هارمونی وین و نیویورک در هموارسازی تفاهم هسته‌ای

مذاکرات ایران و آژانس انرژی اتمی در وین با ابراز رضایت طرفین پایان یافت. این اولین دور مذاکرات رسمی  دولت یازدهم با آژانس انرژی اتمی بود.

بعد از جلسه رضا نجفی نماینده ایران در آژانس گفت: «در این دور از مذاکرات تمامی مسائل فیمابین ایران و آژانس مرور شد و در مورد هر کدام از آنها بحث و تبادل نظر شد که بسیار سازنده بود، از این جهت که طرفین نسبت به درک مسائل موجود به هم نزدیک شدند.»

هرمان ناکارتس معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت مذاکرات خیلی سازنده بوده‌اند. اهمیت این اظهارات در این است که ده بار مذاکرات قبلی ناکارتس با ناکامی مواجه شده بود و هر بار بعد از جلسات وی نارضایتی خود را اعلام کرده بود.

 آمانو رئیس آژانس مدعی است تصاویر ماهواره‌ای باعث نگرانی از وجود فعالیت‌های احتمالی نظامی در سایت پارچین شده است. ایران تاکنون با درخواست آژانس در بازدید از مرکز یاد شده موافقت نکرده است.

از جزئیات جلسه، تاکنون خبری منتشر نشده است. اما طرفین توافق کردند ۲۸ اکتبر جلسه بعدی را برگزار کنند. نجفی اعلام کرد در این جلسه کل مباحث مطروحه مورد بررسی قرار گرفتند و طرفین به درک مشترک از اختلافات نزدیک شدند و قرار شده در جلسه بعد بر روی مسائل محتوایی و راه‌حل مشکلات گفتگو کنند.

نتیجه جلسه وین، هارمونی و هماهنگی بالایی با روند مذاکرات و تعامل‌ها درنیویورک داشت و احتمال توافق هسته‌ای را افزایش داد. اگرچه آژانس نهاد اصلی و ساز و کار قانونی حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران است. اما مذاکره با بلوک ۱+۵ راهکار سیاسی و دیپلماتیکی است که محرک و مکمل در پیشبرد و نتیجه‌بخشی تعامل‌ها است. در اصل سرنوشت بحران هسته‌ای در گفتگو با ۱+۵ تعیین می‌شود.

فعالیت‌های روز آخر حضور روحانی در نیویورک

روحانی در واپسین لحظات حضور در نیویورک، پانزده دقیقه با باراک اوباما تلفنی صحبت کرد. اهمیت این کار از برخورد های نمادین انجام نشده بیشتر بود. بدین ترتیب امیدها به تفاهم هسته‌ای و یا حداقل کاهش تنش‌ها افزایش یافت .

سوزان رایس مشاور امنیت ملی امریکا مدعی شد که این تماس به درخواست تیم ایرانی صورت گرفت. به گفته او، هیات نمایندگان ایرانی  به طرز غیرمنتظره‌ای با مقامات آمریکایی ارتباط بر قرار کرده و تقاضا کردند رئیس جمهور آمریکا با روحانی گفتگوی تلفنی داشته باشد. کاح سفید بعد از چند ساعت بررسی با این تقاضا موافقت می‌کند.

احتمالا روحانی و هیات همراه از این طریق خواسته‌اند تاثیرات منفی عدم تماس‌های نمادین را جبران کنند. برخی از شنیده‌ها که امکان راست‌آزمایی آنها وجود ندارد، حاکی از دلخوری دولتمردان آمریکایی از عدم ارتباط روحانی با اوباما در ضیافت ناهار بان‌کی مون بود.

 این اتفاق بزرگترین تماس مستقیم ایران و آمریکا بعد از ۳۴ سال گسست روابط بود. آخرین مواجهه بین بالاترین مقامات دو کشور، مربوط به ملاقات محمدرضا پهلوی و جیمی کارتر بود. اگر چه کمال خرازی و کالین پاول و همچنین کاندولیزا رایس و منوچهر متکی پیش‌تر در جلسه‌ای مشترک حضور داشتند، اما دیدار و گفتگوی دو به دوی جواد ظریف و جان کری مهم‌ترین اتفاق پیش از تماس تلفنی اوباما و روحانی بود.

در اين گفت وگو، دو طرف بر اراده سياسي جهت حل سريع مسئله هسته‌اي تاكيد كرده و زمينه را براي  بحث پیرامون حوزه‌های دیگر اختلاف و همكاري در مسائل منطقه‌ای مورد توجه قرار دادند.

اوباما پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای را عاملی تاثیرگذار در چالش‌های منطقه‌ای خاورمیانه  و بخصوص سوریه توصیف کرد. روحانی نیز مجددا اراده سیاسی در آمریکا را پیش نیاز حل مشکلات برشمرد. بدین ترتیب راه برای ملاقات بعدی دو رئیس جمهور هموار شد.

روحانی در مصاحبه مطبوعاتی خود در نیویورک نیز مواضع قبلی خود را تکرار کرد و اظهار داشت برای مصالحه هسته‌ای آماده است. او در پاسخ به سئوال خبرنگار "ای‌بی‌سی" گفت ابتدا باید توافق بر سر اصول صورت بگیرد سپس طرح و نقشه راه مشترک تدوین شود.

او بار دیگر تحریم‌ها را ظالمانه و بر ضد منافع مردم ایران خواند. همچنین انتخاب مردم ایران در ۲۴ خرداد  را دلیل اصلی تغییر شرایط و فضای مذاکرات به‌شمار آورد .او با ابراز رضایت از مذاکرات و گفتگوهای صورت گرفته با ۱+۵ و  ملاقات‌ها با مقامات غربی، لحن اوباما را گامی مثبت و رو به جلو توصیف نمود.

روحانی دستاورد فعالیت‌های هیات نمانیدگی ایران در جهت بازسازی جایگاه ایران در منطقه و جهان را مثبت ارزیابی کرد. او  همچنین با تاکید مجدد بر غیرنظامی بودن برنامه‌های هسته‌ای ایران و فقدان جایگاه بمب اتم در دکترین دفاعی ایران، خلع سلاح اتمی خاورمیانه را اولویتی مهم  و ضروری دانست. او  همانند سخنرانی‌ خود در جمع کشور های غیر متعهد، خواستار  برچیده شدن هر چه زودتر سلاح‌های اتمی اسرائیل شد.

روحانی در پاسخ به سئوال خبرنگار شبکه "سی‌بی‌اس" گفت: «شرایط به گونه‌ای است که راه برای بنای آن اعتماد بسیار تسهیل شده است. در چنین فضایی که امیدوارم اراده کافی در دوطرف باشد؛ البته اراده در طرف ایران هست. امیدوارم مسئله هسته ای در زمان کوتاه حل شود. معتقد هستم که در زمان نه چندان زیادی ما بتوانیم مسائل هسته‌ای را قدم به قدم به حل و فصل برسانیم و زمینه را برای روابط ایران با غرب و توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی مخصوصاً میان ملت های غرب و ایران بتوانیم بخوبی فراهم کنیم.»

جواد ظریف نیز در صفحه فیس‌بوک خود، گزارش مثیتی از گفتگو با مقامات ۱+۵ ارائه کرد. او اعلام کرد که نیم ساعت به درخواست جان کری در حاشیه جلسه پنجشنبه مورخ ۲۶ سپتامبر  با وی گفتگو کرده  است و جمع بندی‌اش  از سخنان کری را  هم در جلسه و هم گفتگوی اختصاصی  مثبت ارزیابی کرد و گفت: «او هم به تعهد رییس جمهور آمریکا برای رسیدن به راه‌حلی بر اساس مذاکره و احترام متقابل تاکید کرد.»

از این به بعد تعمیق و تداوم مسیر مذاکره ایران و آمریکا بر دوش ظریف و کری است.

اما مقامات غربی ضمن برداشت مثبت از رویکرد جدید حکومت ایران، انتظار اقدامات عملی اعتمادساز  و کارگشا دارند. هیگ باز شدن سفارت بریتانیا در تهران را منوط به ارائه تضمین از سوی ایران کرد.

وزیر خارجه فرانسه لوران فابیوس نیز در دیدار جداگانه به ظریف گفت: «من به وی گفتم که باید سریع‌تر پیش برویم و این یکی از موضوعاتی است که باید آن را حل کرد چون، آیا تولید مواد هسته‌ای در زمان مذاکرات ادامه نمی‌یابد؟»

وی اضافه کرد: «ما نمی‌توانیم ببینیم در جایی هستیم که مذاکرات یک سال طول می‌کشند و در همین حین تعداد سانتریفوژهای ایران افزایش می‌یابند و به کلامی فنی، رآکتور اراک پیشرفت می‌کند؛ این موضوع مشکل خواهد بود.» این نگرانی بین کشور های غربی مشترک است.

نتیجه سفر نیویورک

در مجموع حاصل کار سفر نیویورک و اقدامات دیپلماتیک و نمادین روحانی مثبت بود و موفقیتی نسبی برای وی به‌شمار می‌رود. او توانست تصویر ستیزه‌جویانه حکومت ایران در افکار عمومی دنیا را تعدیل کند.

اما آنچه در نیویورک ارائه شد، صرفا برخوردی کلی و مبتنی بر سخنان امیدوارکننده و اعتمادساز بود و در آن نشانه‌های عملی وجود نداشت.

نتیجه کار، گام اول در مسیر تفاهم هسته‌ای بود اما دستاورد اصلی در جریان مذاکرات محتوایی در ماه اکتبر معلوم می‌شود. مسیر مصالحه اتمی پیچیده و زمان‌بر است و به‌سادگی قابل حصول نیست. نیویورک تنها آغاز کار بود.

 تداوم خوشبینی‌ها و تداوم برخورد مثبت منوط به ارائه جزئیات و میزان هم‌پوشانی و تفاوت انتظارات، نگاه‌های عملی و راهبردهای طرفین برای حل مناقشه هسته‌ای است. همچنین تاثیر فاکتورهای جدید و غیرقابل انتظار احتمالی  را نیز نباید از نظر دور داشت.

در همین زمینه

امید به هموار شدن مسیر تفاهم هسته‌ای

نطق‌های روحانی و اوباما، تلاقی بیم‌ها و امیدها

نشانه‌ها و تأثیرهای دیپلماسی نیویورکی روحانی