حضور جنجالی سینمای ایران در کن ۲۰۲۵: تقابل فیلم «زن و بچه» روستایی با حاشیه‌های حجاب و اتهام مماشات
الاهه نجفی - در بخش رقابتی هفتاد و هشتمین جشنواره فیلم کن دو فیلم از دو سینماگر برجسته ایرانی حضور دارند: «یک تصادف ساده» از جعفر پناهی و «زن و بچه» ساخته سعید روستایی. این دو فیلم برای نخستین بار در جشنواره فیلم کن به نمایش درمی‌آیند با این‌حال از دو هفته مانده به آغاز جشنواره، بحث‌ها درباره حجاب اجباری در فیلم سعید روستایی حاشیه‌هایی رقم زد که جشنواره فیلم کن را تحت تأثیر قرار داد. آیا کن با دعوت از روستایی در پی مماشات با جمهوری اسلامی است؟
الاهه نجفی
پوستر فیلم زن و بچه ساخته روستایی
«زن و بچه»، چهارمین اثر بلند سعید روستایی‌ست که پیش از این در سال ۱۴۰۱ با فیلم «برادران لیلا» در بخش مسابقه جشنواره کن حضور داشت. نمایش «برادران لیلا» به دلیل اظهارات عوامل فیلم در کن و آنچه نبود مجوز نمایش بین‌المللی از سوی وزارت ارشاد اعلام شد، حاشیه‌هایی به دنبال داشت. این حاشیه‌ها منجر به توقیف فیلم، تشکیل پرونده قضایی و صدور احکام برای کارگردان و تهیه‌کننده شد؛ از جمله محکومیت روستایی به شش ماه زندان و پنج سال ممنوعیت از فعالیت سینمایی.«زن و بچه» اما با وجود حکم قضایی برای کارگردان، با اخذ مجوزهای رسمی فیلمسازی در ایران ساخته شده و بازیگران زن آن حجاب اجباری را رعایت کرده‌اند. صدور پروانه ساخت برای این فیلم ممکن است به معنای لغو احکام قضایی پیشین علیه روستایی باشد. رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی وزارت ارشاد در گفت‌وگو با ایرنا تأیید کرده است که این فیلم پروانه ساخت دارد و با طی مراحل اداری، مجوز نمایش برای حضور در رویدادهای بین‌المللی نیز صادر خواهد شد.
در جستجوی عدالت
بازیگران فیلم «زن و بچه» شامل پیمان معادی، پریناز ایزدیار، سها نیاستی، حسن پورشیرازی و فرشته صدرعرفایی هستند. شرکت پخش‌کننده فرانسوی، Goodfellas، داستان فیلم را به این شکل بیان کرده: «مهناز، پرستار ۴۵ساله‌ای که به‌تنهایی فرزندانش را بزرگ می‌کند، در آستانه ازدواج با دوست‌پسرش، حمید، است. اما اخراج پسرش، علیار، از مدرسه و وقوع یک تصادف تلخ، زندگی او را دگرگون می‌کند و مهناز برای عدالت و جبران خسارت به تلاش می‌افتد.»
بر این اساس می‌توانیم بگوییم که درگیری اصلی فیلم پیرامون تقابل میان امید و ناامیدی در زندگی مهناز شکل می‌گیرد که ناگهان با دو بحرانِ ظلم اجتماعی (اخراج پسرش از مدرسه) و تراژدی شخصی (تصادف تلخ) مواجه می‌شود. این وقایع او را در مسیر جستجوی عدالت قرار می‌دهد، اما درگیری درونی او بین عشق به خانواده (حمایت از علیار)، عشق به حمید (ترس از فروپاشی رابطه) و مبارزه با سیستم ناعادلانه (برای جبران خسارت) عمق می‌یابد. آیا مهناز می‌تواند در جهانی که ساختارها علیه اوست، هم عدالت را بازستاند و هم زندگی شخصی خود را حفظ کند؟ این درام در حاشیه‌های فیلم تکرار شده است. آیا سعید روستایی می‌تواند در چارچوب مقررات یک سیستم ناعادلانه با بی‌عدالتی در آن سیستم مقابله کند؟
انجمن فیلم‌سازان مستقل ایران (IIFMA) با انتشار بیانیه‌ای در اینستاگرام خطاب به جشنواره فیلم کن نمایش فیلم‌هایی با مجوز و حمایت دولتی که به اعتقاد آن‌ها تصویری مخدوش از زنان و جامعه ایران ارائه می‌دهند را خیانت به فیلم‌سازان مستقلی دانست که از حقوق اولیه انسانی محروم‌اند. ایفما در این بیانیه سینمای مستقل را متعلق به فیلم‌سازان گمنام یا کم‌نام می‌بیند که بدون حمایت، در ترس از توقیف و تبعید، با خلاقیت خود سینمای مستقل ایران را زنده نگه داشته‌اند. این انجمن، هم‌صدا با حامیان «زن، زندگی، آزادی»، از این فیلم‌سازان قدردانی می‌کند.
کاوه فرنام، تهیه‌کننده مستقر در دبی و از بنیانگذاران انجمن فیلم‌سازان مستقل ایران به ورایتی گفت: «مهم‌ترین چیز پس از جنبش "زن، زندگی، آزادی" این است که زنان، به‌ویژه نسل جوان، دیگر حجاب اسلامی را رعایت نمی‌کنند.» او افزود: «زنان سال‌ها برای این موضوع مبارزه کرده‌اند و بسیاری حتی جان خود را از دست داده‌اند و برای این هدف فداکاری کرده‌اند.» فرنام در ادامه افزود:
اگر فیلمسازی بخواهد نشان دهد که مردم هنوز از قوانین احمقانه دولت تبعیت می‌کنند، این تصویری جعلی از جامعه ماست که به تمام مبارزات، به‌ویژه از سوی زنان و نسل جوان، خیانت می‌کند.
درگیری اصلی فیلم پیرامون تقابل میان امید و ناامیدی در زندگی مهناز شکل می‌گیرد که ناگهان با دو بحرانِ ظلم اجتماعی (اخراج پسرش از مدرسه) و تراژدی شخصی (تصادف تلخ) مواجه می‌شود. این وقایع او را در مسیر جستجوی عدالت قرار می‌دهد، اما درگیری درونی او بین عشق به خانواده (حمایت از علیار)، عشق به حمید (ترس از فروپاشی رابطه) و مبارزه با سیستم ناعادلانه (برای جبران خسارت) عمق می‌یابد. آیا مهناز می‌تواند در جهانی که ساختارها علیه اوست، هم عدالت را بازستاند و هم زندگی شخصی خود را حفظ کند؟ این درام در حاشیه‌های فیلم تکرار شده است. آیا سعید روستایی می‌تواند در چارچوب مقررات یک سیستم ناعادلانه با بی‌عدالتی در آن سیستم مقابله کند؟
کانون هنرمندان ایرانی فیلم و تئاتر برون‌مرز نیز به پذیرش فیلم «زن و بچه» ساخته سعید روستایی در جشنواره کن ۲۰۲۵ اعتراض کرد. کانون معتقد است جشنواره کن، با وجود ادعای حمایت از سینمای مستقل، با انتخاب این فیلم به روال پیش از جنبش بازگشته و راه را برای حضور نهادهای حکومتی باز کرده است. این کانون ضمن تقدیر از استعداد روستایی، به بهره‌برداری سیاسی جمهوری اسلامی از این آثار اعتراض دارد و آن را تلاشی برای نمایش چهره‌ای دروغین از رژیم می‌داند.
حمایت رسول‌اف از روستایی
محمد رسول‌اف، فیلم‌ساز ایرانی که در مه ۲۰۲۴ پس از دریافت حکم زندان از مقامات ایران به دلیل ساخت فیلم «دانه انجیر مقدس» به اروپا فرار کرد، در بیانیه‌ای که به ورایتی ارائه داد، گفت: «برای من، تفاوت آشکاری بین فیلم‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی و فیلم‌هایی که تحت محدودیت‌های سانسور ساخته می‌شوند، وجود دارد.» او افزود:
این ایده که برخی افراد ممکن است بخواهند دیگران را از شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی محروم کنند، با اصول آزادی هنری و حتی حقوق اولیه بشر در تضاد است.
رسول‌اف ادامه داد:
چنین فضایی فشار عظیمی بر فیلم‌سازان ایرانی که نمی‌توانند خارج از سیستم رسمی یا فراتر از سانسور کار کنند، وارد می‌کند. آن‌ها بین دو نیرو گیر افتاده‌اند: از یک سو، فشار دستگاه سانسور؛ و از سوی دیگر، فشار کسانی که هرگونه فعالیت حرفه‌ای را به‌عنوان خیانت به مردم یا هم‌دستی با رژیم برچسب می‌زنند و حق انتخاب مسیر خود را از دیگران سلب می‌کنند. برای من روشن است که افراد توانایی‌ها، ظرفیت‌ها و حتی شرایط متفاوتی دارند. همه نمی‌توانند ریسک‌های ساخت فیلم‌های زیرزمینی را بپذیرند.
ابهام در تهیه‌کننده: دولتی یا فرانسوی؟
سعید روستایی در بیانیه‌ای که متن کامل آن در واریتی منتشر شد گفت «زن و بچه»، چهارمین اثرش، درباره زنی است که در برابر جامعه‌ای پدرسالار و سلب‌کننده حقوقش، از جمله حق مادر بودن، مقاومت می‌کند. او در ادامه تأکید کرد که حجاب انتخاب او نیست، بلکه قانونی تحمیلی است و فیلم‌سازان ایرانی با وجود محدودیت‌ها، همواره به خلق آثار ارزشمند ادامه داده‌اند. او در بخشی از این بیانیه آورده است:
«زن و بچه» با درد و دشواری بسیار، با بودجه خصوصی و همکاری یک شرکت تولیدی فرانسوی ساخته شد. این فیلم بخشی از سینمای مقاومت است که در دوره دولت رئیسی در آستانه نابودی بود. ما «زن و بچه» را ساختیم تا سنت سینمای اجتماعی را که در بستر ما ذاتاً سیاسی است، احیا کنیم. این فیلم را ساختیم تا تصویری از زنان و مادرانی ارائه دهیم که در برابر نظام پدرسالار استوار ایستاده‌اند.
شرکت فرانسوی Goodfellas، که فروش «زن و بچه» را بر عهده دارد، در بیانیه‌ای تأکید کرد که این فیلم که با همکاری یک سرمایه‌گذار خصوصی نامشخص تأمین مالی شده «هیچ حمایتی از دولت ایران دریافت نکرده است.» این شرکت افزود که در طول فیلم‌برداری در ایران، «فشارهایی بر تولید فیلم» وجود داشت و مقامات ایرانی «به شدت مانع فیلم‌برداری» شدند. در شناسنامه فیلم اما نام جمال ساداتیان به عنوان تهیه‌کننده آمده است. او با شرکت فیلمسازی بشرا با حکومت همکاری می‌کند. واریتی می‌نویسد نماینده فیلم در ایمیلی گفته است که ساداتیان فقط مجوز فیلم‌برداری را گرفته، که بدون آن ساخت این فیلم ممکن نبود.
نظرها
نظری وجود ندارد.