سفر در ایران، رنج یا لذت؟

تمام شدن ماه رمضان در ایران به گروه‌های بیشتری از مردم این فرصت را می‌دهد تا راهی سفرهای کوتاه مدت شوند. آنها چمدان‌ها را می‌بندند و برای فرار از فشارهای هر روزه به راه و جاده می‌زنند تا پس از تجدید قوای روحی و جسمی، به زندگی روزمره‌شان برگردند.

این مسافرت‌ها که از آنها با عنوان موج دوم سفرهای تابستانی یاد می‌شود، مسئولان حوزه گردشگری را هم به تکاپو انداخته تا امکانات مناسب‌تری برای مسافران فراهم کنند.

با وجود این، سفر برای برخی از ایرانیان چندان هم آسان نیست. شرایط ناامن اقتصادی در سال‌های اخیر باعث افزایش هزینه‌های سفر شده و شرایط طبقه متوسط را در تأمین هزینه‌ها بیش از پیش دشوار کرده است تا جایی که مسافرت، کم و بیش در میان کارها و فعالیت‌های لوکس قرار گرفته است.

حالا اما معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی کشور به خبرگزاری فارس گفته است که با توجه به تعطیلات، سفرهای مردم دوباره آغاز می‌شود و بازرسی‌های ستاد هماهنگی سفر هم افزایش می‌یابد.

مرتضی رحمانی موحد اضافه کرده است که میزان بازرسی‌ها از خدمات و تأسیسات گردشگری هم افزایش پیدا می‌کند تا «مردم بدون هیچ دغدغه‌ای بتوانند با آرامش به سفرهای خود بپردازند.»

این اظهارات رحمانی موحد در حالی است که شلوغی و ترافیک راه‌ها، از همان دقایق آغازین سفر، آرامش مسافران را بر هم می‌زند. شاید به همین دلیل است که معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی از مردم خواسته است سفرهای خود را در دو ماه باقیمانده از تابستان توزیع کنند تا هم از خدمات بهتری بهره‌مند شوند و هم در طول مسیر با مشکل ترافیک در جاده‌ها مواجه نشوند.

علاوه بر مشکلات ترافیکی، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های موجود در ایران این سئوال را ایجاد می‌کند که آیا واقعاً امکان سفر بدون دغدغه و همراه با آرامش برای همه شهروندان ایرانی وجود دارد؟ آیا این امکان وجود دارد که عموم مردم آنطور که دوست دارند گردش و تفریح کنند یا اینکه شاد و سرخوش بودن در سفر با محدودیت‌های سفت و سخت زیادی همراه است؟

رفتن و نرسیدن

در تابستان طولانی و تعطیلی مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها در ایران، عده‌ای تلاش می‌کنند تا گرمای تابستان را با خنکای خاطره‌های خوش سفر همراه کنند، اما از زمان پیروزی انقلاب سال ۵۷، شرایطی بر کشور حاکم شده که عوامل و عناصر مختلف و متفاوتی ممکن است این خاطرات را تحت تأثیر قرار ‌دهند.

در سال‌های اخیر هم بر تعداد این عوامل خارج از کنترل فرد اما تأثیر‌گذار بر کیفیت سفر افزوده ‌شده است که از میان آنها می‌توان به حجاب اجباری و کنترل حجاب در ماشین‌ها، ممنوع بودن مشروب‌های الکلی، ایست‌های بازرسی، ممنوع بودن آب‌تنی در مکان‌های عمومی برای زنان، موسیقی‌های ممنوع، بستن مسیر کوه‌ها و جنگل‌ها در برخی مناسبت‌ها و ... اشاره کرد. در کنار این موارد، بی‌ثباتی اقتصادی هم می‌تواند یکی از دلایل صرف‌ نظر کردن ۴۳درصد از خانواده‌های ایرانی از سفر در سال ۹۱ بوده باشد.

گرچه به نظر می‌رسد تعداد مسافران هنوز از تعداد کسانی که‌ دور سفر را خط کشیده‌اند بیشتر است، اما گسترده‌تر شدن مشکلات سفر در ایران باعث شده که بسیاری عطای آن را به لقایش ببخشند.

آمار بالای مرگ و میر بر اثر تصادفات جاده‌ای، ایمن نبودن راه‌‌ها و خودروهای مسافربری، فقر فرهنگی حاکم بر عبور و مرور، رفتار بد بعضی رانندگان، نبود قوانین حمایتی و نظارتی برای دفاع از حقوق مسافران و ... در کنار مدیریت نادرست پلیس راهور و گرانی بنزین، تنها بخشی از مشکلاتی هستند که یک مسافر باید با آنها دست و پنجه نرم کند.

بیشترین میزان مرگ و میر در جاده‌ها در ایران مربوط به سفرهای تابستانی است که ۳۰ درصد کشته‌شدگان را در بر‌می‌گیرد.

بر اساس آمارها،  ۷۰ درصد این تصادف‌ها به دلیل بی‌احتیاطی رانندگان یا عابران پیاده بوده است.

هتل‌هایی با ستاره‌های حلبی

مسافران تابستانی اگر مشکلات موجود در حوزه حمل و نقل را به سلامت پشت سر بگذارند و زنده به مقصد برسند، باید در شهر میزبان، با شرایط و امکانات محل اقامت‌شان سر و کله بزنند که ممکن است آن‌چنان نباشد که انتظارش را داشته‌اند. به این ترتیب شرایط سخت‌افزاری و نرم‌افزاری اقامتگاه‌ها و هتل‌ها، می‌تواند بر کیفیت سفر افراد تأثیر بگذارد.

در حالی که در طول سال‌های گذشته، همه کالا‌ها و خدمات گران شده‌اند، هتل‌ها و اقامتگاه‌ها هم از افزایش قیمت در امان نمانده‌اند. در دو سال گذشته، بعضی هتل‌ها تا ۷۰ درصد افزایش قیمت داشته‌‌اند اما با وجود این افزایش قیمت‌، تغییری در کیفیت خدماتی که ارائه می‌دهند ایجاد نشده است.

برخی مسافران تابستانی هم معتقدند که کیفیت بسیاری از هتل‌ها افت کرده و پایین آمده است. یکی از این مسافران که اهل شیراز است و معمولاً به جنوب ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس سفر می‌کند، به رادیو زمانه می‌گوید: «قبلاً کیفیت هتل‌ها بهتر از این بود و احترام بیشتری برای مسافران قائل بودند اما الان هتل‌هایی که به عنوان هتل پنج ستاره معرفی می‌شوند و قیمت‌شان با بعضی هتل‌های معروف منطقه برابری می‌کند، خدماتی در حد هتل‌های سه ستاره و چه بسا کمتر ارائه می‌دهند.»

او درباره یکی از این هتل‌ها در بندر‌عباس می‌گوید: «هتلی که چند سال بیشتر از عمرش نمی‌گذرد، در طول پنج روز اقامت ما، هر روز مشکل فنی داشت. دستگاه خنک‌کننده اتاق از کار می‌افتاد و گرما و رطوبت امان‌مان را می‌برید. این که هتل پنج ستاره شهر باشد، دیگر وای به حال بقیه.»

محمد، یک شهروند تهرانی که اهل سفر است و بسیاری از نقاط ایران را دیده، درباره آخرین سفرش به رادیو زمانه می‌گوید: «ما خرداد امسال رفتیم رامسر و چهار روز ماندیم.‌ امکانات ما ویلا بود و تله‌کابین رامسر و گردش در شهرهای گیلان و رفتن از این رستوران به آن رستوران.»

او به طعنه می‌گوید: «جاده خوب بود. شلوغ نبود و ما مشکل خاصی نداشتیم، اما متأسفانه همه دیسکو‌ها و بار‌ها بسته بودند و جایی برای بازی رولت وجود نداشت.»

آنچه محمد به طعنه می‌گوید، واقعیتی است که بر چگونگی سفر عده زیادی از مردم در ایران اثر می‌گذارد.

خاطرات ایست‌های بازرسی

از آنجا که مصرف مشروبات الکلی در ایران ممنوع است، برخی مسافران در مقصد و با قیمت‌هایی بالا این نوشیدنی‌ها را تهیه می‌کنند و خطر مسمویت را به جان می‌خرند.

گروهی دیگر، نوشیدنی‌هایی را که پنهانی خریداری می‌کنند، با خود به سفر می‌برند که این کار با توجه به ایست‌های بازرسی نیروی انتظامی و بسیج در جاده‌ها، امکان دستگیری، بازداشت و ... را افزایش می‌دهد که اگر این اتفاق بیفتد، احتمالاً خاطره شیرین سفر، تلخ خواهد شد. گر‌چه هستند شهروندانی که بارها با چنین موقعیت‌هایی مواجه شده‌اند و این دستگیری و بازداشت‌ها بخشی از خاطرات سفرهایشان شده است.

محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های قانونی و فرا‌قانونی موجود در ایران، گردش و تفریح را عموماً به ماشین‌بازی در خیابان‌های شهر‌های بزرگ، برانداز کردن سر و وضع آدم‌ها و مدل‌های جدید ماشین‌ها یا گشتن در پاساژها و خیابان‌ها و رفتن به رستوران‌ها تقلیل داده است.

همین میزان از تفریح هم گاهی تحمل نمی‌شود و به بهانه برخورد با بد‌حجابی، امر به معروف و نهی از منکر و ... با آن برخورد می‌شود.

تابستان اما میل به آب و چمن و سبزه و طبیعت را افزایش می‌دهد؛ گر‌‌چه روح تعطیلات در چنگ محدودیت‌های اجتماعی زندانی است. امکان تفریح جمعی برای زنان و مردان در کنار یکدیگر بسیار اندک است و جدا‌سازی جنسیتی از دیگر رکن‌هایی است که بر دشواری‌های سفر می‌افزاید.

گرچه در تصویری آشنا برای بسیاری از مردم، زن‌ها و مردها گاهی این مرزها را برمی‌دارند. زن، رنج لباس سنگین از آب و خطر چنین آب تنی کردنی را می‌پذیرد تا کنار آشنایانش در آب راه برود.

در این سی و چند سال که از پیروزی انقلاب می‌گذرد، هر سال تابستان، طرحی به نام «طرح دریا» در سواحل ایران اجرا شده است که هدفش کنترل وضع پوشش زن‌ها در آب و روابط آنها با مردان است. با وجود اجرای این طرح و طرح‌های مشابه آن، به تصویب رسیدن قانون «حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر» در مجلس ایران، احتمالاً اجازه دخالت عده بیشتری را در حریم خصوصی افراد صادر می‌کند تا سفر در ایران رنج‌آورتر از قبل شود.

علاوه بر این ۱۹۵نماینده مجلس به تازگی از دولت خواسته‌اند که به وضعیت حجاب رسیدگیکند. این نمایندگان مهم‌ترین محورهای «تهاجم فرهنگی» به نظام جمهوری اسلامی را «تلاش برای تغییر سبک زندگی مردم در موضوع حجاب» دانسته و گسترش آن را مایه «از‌ هم‌ گسیختگی نهاد خانواده» و «سست شدن پایه‌های اعتقادی خانواده مسلمان» خوانده‌اند.

این درخواست نمایندگان مجلس از دولت نیز می‌تواند به سخت‌گیری‌های بیشتر نیرو‌های انتظامی در شهرهای توریستی منجر شود و در نهایت کار را به آنجا برساند که تعداد علاقه‌مندان به سفرهای خارجی از کسانی که دوست دارند گوشه و کنار ایران را ببینند، بیشتر شود.