باستان‌شناسی زیر چشم القاعده
بیژن روحانی - نیکولو مارکتی، باستان‌شناس ایتالیایی، در منطقه کارکمیش در سوریه، زیر چشم القاعده مشغول حفاری در ویرانه‌های به جای مانده از تمدن هیتی‌هاست.
بیژن روحانی
چگونه می‌توان در مناطق تحت کنترل القاعده باستان‌شناسی کرد؟ چطور می‌توان خطر ربوده شدن و یا کشته شدن در درگیری‌های سنگین میان گروههای مسلح را به جان خرید و به کاوش در میان ویرانه‌های یک پادشاهی باستانی پرداخت؟ آیا میان باستان‌شناسان و گروهی مانند القاعده که حفاظت از مظاهر مادی تمدن، به ویژه فرهنگ‌ها و تمدن‌های پیشا اسلامی را مغایر اعتقادات خود می‌داند می‌تواند توافقی وجود داشته باشد؟
شاید اکنون در جهان تنها یک باستان‌شناس وجود داشته باشد که چنین خطری را پذیرفته و در میان جنگ داخلی در سوریه، مشغول کاوشهای باستان‌شناسی در مناطق تحت کنترل گروههای مسلح افراطی است. نیکولو مارکتی، باستان‌شناس ایتالیایی و استاد دانشگاه بلونیا هم‌اکنون به همراه گروهش در منطقه کارکمیش در مرز ترکیه و سوریه مشغول حفاری در ویرانه‌های به جای مانده از تمدن هیتی‌هاست؛ عملیاتی که نام او را در رسانه‌‌های جهان بر سر زبان‌ها انداخته است.
هدف نیکولو مارکتی و گروهش باستان‌شناسی‌اش این است که منطقه کارکمیش در سوریه به یک پارک باستان‌شناسی بزرگ تبدیل شود. او می‌خواهد کارکمیش را به یک منطقه جذاب و بزرگ توریستی و گردشگری تبدیل کند.
محوطه افسانه‌ای کارکمیش که نام آن در تورات و متون باستانی دیگر نیز آمده است، یکی از شهرهای مهم هیتی‌ها بوده که البته توسط تمدن‌های دیگر از جمله میتانی‌ها و آشوری‌ها نیز مورد استفاده قرار گرفته است. هیتی‌ها مردمانی در فلات آناتولی بودند که پادشاهی خود را در حدود سه هزار و ششصد سال قبل در این منطقه تأسیس کردند. اما سابقه سکونت در کارکمیش به پیش از هیتی‌ها و به حدود چهار هزار و چهار صد سال پیش می‌رسد.
این محوطه باستانی که در کرانه غربی رود فرات واقع شده برای نخستین بار توسط موزه بریتانیا در سده نوزدهم کاوش شد. اما کاوشهای مفصل‌تر آن در ابتدای سده بیستم و توسط تی.ایی. لورنس یا همان «لورنس عربستان» انجام شد. کاوشهای باستان‌شناسی لورنس عربستان، که اینک مشخص شده اهداف جاسوسی و نظامی نیز در پشت آن وجود داشته، با آغاز جنگ جهانی اول نیمه‌کاره ماند.
اما برخلاف لورنس عربستان، کاوشهای نیکولو مارکتی در یکی از خون‌بارترین درگیری‌های معاصر نیز همچنان ادامه دارد. او مجوز کاوش در این منطقه را حدود سه سال پیش از دولت ترکیه کسب کرد. ژاپنی‌ها برای کسب امتیاز حفاری در این منطقه یک پیشنهاد یک میلیون دلاری مطرح کرده بودند، اما بخت با نیکولو مارکتی یار بود که توانست اولین مجوز را برای کار در این منطقه پس از دهه‌ها به دست آورد.
با آغاز جنگ داخلی در سوریه در سال ۲۰۱۱ بسیاری از مناطق باستانی در این کشور ناامن شدند. اما کارکمیش تا مدت‌ها منطقه‌ای امن بود. تنها مشکل آن هجوم آوارگانی بود که از جنگ گریخته و در اطراف این منطقه اردوگاه‌های موقت‌شان را برپا کرده بودند. قاچاقچیان و حفاران غیر مجاز نیز از فرصت پیش‌آمده استفاده کرده و در این منطقه به حفاری می‌پرداختند. گروه باستان‌شناسی ایتالیایی برای شروع کار در این منطقه ابتدا می‌بایست آن را از مین‌هایی پاک کند که طی درگیری‌های سال‌های دهه ۱۹۵۰ در آن کار گذاشته شده بودند.
در سپتامبر ۲۰۱۳ آن بخش از کارکمیش که در سوریه قرار داشت به‌دست نیروهای نزدیک به القاعده افتاد. در روز نبرد، باستان‌شناسان تنها چاره‌ای که یافتند پنهان شدن در گودال‌هایی بود که برای کاوش در این منطقه حفر کرده بودند.
اما از اواسط امسال وضع در این منطقه نیز رو به وخامت رفت. در سپتامبر سال ۲۰۱۳ آن بخش از کارکمیش که در سوریه قرار داشت به‌دست نیروهای نزدیک به القاعده افتاد. در آن زمان درگیری شدیدی بین نیروهای وابسته به القاعده و «ارتش آزاد سوریه» در منطقه جرابلس درگرفت و این منطقه از دست نیروهای «ارتش آزاد» خارج شد و به دست طرفدران القاعده افتاد. در روز نبرد، باستان‌شناسان تنها چاره‌ای که یافتند پنهان شدن در گودال‌هایی بود که برای کاوش در این منطقه حفر کرده بودند.
نیکلو مارکتی در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایتالیایی «آنسا» گفته است که اینک هر روز صبح در این منطقه کامیون‌‌هایی همراه با افراد مسلح و پرچم‌‌های سیاه القاعده را می‌بیند که از نزدیکی او عبور می‌کنند. آن‌چه گروه باستان‌شناسی ایتالیایی و ترک را از مردان مسلح جدا می کند تنها چند متر فاصله است.
با این حال بلافاصله با آرام‌تر شدن اوضاع، مارکتی و گروه او به کار خود ادامه دادند. او در نتیجه کاوشهای اخیرش یک نقش برجسته باستانی با تصویر نبوکدنصر (بخت النصر) در این منطقه کشف کرده است. این پادشاه بابلی کسی بود که کارکمیش را فتح کرد، اورشلیم را ویران ساخت و باغ‌های معلق بابل و قصرهای افسانه‌ای دیگر را ساخت. از دیگر یافته‌های مهم گروه ایتالیایی در این منطقه قصری دو هزار و نهصد ساله است که تا زمان فتح شهر به دست نبوکدنصر نیز مورد استفاده بوده است.
گروه ایتالیایی نه تنها در حال کاوش در شهر باستانی کارکمیش است، بلکه در مورد اقدامات لورنس عربستان در حدود صد سال پیش در این منطقه نیز تحقیق می‌کند. لورنس برای نظارت بر کارهای باستان‌شناسی خانه‌ای برای خود ساخته بود که پس از جنگ جهانی اول به حال خود رها شد. هیئت ایتالیایی در این خانه یک موزاییک دو هزار ساله یافته است که لورنس آن را در کف منزلش کار گذاشته بود. همچنین حدود سیصد قطعه از مجسمه‌ها و هیروگلیف‌های باستانی نیز در این خانه متروکه پیدا شده است.
هدف نهایی نیکولو مارکتی و گروه او آن است که این منطقه به یک پارک باستان‌شناسی بزرگ تبدیل شود. او می‌خواهد وضعیت اقتصادی مردم محلی را با به کارگیری آن‌ها در این پروژه بزرگ باستان‌شناسی بهبود بخشد، یک مدرسه مرمت و حفاظت در اینجا تأسیس کند و در نهایت کارکمیش را به یک منطقه جذاب و بزرگ توریستی و گردشگری تبدیل کند. اهداف مارکتی ممکن است به نفع مردم منطقه تمام شود، اما پیش از آن باید دید آیا جنگ داخلی چیزی از کارکمیش و دیگر محوطه‌‌های باستانی در سوریه بر جای می‌گذارد؟
نظرها
نظری وجود ندارد.