اثرات منفی اشعه فرابنفش خورشید

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130618_UV_Protection_MazyarMahdavifar.mp3[/podcast]

مواجهه بیش از حد و محافظت‌نشده با نور خورشید، علاوه بر مشکلات پوستی ازجمله پیری زودرس و سرطان پوست منجر به مشکلاتی ازجمله بیماری‌های چشمی و ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شود.

بر اساس گفته‌های مسئولان، ایران نیز جزو کشورهایی است که علاوه بر شیوع پیری زودرس پوست، روی خط آب‌ مروارید دنیا قرار دارد، اما نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که اغلب آسیب‌های ایجاد شده توسط اشعه فرابنفش خورشید قابل پیشگیری است.

اشعه فرابنفش یا اولتراویوله به بخشی از نور خورشید گفته می‌شود که از نظر طول موج، کوتاه‌تر از نور مرئی است و در طیف نوری، بالاتر از نورهای رنگی قرار می‌گیرد. همانطور که نور مرئی بر اساس تفاوت در طول موج به هفت بخش یا رنگ مختلف تقسیم می‌شود، اشعه یا امواج فرابنفش نیز به سه بخش تقسیم می‌شوند که به ترتیب A، B و C نامیده می‌شوند. بخش دارای کوتاه‌ترین طول موج، C و بخش دارای بلندترین طول موج A نامیده می‌شود. بخش سوم هم که در حد فاصل این دو بخش قرار دارد اشعه فرابنفش B نامیده می‌شود.

UVC در حقیقت مخرب‌ترین نوع اشعه فرابنفش است، اما خوشبختانه تمامی آن هنگام عبور نور خورشید از جو زمین توسط لایه ازن، بخار آب، اکسیژن و دی‌اکسیدکربن موجود در جو جذب می‌شود. از نظر قدرت تخریب UVB در جایگاه بعدی قرار دارد.

این اشعه تنها روی بخش سطحی پوست یعنی اپیدرم تأثیر می‌گذارد و امکان نفوذ در لایه‌های عمقی پوست را ندارد. این اشعه عامل اصلی آفتاب‌سوختگی است و همچنین به عنوان عامل اصلی ایجاد سرطان‌های پوست شناخته شده است. بخش زیادی از UVB نیز توسط جو زمین جذب می‌شود، اما به هر حال همان مقدار باقی‌مانده برای ایجاد این اثرات منفی کافی است؛ اما UVA که تقریباً معادل ٩٥درصد کل اشعه فرابنفشی است که در نهایت به سطح زمین می‌رسد، توانایی عبور از لایه سطحی پوست و نفوذ به لایه‌های عمقی آن را داراست.

این اشعه با تحریک سلول‌های رنگدانه‌دار یا همان ملانوسیت‌های موجود در لایه‌های عمقی پوست سبب تولید بیشتر رنگدانه‌های قهوه‌ای ملانین و در نتیجه برنزه شدن پوست می‌شود. به همین دلیل این اشعه را مسئول اصلی برنزه شدن پوست می‌دانند، اما این تنها خاصیت UVA نیست. پیری زودرس پوست، چین و چروک و لکه‌های پوستی، دیگر عوارض ایجاد شده توسط این اشعه هستند. ضمن اینکه تحقیقات جدید نشان داده این اشعه در کنار نوع B می‌تواند به عنوان یک عامل فرعی در ایجاد سرطان‌های پوست ایفای نقش کند.

ضد آفتاب‌ها و چگونگی استفاده از آن‌ها

ضدآفتاب‌ها ترکیباتی هستند که به اشکال مختلف مانند کرم، پماد و محلول موجودند و قرار گرفتن آن‌ها روی پوست بدن، از جذب اشعه فرابنفش توسط پوست جلوگیری می‌کند.

ضد آفتاب‌های قدیمی تنها در مقابل UVB از پوست محافظت می‌کردند، اما در سال‌های اخیر ضد آفتاب‌های محافظت‌کننده در برابر هر دو نوع اشعه فرابنفش A و B نیز به بازار آمده است. متأسفانه هنوز بسیاری از ما به محصولات مختلف ضد آفتاب به عنوان ترکیبات آرایشی و زیبایی می‌نگریم. در حالیکه باید این ترکیبات را در رده محصولات دارویی و پیش‌گیرنده به حساب آورد.

اگر با انواع محصولات ضد آفتاب آشنا باشید حتماً متوجه شده‌اید که روی تمامی آن‌ها عددی نوشته شده که بیانگر کمیتی با نام SPF یا همان فاکتور محافظت در برابر اشعه خورشید است. این کمیت نشان‌دهنده مدت زمانی است که ترکیب مورد نظر می‌تواند از پوست شما در برابر اشعه فرابنفش محافظت کند. به عنوان مثال فرض کنید در حالت عادی در یک محیط و شرایط ثابت از نظر تابش آفتاب، بدون استفاده از هرگونه محافظ، چهار دقیقه طول بکشد تا روند آفتاب‌سوختگی یا همان قرمز شدن پوست شما آغاز شود. حال اگر شما از ترکیبی با فاکتور حفاظتی ١٥ روی پوست خود استفاده کنید این مدت زمان ١٥ برابر خواهد شد. یعنی این ترکیب می‌تواند حدود یک ساعت در برابر اشعه مضر آفتاب از پوست شما محافظت کند. با این تفاصیل هر چقدر عدد SPF بالاتر رود طول زمانی که ترکیب مورد نظر از پوست در برابر آفتاب محافظت می‌کند افزایش خواهد یافت.

باید اما چند نکته را در این زمینه در نظر داشته باشید. اول اینکه حداقل SPF مورد استفاده توسط شما برای دسترسی به نتیجه مطلوب باید ١٥ باشد. یعنی محصولات با قدرت کمتر از ١٥ معمولاً فایده خاصی ندارند و توسط پزشکان توصیه نمی‌شوند. ضمناً مدارک مستندی در مورد تأثیر بیشتر محصولات با SPF بالاتر از ٥٠ وجود ندارد. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که بدانید هرچقدر عدد این کمیت افزایش یابد قیمت محصول نیز افزایش خواهد یافت. بنابراین محدوده SPF ترکیب ضد آفتابی که استفاده می‌کنید با توجه به شدت و زمان قرار گرفتن در معرض آفتاب باید بین ١٥ تا ٥٠ باشد.

نکته مهم بعدی که باید در انتخاب ضد آفتاب مورد استفاده خود به آن دقت کنید این است که حتماً هر دو نوع اشعه فرابنفش را پوشش دهد. همانطور که اشاره شد قبلاً تصور بر این بود که تنها اشعه UVB تأثیرات منفی بر پوست انسان می‌گذارد و به همین علت ضدآفتاب‌های اولیه و البته گروهی از ضدآفتاب‌های فعلی تنها در برابر این اشعه از پوست محافظت می‌کنند، اما بعدها مشخص شد که اشعه UVA نیز دارای اثرات مخرب روی پوست است. پس در زمان انتخاب ضدآفتاب، حتماً از فروشنده بخواهید محصولی را که پوشش‌دهنده هر دو نوع اشعه فرابنفش است به شما معرفی کند.

نکته دیگری که در مورد کاربرد عدد SPF باید بدانید این است که اگرچه از نظر تئوری، محصولات با عدد SPF بالا باید بتوانند به مدت چندین ساعت از پوست محافظت کنند، اما تحقیقات پزشکان نشان می‌دهد هیچکدام از ضدآفتاب‌ها از لحاظ عملی امکان محافظت از پوست به مدت بیش از دو ساعت را ندارند. به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند در صورت استفاده از هر نوع محصول ضد آفتاب، حتماً به فاصله هر دو ساعت آن را روی پوست خود تجدید کنید.

زمان و شرایط استعمال

خیلی‌ها تصور می‌کنند فقط زمانی که در معرض تابش مستقیم نور آفتاب قرار می‌گیرند باید از ضدآفتاب استفاده کنند، اما حقیقت این است که اشعه فرابنفش به‌خصوص نوع A توانایی عبور از شیشه را نیز دارد و بنابراین می‌تواند در محیط سربسته و به خصوص مکان‌های دارای پنجره و رو به آفتاب یا درون وسیله نقلیه نیز تأثیر منفی خود را بر پوست شما بگذارد. بنابراین تمامی انسان‌ها غیر از نوزادان زیر شش ماه باید به صورت روزانه از ترکیبات ضد آفتاب استفاده کنند؛ بدون در نظر گرفتن اینکه در محیط سربسته مشغول به کارند و یا در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار دارند. هرچند حضور در محیط باز و قرار گرفتن در معرض تابش مستقیم خورشید نیاز به استفاده از محصولات با SPF بالاتر و تجدید سریع‌تر آن‌ها را به همراه خواهد داشت.

نکته دیگری که در صورت قرار گرفتن در معرض تابش مستقیم آفتاب می‌تواند به شما کمک کند استفاده از کلاه و عینک آفتابی ضد اشعه فرابنفش است. ضمناً اگر می‌خواهید از عوارض این اشعه در امان بمانید بهتر است تا حد ممکن از برنزه کردن پوست خود چه از راه طبیعی و چه از روش‌های مصنوعی خودداری کنید.