پوسیدگی دندان و اهمیت پیشگیری

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130917_Tooth_Decay_MazyarMahdavifar.mp3[/podcast]

پوسیدگی دندان اگرچه در ابتدا ممکن است موضوعی ساده و تنها مرتبط با زیبایی چهره تلقی شود، اما در صورت عدم درمان، پیشرفت می‌کند و در نهایت به از دست رفتن دندان منتهی می‌شود.

برای پیشرفت یک پوسیدگی کوچک، بایستی دندان مربوطه مستعد باشد و باکتری تولید‌کننده اسید و غذای کافی برای رشد باکتری نیز مهیا باشد. دندان مستعد دندانی است که میزان کمتری فلوراید در ساختار مینای آن به کار رفته باشد و ساختار فیزیکی آن نیز به شکلی باشد که دارای شیارها و سوراخ‌های ریز باشد. نکته‌ای که سبب می‌شود پلاک‌های دندانی به راحتی بتوانند در ساختار دندان جا بگیرند و روند تخریب را آغاز کنند.

پلاک دندانی به ماده‌ای گفته می‌شود که از ترکیب باکتری، بزاق و سلول‌های مرده ایجاد شده است و به صورت روزمره در بخش‌های مختلف دهان و دندان افراد رسوب می‎‌کند. از آنجایی که این پلاک‌ها محیط را برای رشد انواع باکتری‌ها آماده می‌کنند به پوسیدگی دندان منتهی می‌شوند و به همین علت بایستی به سرعت و با استفاده از مسواک از محیط  دهان و دندان‌ها پاک شوند. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان منجر به تجمع پلاک‌ها می‌شود و تشکیل رسوبات سختی به نام جرم دندان را می‌دهند که در صورت تشکیل، تنها توسط دندانپزشک قابل پاکسازی هستند.

پوسیدگی اولیه که در سطح خارجی دندان یعنی مینا ایجاد می‌شود به کندی پیشرفت می‌کند. به این علت که مینا، بافتی بسیار مقاوم و قوی است، اما روند پوسیدگی، پس از گذر از این لایه و ورود به لایه بعدی یعنی عاج که بسیار نرم‌تر از مینا است سرعت می‌گیرد و در فاصله زمانی کوتاهی به بخش‌های عمقی یعنی پالپ دندان می‌رسد که شامل رگ‌های خونی و اعصاب دندان است. به صورت تخمینی اگر سه سال طول بکشد تا پوسیدگی از بافت مینای دندان عبور کند، این مدت زمان برای گذشتن از عاج و رسیدن به ریشه که مسیر طولانی‌تری هم هست کمتر از یک سال خواهد بود.

احساس درد بر اثر پوسیدگی، بستگی به این دارد که کدام بخش از دندان دچار پوسیدگی شده و این وضعیت تا چه اندازه در عمق دندان پیش رفته است. پوسیدگی در بخش سطحی و خارجی یعنی مینای دندان دردی ایجاد نمی‌کند. بلکه درد زمانی آغاز می‌شود که پوسیدگی از مینا عبور می‌کند و به عاج برسد. در چنین حالتی معمولاً وقتی فرد نوشیدنی سرد بنوشد یا شکلات یا چیزی مشابه آن بخورد احساس درد می‌کند. تا اینجای کار هنوز پوسیدگی به پالپ یعنی بخش زنده دندان نرسیده است و در صورت مراجعه به دندانپزشک می‌توان مشکل را به صورت کامل متوقف کرد و دندان را سالم نگهداشت. اگر پوسیدگی راه خود را به پالپ دندان باز کند آسیب‌های ایجاد ‌شده غیرقابل برگشت خواهند بود. در مراحل پیشرفته، برخلاف انتظار، ممکن است درد بیمار نیز از بین برود که این نه به علت بهبود بیماری بلکه به علت وارد شدن آسیب به عصب دندان است و همین سبب می‌شود نتواند پیام‌های مربوط به درد را انتقال دهد.

پیشگیری و درمان

اگر پوسیدگی دندان در مراحل اولیه تشخیص داده و درمان شود، احتمال آسیب به بخش‌های داخلی آن یعنی اعصاب و رگ‌های خونی کاهش پیدا می‌کند.

 راه تشخیص به موقع هم مراجعه منظم به دندانپزشک یا متخصصان امور بهداشت دهان و دندان هست. این معاینات بایستی به صورت مرتب و در فاصله زمانی شش ماه تا یکسال صورت گیرد. ضمن اینکه بسته به شرایط دندان هر فرد معمولاً در فاصله یک تا سه سال لازم می‌شود تا از دندان‌ها عکس رادیولوژی نیز تهیه شود تا پزشک بتواند اطلاعات دقیق و کامل‌تری از وضعیت سلامت دندان‌های بیمار خود به دست آورد. روش‌های درمانی مختلف و متنوعی برای رفع پوسیدگی دندان وجود دارد که دندانپزشک با توجه به معاینات انجام‌شده و شرایط بیمار بهترین آن‌ها را انتخاب و اجرا می‌کند.

جدا از این روش‌های درمانی که باید توسط پزشک اجرا شود، چند استراتژی عمومی نیز وجود دارد که در صورت رعایت آن‌ها می‌توان تا حد زیادی از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری کرد یا آن را برای مدت طولانی به تأخیر انداخت. بهداشت دهان و دندان شاید در این میان مهم‌ترین نکته باشد. کاری که با مسواک زدن حداقل دو بار در روز و استفاده روزانه از نخ دندان انجام می‌شود. استفاده از نخ دندان به این دلیل ضرورت دارد که مسواک، امکان پاکسازی مناطق حدفاصل دندان‌ها را ندارد و نخ دندان می‌تواند پلاک‌های شکل‌گرفته در این مناطق را بیرون بکشد و پاکسازی کند.

موضوع بعدی رژیم غذایی است. اگرچه همه انواع کربوهیدرات‌ها‌ در روند پوسیدگی دندان دخیل هستند، اما در این میان نقش اصلی بر عهده قندهای ساده است. همه انواع قندهای ساده از قند و شکر معمولی گرفته تا قند موجود در عسل، میوه‌ها و حتی شیر، تأثیر یکسانی بر دندان‌ها می‌گذارند. هرگاه یکی از این قندها در معرض پلاک‌های دندانی قرار گیرد باکتری مسئول پوسیدگی دندان یعنی "استرپتوکوک موتانس" شروع به ترشح اسید می‌کند و روند تخریب آغاز می‌شود. جالب اینجاست که مقدار خوراکی شیرین مصرفی تاثیر چندانی در تعیین شدت آسیب ندارد. بلکه مهم مدت زمانی است که دندان‌ها تحت تأثیر این ماده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال تأثیر منفی نوشیدن یک لیوان آب میوه که طی یک ساعت انجام شود بسیار مخرب‌تر از تأثیر یک قالب شکلات است که طی یک دقیقه خورده می‌شود (البته این مقایسه فقط در مورد نقش این دو ماده در ایجاد پوسیدگی دندان است نه سایر تاثیرات مفید تغذیه‌ای آن‌ها). افرادی که دندان‌های مستعد به پوسیدگی دارند بایستی مواد غذایی شیرین کمتری مصرف کنند. ضمن اینکه شست‌وشوی ساده دندان‌ها پس از مصرف چنین موادی نیز تا حد زیادی کمک‌کننده است.

ماده دیگری که مصرف آن سبب پیشگیری از پوسیدگی دندان می‌شود فلوراید است. فلوراید ماده‌ای است که سبب افزایش مقاومت مینای دندان در برابر پوسیدگی می‌شود. بهترین راه دریافت این ماده از طریق آب‌های معدنی حاوی فلوراید است که معمولاً در اغلب کشور‌ها یافت می‌شوند. ضمن اینکه بسیاری از خمیردندان‌ها و دهان‌شویه‌ها نیز حاوی این ماده هستند. نکته‌ای که به خصوص در مورد کودکان باید به آن توجه داشت این است که مصرف بیش از اندازه فلوراید می‌تواند منجر به ایجاد لکه و ازبین رفتن رنگ دندان شود. به همین دلیل دقت کنید تا در مصرف مواد حاوی فلوراید تعادل را رعایت کنید.