کارگران ساختمانی کردستان؛ بدون بیمه اجتماعی، رویارو با مهاجرت اجباری و مشکلات فزاینده

وضعیت کارگران ساختمانی در ایران، به‌ویژه در استان‌های مرزی و محروم مانند کردستان، با چالش‌های جدی و فراگیر روبه‌روست.

یکی از مهمترین و پایه‌ای‌ترین این چالش‌ها، عدم پوشش بیمه اجتماعی برای بخش قابل توجهی از این قشر زحمتکش است.

برهان صلواتی، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی کردستان در گفت‌وگو با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) از انتظار ۱۸ هزار کارگر ساختمانی در این استان برای تحت پوشش قرار گرفتن بیمه تأمین اجتماعی خبر داده و گفته است که ۲۱ هزار کارگر ساختمانی در کردستان بیمه اجتماعی دارند. این در حالی است که او در ۲۴ فروردین سال جاری شمار کارگران ساختمانی در کردستان را ۵۱ هزار نفر اعلام کرده بود.  

آمار رسمی ارائه‌شده، به‌رغم ناروشنی آن دست‌کم نشان‌دهنده محرومیت نزدیک به نیمی از کارگران ساختمانی کردستان از بیمه اجتماعی است. این وضعیت، با توجه به سختی و خطرات ذاتی کار ساختمانی، بی‌توجهی مسئولان را بیش از پیش آشکار می‌کند.

بیکاری گسترده و مهاجرت اجباری به کردستان عراق

در سال‌های اخیر رکود شدید در صنعت ساخت‌وساز، به‌ویژه در استان‌های مرزی از جمله کردستان، به بیکاری گسترده در میان کارگران ساختمانی دامن زده است.

سعید محمدی، عضو هیئت مدیره انجمن صنفی کارگران ساختمانی بانه، بیکاری را یکی از مشکلات اصلی کارگران ساختمانی می‌داند و می‌گوید بسیاری از کارگران نیمی از ماه را بیکار هستند. این وضعیت، بسیاری از آن‌ها را مجبور به «مهاجرت برای فعلگی» کرده است، اصطلاحی که محمدی برای مهاجرت اجباری کارگران به کردستان عراق به‌کار می‌برد.

آمار مشخص و دقیقی از مهاجرت کارگران ساختمانی استان‌های غربی کشور و به‌ویژه کردستان به عراق و به‌طور مشخص اقلیم کردستان عراق در دست نیست.

با این حال، این مهاجرت، به‌رغم دستمزدهای بالاتر در کردستان عراق، با مشکلات و خطرات فراوانی همراه است.

کارگران با ویزای توریستی به عراق سفر می‌کنند و از هیچ‌گونه حمایت قانونی یا بیمه‌ای برخوردار نیستند. این بدان معناست که در صورت بروز حادثه کاری، بیماری یا حتی مرگ، هیچ غرامتی به آن‌ها و خانواده‌هایشان پرداخت نمی‌شود.

شرایط زندگی در اتاقک‌های کارگری کوچک و بدون امکانات اولیه، و لزوم بازگشت ماهانه به ایران برای تمدید ویزا، مشقات زندگی این کارگران را دوچندان می‌کند.

آمار تکان‌دهنده حوادث کار و مرگ‌ کارگران

آمار حوادث کار در بخش ساختمان تکان‌دهنده است.

اکبر شوکت، رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی کشور با استناد به آمار پزشکی قانونی می‌گوید سال گذشته (۱۴۰۳) حدود دو هزار نفر در کشور در کل حوادث ناشی از کار جان باختند و از این دو هزار نفر حدود ۵۰ درصد آن، مربوط به کارگران ساختمانی است. این یعنی یک هزار کارگر ساختمانی در سال گذشته در حوادث کار جان خود را از دست داده‌اند.

این آمار بالا، گواه وضعیت پرخطر کارگران ساختمانی است. حسین ناطق، رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی بناهای سفتکار استان تهران نیز به این موضوع اشاره کرده و می‌گوید سقوط از ارتفاع، که بیشترین علت مرگ‌ومیر است، عمدتاً به کارگران ساختمانی مربوط می‌شود.

با وجود این خطرات، بسیاری از کارگران ساختمانی از پوشش بیمه‌ای محروم مانده‌اند.

مشکلات بیمه‌ای و نارضایتی کارگران

کارگران ساختمانی نه تنها با نبود بیمه مواجه‌اند، بلکه از نحوه بازرسی کارگزاران تأمین اجتماعی و سخت‌گیری‌های بی‌مورد این سازمان نیز انتقاد دارند.

سعید محمدی، عضو هیئت مدیره انجمن صنفی کارگران ساختمانی بانه، تأکید می‌کند که شرایط بیمه‌ای در سال‌های اخیر بدتر شده و نه تنها سهمیه جدیدی اختصاص نیافته، بلکه بیمه بسیاری از کارگران به بهانه‌های واهی قطع شده است.

به‌گفته اکبر شوکت، کارگران بسیاری سال‌ها در صف بیمه هستند و چون طبق ادعای تأمین اجتماعی منابع لازم برای بیمه کارگران وجود ندارد، این کارگران بدون داشتنِ سابقه بیمه سال‌ها به کار خود ادامه می‌دهند.

همچنین افرادی که بیمه آن‌ها پس از بازرسی‌های ناعادلانه حذف می‌شود، به‌سختی دوباره بیمه‌‎شان برقرار می‌شود و ممکن است برخی هم مدت‌های طولانی و چندین سال بدون بیمه بمانند.

کارگران همچنین خواستار ارتقای کیفیت خدمات درمانی و کاهش تعرفه‌های پزشکی هستند، مطالباتی که نشان‌دهنده نیازهای اولیه و ضروری آن‌هاست.

کوتاهی در تأمین منابع و اجرای عدالت

داود کشوری، که در رسانه‌های ایران از او به‌عنوان فعال کارگری یاد می‌شود، می‌گوید:

بدین ترتیب منابع بیمه برای کارگران ساختمانی از سهم پروانه‌های ساختمانی و ضریب پیمان‌های ساختمانی تأمین می‌شود، اما این منابع صرف بیمه کارگران نمی‌شود. کشوری تأکید می‌کند که با وجود افزایش درصد منابع تأمین اجتماعی از پروانه‌های ساختمانی، تنها کمتر از ۳ درصد از کارگران بیمه می‌شوند و سهمیه بسیاری نیز قطع می‌شود.

او از قطع بیمه نزدیک به ۵۰۰ هزار کارگر ساختمانی خبر داد و افزود این «چیزی کمتر از یک فاجعه اجتماعی نیست».

تلاش‌ها برای ساماندهی و چشم‌انداز آینده

سازمان تأمین اجتماعی اقدام به برگزاری جلساتی برای بررسی و ساماندهی بیمه کارگران ساختمانی کرد و اوایل خردادماه جاری از تصویب شیوه‌نامه ساماندهی بیمه کارگران ساختمانی خبر داد.

اساس این شیوه‌نامه همان مصوبه دولت است که داود کشوری از آن سخن گفت.

با این حال، کارگران این‌ مسائل را فرعیات می‌دانند و معتقدند اصل موضوع، بیمه‌شدن کارگران ساختمانی است که نباید به تعویق بیفتد.

اکبر شوکت، رئیس انجمن صنفی کارگران ساختمانی کشور، کاهش بیمه‌شدگان از یک میلیون نفر به حدود ۶۰۰ هزار نفر را نگران‌کننده خواند و گفت باید حداقل یک چهارم از این تعداد جایگزین شوند. اما مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی در پاسخ به درخواستِ حل این موضوع اعلام کرده که باید منتظر نتایج کارگروه‌ها باشند.

شوکت می‌گوید:

این وضعیت، نشان‌دهنده مشکلات ساختاری در زمینه تأمین اجتماعی کارگران ساختمانی ایران، به‌ویژه کارگران کردستان است.

با بالا رفتن آمار تلفات ناشی از حوادث کار، ادامه چنین وضعیتی دامنه آسیب‌های اجتماعی به کارگران ساختمانی و خانواده‌های آن‌ها را گشترده‌تر می‌کند.