‌دهد تا به جای سرزنش و عذرخواهی بابت نمایش نماد یک گروه فاشیستی از سوی یک فوتبالیبست، از فرصت بدست آمده برای قدرت‌نمایی بیشتر استفاده کند و راهی برلین شود تا از او و ــ گرگهای خاکستری ــ حمایت کند؛ همان‌ها که در چند شهر ترکیه به پناهجویان سوریه‌ای حمله کردند.