نه به خشونت: از «ژن، ژیان، ئازادی» در اوین و «زن، زیوش، أزایی» در لاکان تا «زن، زندگی، آزادی» در فلسطین و افغانستان

از کودکی او به‌عنوان جدایی‌طلب و عضوی از جنس دوم جامعه برچسب خورد و هرگز به عنوان یک شهروند واقعی شناخته نشد. برای حکومت مرکزی، کردها بی‌ارزش و ناچیز هستند، اما برای مجازات‌هایشان سنگین‌ترین و بزرگترین هزینه‌ها را تحمل می‌کنند.

یک فعال زن کرد و عضو «کژار» (جامعه زنان آزاد شرق کردستان) در مقابله با تاریکی داعش در کوبانی مبارزه کرد (و به‌شدت مجروح شد). در تاریخ ۱ اوت ۲۰۲۳ دستگیر شد. در آوریل ۲۰۲۴، «دادگاه» ایران او را به اتهام «بغی» (قیام مسلحانه) متهم کرد. در یک محاکمه نمایشی در ۱۱ نوامبر به اعدام محکوم شد. او همچنان به مقاومت انقلابی خود ادامه می‌دهد. در ژوئیه ۲۰۲۴ از حضور در دادگاه خودداری کرد.در  ۱۰ اکتبر ۲۰۲۴، هم‌زمان با روز جهانی مبارزه با اعدام، اعتصاب غذا کرد.

من یک زن کرد هستم که در خاورمیانه زندگی می‌کنم، و زندگی من فقط برای خودم نبوده است. خود را به پیشبرد آزادی اجتماعی برای مردم این منطقه وقف کرده‌ام و به این مسیر ادامه خواهم داد، زیرا زندگی با آزادی و کرامت ارزش هر تلاشی را دارد. انسان باید یا زندگی‌ای پر از هدف و معنا داشته باشد، غنی شده با آزادی، یا اصلاً زندگی نکند. تنها «جرم» من تعهدم به مسئولیت اجتماعی است. من همچنان از مبارزاتم علیه نیروهای تروریستی داعش در کوبانی حمایت می‌کنم و به مبارزه علیه هر شکلی از ستم علیه زنان ادامه خواهم داد ـ از کردستان تا بلوچستان، از ایران تا افغانستان‌ـ تا زمانی که آرمان‌های «ژن، ژیان، آزادی» (زن، زندگی، آزادی) تحقق یابد.

وریشه مرادی

در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲، ژینا امینی، دختر کُرد و سنی ۲۲ ساله، سه روز پس از بازداشت به اتهام بدحجابی در بازداشتگاه پلیس جان باخت. قتل او اعتراضاتی سراسری را برانگیخت که بی‌سابقه بود؛ زیرا موضوع برابری جنسیتی و رفع خشونت و تبعیض علیه زنان در مرکز این اعتراضات قرار داشت. این اعتراضات در چهار استان کردستان، بلوچستان، تهران و گیلان گسترده‌تر بود. کمی پیش از اولین سالگرد این خیزش، ۱۱ فعال (۱۰ زن و یک مرد) در چهار شهر گیلان دستگیر شدند: متین یزدانی، فروغ سمی‌نیا، یاسمین هشداری، جلوه جواهری، زهرا دادرَس، زهره دادرَس، نگین رضایی، سارا جهانی، هومن طاهری، شیوا شاه‌سیا و آزاده چاووشیان. اتهام آنها عضویت در «سازمان‌هایی با هدف برهم زدن امنیت ملی» اعلام شد. یک خبرگزاری دولتی آنها را متهم کرد که «برنامه‌ریزی برای تحریک شورش در سالگرد اعتراضات پاییز ۲۰۲۲»، «دریافت کمک‌های مالی به بهانه حمایت از خانواده‌های آسیب‌پذیر قربانیان»، و «ارتباط با رسانه‌های دشمن» داشته‌اند. در دوران بازداشت و بازجویی، این فعالان تحت شکنجه قرار گرفته و بارها تهدید به تجاوز، حمله فیزیکی و مرگ شدند. آنها در مجموع به ۳۲ سال زندان محکوم شدند و بیشتر آنها هم‌اکنون دوران محکومیت خود را در زندان لاکان رشت سپری می‌کنند. در این روز بین‌المللی حذف خشونت علیه زنان، قصد دارم با یادآوری فعالیت شجاعانه این افراد برای برابری جنسیتی، فعالیت‌های آنها را هم در گیلان و هم در زمینه گسترده‌تر انقلاب «ژن، ژیان، آزادی» بررسی کنم.

گیلان، در سواحل جنوبی دریای خزر قرار دارد و از دیرباز دسترسی به مسیرهای تجارت دریایی را فراهم کرده است. این استان یک مرکز مهم تجاری و دیپلماتیک بود که ایران را به روسیه و اروپا متصل می‌کرد. این موقعیت باعث شد گیلان زودتر با ایده‌های سوسیال‌دموکراسی آشنا شود و فعالیت‌های فرهنگی به سبک اروپایی در آن گسترش یابد. شهر مرکزی رشت، به همین دلیل به شهری پیشرو تبدیل شد و نقش مهمی در انقلاب مشروطه (۱۹۱۱-۱۹۰۵) و جنبش جنگل (۱۹۲۰-۱۹۱۵) ایفا کرد، جنبشی که جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران را برای مدت کوتاهی تأسیس کرد.

در ابتدای قرن بیستم، حضور اجتماعی زنان و دستور کار سیاسی آنها در دو مورد برجسته مشهود است که این موضوعات بعدها نیز ادامه یافت. در سال ۱۹۱۷، روشنک نوع‌دوست، پیشگام سوسیالیست جنبش فمینیستی ایران، مدرسه‌ای برای دختران در رشت تأسیس کرد و در تأسیس جمعیت سعادت نسوان نقش داشت، جمعیتی که یک نشریه دوماهنامه منتشر می‌کرد. «حجاب» برای دانش‌آموزان و معلمان در این مدرسه موضوعی مطرح بود و پوشیدن حجاب در مدرسه ممنوع بود. اگرچه حجاب در آن زمان به اندازه دوره رضاشاه و فرمان ممنوعیت حجاب در سال ۱۹۳۶ سیاسی نشده بود، اما همچنان موضوعی بحث‌برانگیز بود. این مدرسه تا انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ به کار خود ادامه داد، اما با وجود اعتراض مردم رشت که خواستار حفظ نام مدرسه به یاد روشنک نوع‌دوست بودند، دولت نام مدرسه را به «عصمت» تغییر داد! جنبش جنگل که به‌عنوان مقاومت علیه اشغال ایران توسط نیروهای انگلیسی، روسی و عثمانی و استبداد دولت قاجار آغاز شد، با کمک بلشویک‌ها اولین جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران را تأسیس کرد. در قانون اساسی این جنبش (۱۹۲۰) زنان و مردان از نظر حقوق مدنی و اجتماعی برابر بودند و روحانیت از دخالت در امور سیاسی و اقتصادی منع شده بود. بنابراین، گیلان قرن بیستم را با چنین میراثی آغاز کرد. همچنین باید اشاره کرد که اقتصاد گیلان مبتنی بر کشاورزی است و زنان و مردان در مزارع برنج و چای با هم کار می‌کنند. به همین دلیل، با وجود پیشگامی رشت در جنبش زنان ایران، از جمله فعالیت‌های کشف حجاب در اوایل قرن بیستم، گفتمان‌های ضدمدرن و طرفدار حجاب، مردان رشتی را به‌عنوان «زن‌نما» و فاقد غیرت به تصویر می‌کشید. علاوه بر این، گفتمان ناسیونالیسم آریایی ایرانی، سایر گروه‌های قومی را تحقیر می‌کرد و به‌ویژه عرب‌ها و ترک‌ها را نادیده می‌گرفت، در حالی که وانمود می‌کرد فارسی تنها زبان رایج در ایران است. این ایدئولوژی دولتی منجر به ایجاد «کینه و درگیری‌های قومی» شد که برای گیلان به معنای تبعیض به دلیل لهجه رشتی و جوک‌هایی بود که مردان رشتی را بی‌غیرت و زنان رشتی را بی‌اخلاق توصیف می‌کردند.

در حالی که به افغان بودن خود افتخار می‌کنم، درک می‌کنم که از امتیاز این‌که می‌توانم در یک محیط علمی و آکادمیک در مقابل شما صحبت کنم، برخوردار هستم، امتیازی که میلیون‌ها زن در افغانستان از آن محروم‌اند. من به هیچ عنوان متخصص افغانستان یا فرهنگ آن نیستم. اگر چیزی باشد، می‌خواهم این تجربه برای من به همان اندازه‌ای که برای شما است، آموزنده باشد. اگر در طول ارائه من سؤالات یا موارد اختلافی پیش آمد، لطفاً بدون تردید پس از پایان پنل با من صحبت کنید.

حمله آمریکا به افغانستان نماد یک «پیشرفت» تحمیلی است، همان‌طور که در دوران شوروی نیز شاهد آن بودیم، که این پیشرفت‌های تحمیلی به نارضایتی‌های محلی منجر شدند. تأثیر آمریکایی/غربی نیز مانند دوران نفوذ شوروی بیشتر در شهرها اتفاق افتاد و به شکاف بیشتر بین مناطق شهری و روستایی انجامید. بنابراین، مهم است که توانمندسازی از درون خود افغانستان شکل بگیرد.

تمنا زریاب روزنامه‌نگار قبل از حاکمیت طالبان در تاریخ ۱۲ ژانویه ۲۰۲۲ به دلیل سازماندهی اعتراض حقوق زنان (سوزاندن برقع) بازداشت شده و به‌طور وحشیانه‌ای همراه با خواهرانش در زندان شکنجه و آزار شده است. پس از فشار از سوی سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر، پریانی و خواهرانش در تاریخ ۱۳ فوریه ۲۰۲۲ از زندان آزاد شدند. پریانی و خانواده‌اش اکنون در آلمان زندگی می‌کنند.

اگر همه مردم یک یا دو روز کار نکنند یا به خیابان‌ها بیایند به صدها و هزاران و میلیون‌ها نفر، چقدر می‌توانند آنها را بکشند؟ این خطرناک است، اما ما به هر حال در خطر هستیم.

(سیما سمر ۲۰۲۴)

بگذارید با این جمله شروع کنم که معنی فلسطینی بودن چیست. فلسطینی بودن یعنی نتیجه یک نسل طولانی از مردمی مقاوم، مهربان و بخشنده که به‌شدت به زندگی و آزادی باور دارند. فلسطینی بودن یعنی رنگارنگ و درخشان بودن، مانند لباس‌های سنتی که می‌دوزیم و می‌پوشیم و داستان‌های زندگی گذشته در روستاها، شهرها و مناطقی که دیگر وجود ندارند را روایت می‌کنند. فلسطینی بودن یعنی دانستن درد و از دست دادن به‌گونه‌ای عمیق و شخصی که نمی‌دانی زندگی بدون آن چه احساسی دارد. فلسطینی بودن یعنی پیوند خوردن به داستان‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایت که در سن و سال تو به پناهنده تبدیل شدند. فلسطینی بودن یعنی دیدن مادرت که در برابر صفحه تلویزیون می‌گرید و شاهد کشته شدن و آواره شدن بیشتر از مردم خود است. فلسطینی بودن یعنی شجاع بودن برای بلند کردن صدایت و ایستادن در برابر آنچه که ممکن است بعد از آن اتفاق بیفتد. فلسطینی بودن یعنی احساس مسئولیت قوی برای داشتن قلبی باز، ذهنی باز و دستانی باز برای هر کسی که به آن نیاز دارد. فلسطینی بودن یعنی زندگی کردن در دو واقعیت: حمل کردن آسیب‌ها و از دست دادن‌های نسلی و در عین حال تجسم مقاومت، امید و پایداری. والدین من مهاجرانی از البیره، یک شهر کوچک در حومه رام‌الله هستند و داستان‌های آنها ریشه در سرزمینی دارد که به‌طور سیستماتیک اشغال و نابود شده است. مانند بسیاری از فلسطینی‌ها، تاریخ خانواده من تاریخ جابجایی و بقاست. من هر روز داستان‌های فلسطین را با خود حمل می‌کنم و این داستان‌ها نه تنها شخصیت من را شکل داده‌اند، بلکه کاری که قصد دارم انجام دهم را نیز تعیین کرده‌اند. به‌عنوان دانشجوی کارشناسی ارشد بهداشت عمومی با تمرکز بر برابری سلامت، عدالت اجتماعی و حقوق بشر، هدف من دفاع از حقوق زنان و پناهندگان است، به ویژه در بحران‌های انسانی. این فقط یک مسیر حرفه‌ای نیست ـ‌ بلکه یک مأموریت است.

فمینیسم واقعی نمی‌تواند با امپریالیسم هم‌زیستی داشته باشد. فمینیسم واقعی نمی‌تواند رنج زنان در غزه را نادیده بگیرد، جایی که خانواده‌های کامل زیر آوار مدفون هستند، یا در کرانه باختری، جایی که فعالانی مانند ابلا سعادت در دل شب بازداشت می‌شوند. ابلا، همسر رهبر فلسطینی احمد سعادت، خود یک فمینیست و فعال است. بازداشت او، همراه با ده‌ها نفر دیگر، بخشی از سرکوب گسترده‌تر صداهای فلسطینی است. این زنان نه تنها برای آزادی خود می‌جنگند، بلکه برای آزادی تمامی فلسطینی‌ها مبارزه می‌کنند.

من هر روز در حال مرگ هستم. سلول مانند یک جعبه کوچک بسته است که اجازه نمی‌دهد هوا وارد شود. تنها یک توالت در سلول وجود دارد و یک پنجره کوچک بالای آن که یک روز پس از انتقال من بسته شد. آنها هیچ فضای تنفسی برایم باقی نگذاشتند و تنها یک شکاف کوچک وجود دارد که بیشتر اوقات در کنار آن می‌نشینم تا نفس بکشم. در سلولم خفه می‌شوم و ساعت‌ها منتظرم تا زمان بگذرد تا شاید مولکول‌های اکسیژن برای نفس کشیدن پیدا کنم و زنده بمانم. آنچه مصیبت تنهایی‌ام را در تابستان بیشتر کرد، دمای بالای هوا بود. به‌طور خلاصه، من داخل یک فر در بالاترین دما هستم. به خاطر گرمای شدید نمی‌توانم بخوابم. و آنها فقط به انزوای من تحت این شرایط اکتفا نکردند.

من شما را با سخنان شاعر فلسطینی محمود درویش ترک می‌کنم: «بستن چشمان مردگان نیازمند زندگان است،اما برای باز کردن چشمان زندگان، مردگان باید باشند». باشد که ما چشمان خود را به واقعیات ظلم و ستم باز کنیم و از این آگاهی برای ساختن دنیایی استفاده کنیم که در آن همه زنان بتوانند شکوفا شوند.