نمایش فیلم «زن و بچه» سعید روستایی در کن: روایتی از مبارزه زنان برای گذار از محدودیت‌های اجتماعی

چهارمین اثر بلند سعید روستایی، درامی درباره توانمندسازی زنان پنجشنبه ۲۲ مه/یکم خرداد در بخش رقابتی جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد. این دومین حضور روستایی در جشنواره فیلم کن است. پیش‌ از این او در سال ۱۴۰۱ با فیلم «برادران لیلا» در بخش مسابقه جشنواره کن حضور داشت و «زن و بچه» هم عملا در ادامه فیلم خوش‌اقبال «برادران لیلا» ساخته شده است. به دلیل نمایش بدون مجوز این فیلم در کن، برای روستایی حکم قضایی صادر شد اما او به زندان نرفت و این فیلم را هم با اخذ مجوزهای رسمی فیلم‌سازی در ایران ساخته شد و بازیگران زن آن نیز حجاب اجباری را رعایت کرده‌اند.   

انجمن فیلم‌سازان مستقل ایران (IIFMA) و کانون هنرمندان ایرانی برون‌مرز به نمایش فیلم «زن و بچه» ساخته سعید روستایی در جشنواره کن ۲۰۲۵ اعتراض کرده‌اند. آن‌ها معتقدند این فیلم، که با مجوز دولتی ساخته شده، تصویری غیرواقعی از جامعه ایران ارائه می‌دهد و به مبارزات زنان و جنبش «زن، زندگی، آزادی» خیانت می‌کند. رضا علامه‌زاده، سینماگر برجسته تبعیدی اما مانند محمد رسول‌اف حمایت خود از سعید روستایی را اعلام کرده است. علامه‌زاده در بیانیه‌ای نوشت:

مسأله اخذ مجوز و پروانه ساخت

فیلم «زن و بچه» با بازی پیمان معادی، پریناز ایزدیار، سها نیاستی، حسن پورشیرازی و فرشته صدرعرفایی، داستان مهناز، پرستار ۴۵ساله‌ای را روایت می‌کند که به‌تنهایی فرزندانش را بزرگ می‌کند و در آستانه ازدواج با حمید است، اما اخراج پسرش، علیار، از مدرسه و یک تصادف تلخ، او را به مبارزه برای عدالت و جبران خسارت وامی‌دارد. این درام حول تقابل امید و ناامیدی در زندگی مهناز شکل می‌گیرد که با ظلم اجتماعی و تراژدی شخصی مواجه شده و در همان حال با درگیری‌های درونی میان عشق به خانواده، رابطه عاطفی و نبرد با سیستمی ناعادلانه دست‌وپنجه نرم می‌کند. پرسش محوری فیلم این است که آیا مهناز می‌تواند در جهانی با ساختارهای مخالف، عدالت را بازستاند و زندگی شخصی‌اش را حفظ کند؟ روستایی در گفت‌وگو با واریتی می‌گوید  مهناز (با بازی پریناز ایزدتبار) نمادی از زنان مستقل ایرانی است که با الهام از زنان واقعی اطرافش خلق شده؛ مادرانی که از فرزندان یا حتی شوهرانشان به‌تنهایی حمایت می‌کنند و استقلال معنوی، عملی و اقتصادی دارند. او تأکید می‌کند که فیلم «زن و بچه» برگرفته از تجربیات ملموس او در زندگی جاری و ساری در متن جامعه ایران است و اگر جز این بود نمی‌توانست فیلم بسازد.

شرکت فرانسوی Goodfellas، که فروش «زن و بچه» را بر عهده دارد، در بیانیه‌ای تأکید کرده است که این فیلم که با همکاری یک سرمایه‌گذار خصوصی نامشخص تأمین مالی شده «هیچ حمایتی از دولت ایران دریافت نکرده است.» در شناسنامه فیلم اما نام جمال ساداتیان به عنوان تهیه‌کننده آمده است. او با شرکت فیلمسازی بشرا با حکومت همکاری می‌کند. واریتی می‌نویسد نماینده فیلم در ایمیلی گفته است که ساداتیان فقط مجوز فیلم‌برداری را گرفته، که بدون آن ساخت این فیلم ممکن نبود. روستایی می‌گوید:

او در ادامه گفت‌وگو با واریتی می‌افزاید:

روستایی می‌گوید به دلیل همکاری با بازیگران و عواملی که در پروژه‌های با مجوز کار می‌کنند، ناچار به گرفتن مجوز بود تا آن‌ها از ممنوعیت کاری مشابه او در امان بمانند و در همان حال یادآوری می‌کند که برای فیلم‌سازان زیرزمینی که بدون مجوز کار می‌کنند احترام قائل است، اما معتقد است که ساخت فیلمی در مقیاس «زن و کودک» بدون مجوز عملاً غیرممکن بود.

نمادپردازی از استقلال زن ایرانی

فیلم «زن و بچه» داستان مهناز را دنبال می‌کند که تلاش می‌کند خانواده‌اش را با انتظارات جامعه ایران هماهنگ کند، اما به جز مادر رک و راستش، دیگر زنان زندگی‌اش مانند خواهر کوچک‌تر (مهری) و دخترش (ندا) در این تلاش کمرنگ هستند. ناگهان دو ضربه سنگین تراژدی و خیانت، آرزوی مهناز برای یک زندگی معمولی را غیرممکن می‌کند. دینامیک اصلی فیلم حول محور تقابل فشارهای اجتماعی، محدودیت‌های خانوادگی و مبارزه برای هویت فردی می‌چرخد.  روستایی با نشان دادن فریبکاری حمید (پیمان معادی) در محل کار، تضاد میان انتظارات جنسیتی را برجسته می‌کند: درحالی که مردان می‌توانند با نقض اخلاقیات پیشرفت کنند، زنان مانند مهناز مجبورند برای حفظ موقعیت خود، سازش‌های دردناکی انجام دهند. شخصیت علیار، پسر پیش‌نوجوان مهناز، به‌عنوان آیینه‌ای از جامعه مردسالار عمل می‌کند. رفتارهای پرخاشگرانه او (قلدری، فریاد زدن بر سر مادرش، راه‌اندازی حلقه قمار در مدرسه) نه تنها بازتابی از بحران هویت نوجوانی است، بلکه نشان‌دهنده الگوهای رفتاری است که جامعه مردانه به او تحمیل می‌کند. مهناز با توجیه رفتارهای علیار، ناخواسته به بازتولید این الگوها کمک می‌کند. رابطه مهناز و حمید هم با وجود لحظات عاطفی، آمیخته به فریب و نابرابری است. روستایی با نشان دادن تضاد بین رویای مهناز برای یک زندگی جدید و واقعیت تلخ پیرامونش، به بررسی این می‌پردازد که آیا اصلاً امکان «استقلال واقعی» برای زنانی مانند او وجود دارد؟ فیلم با یک حادثه تراژیک به اوج می‌رسد، که مهناز را وادار به انتخاب بین تبعیت از هنجارها یا مبارزه برای عدالت می‌کند. اینجاست که روستایی از تمثیل «زن و بچه» برای به چالش کشیدن ساختارهای قدرت استفاده می‌کند: آیا مهناز می‌تواند در جامعه‌ای که به او به‌عنوان یک زن مستقل فضای کافی نمی‌دهد، به عدالت برسد؟ یا اینکه سیستم او را مجبور به سازش‌های بیشتر می‌کند؟ سعید روستایی در «زن و بچه» بار دیگر ثابت می‌کند که استاد روایت تناقض‌های اجتماعی است. 

در پایان نمایش فیلم در سالن بزرگ جشنواره فیلم کن بسیاری فیلم را برای مدت زیادی تشویق کردند. منتقدان در بیرون از سالن هم معتقد بودند که «زن و بچه» در ادامه «برادران لیلا» و «متری شش و نیم» ساخته شده اما در مجموع از دو فیلم قبلی قوی‌تر نیست.

تمرکز اصلی منتقدان بر بازی پریناز ایزدتبار متمرکز بود اما نظرات درباره کلیت فیلم از مثبت تا منفی متغیر است. اصولاً یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار سعید روستایی‌ این است که منتقدان درباره آثار او نظرات متفاوت و گاهی متناقضی ارائه می‌دهند. هم این فیلم و هم فیلم جعفر پناهی در فهرست منتقدان کن ستاره‌های زیادی را به دست آورده‌اند. بنابراین می‌توان گفت هر دو فیلم از بخت‌های نخل طلای این دوره از جشنواره فیلم کن‌اند.