برخورد تهاجمی خامنه‌ای و پیچیده شدن مذاکرات ژنو
علی افشاری- بین کف و سقف انتظارات طرفین در نشست ژنو، تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای وجود دارد. تاثیر سخنان تند خامنه‌ای بر کند شدن آهنگ مذاکرات و افزایش دشواری‌های توافق نیز انکارشدنی نیست.
علی افشاری
نشست ژنو ۶ بر خلاف برنامه‌ریزی اولیه دو روزه، به روز سوم کشیده شد و تاکنون دستاورد و نتیجه‌ای نداشته است. طبق ادعای عباس عراقچی، عضو ارشد هیات مذاکره ایرانی، پیشرفتی در روند گفتگو حاصل نشده و اختلاف‌ها بر سرکلیات توافقنامه کماکان باقی هستند. بدین ترتیب سرنوشت مذاکرات به روز سوم کشیده شد.
روند دو روز اول مذاکرات
در دو روز اول معلوم شد مذاکرات از روند رو به جلوی نشست قبلی فاصله گرفته و به سمت ژنو ۴ برگشته است. البته به معنای دقیق‌تر، بالا گرفتن اختلافات در آخرین لحظات نشست ژنو ۵ در ساعت‌های اولیه بامداد یکشنبه مورخ ۱۰نوامبر روی داد؛ هنگامی که پیش‌نویس اولیه با در نظر گرفتن ملاحظات فرانسه تغییر یافت و ایران آن را نپذیرفت.
طبق اظهارات عراقچی، برخورد کشور های غربی و تغییر پیش‌نویس اولیه که با اشتراک نظر ایران و آمریکا تهیه شده بود، باعث شده تا اعتماد ایران به طرف گفتگو مخدوش شود و مذاکره کنندگان ایرانی می خواهند در این مرحله دوباره اعتمادها احیا شود . وی کشور های غربی را به عدول از توافقات متهم ساخت. (منبع)
مذاکره‌کنندگان غربی نیز غیرمستقیم از دشواری و پیچیدگی مذاکرات سخن گفته‌اند. لحن آنها خوشبینی روز اول را ندارد اما کماکان امیدوار هستند اختلافات حل شده و یا حداقل، مسیر برای توافق مقدماتی و موقت شش ماهه در جلسات بعدی فراهم گردد. حتی اگر طرفین بر روی اصل متن توافق کنند، باز بررسی نکات فنی و حقوقی و گنجاندان آنها در اسناد به شکلی که مبهم نباشد و طرفین تعریف مشترکی از ان داشته باشند، فرایند زمان‌بر و دشواری است.
سیر جلسات و رایزنی‌ها
تاکنون منهای جلسه ده دقیقه‌ای در روز چهارشنبه، نشست مشترکی بین هفت کشور برگزار نشده است. این جلسه نیز بنا به نقل قول یکی از اعضاء هیات نمایندگی آمریکا جنبه تشریفاتی داشته است. (منبع)
هیات ایرانی ملاقات‌هایی را به صورت جداگانه با هیات‌های نمایندگی روسیه و آمریکا برگزار کرده و جواد ظریف دو جلسه طولانی با کاترین اشتون داشته است. روز جمعه مورخ ۲۲ نوامبر صبح قرار است سومین جلسه اشتون و ظریف برگزار شود. سرنوشت این دور از مذاکرات به احتمال زیاد در این جلسه مشخص می شود. مایکل مان معاون اشتون گفتگو های صورت گرفته را اساسی، دقیق و مفصل توصیف کرد.
وزرای خارجه آمریکا، فرانسه، آلمان، روسیه، امریکا و چین منتظر هستند که در صورت درخواست اشتون به ژنو بیایند. این حضور احتمالی یا برای کمک به حل اختلافات است ویا برای اعلام انعقاد توافقنامه مقدماتی با ایران صورت می‌گیرد. منتها تا پایان روز دوم که چنین اتفاقی نیفتاد و وقوع آن در روز سوم نیز مشخص نیست.
نقاط گیر و کش‌دهنده مذاکرات
ظاهرا بحث بر سر امتیازاتی که باید رد و بدل شود و چگونگی اجرای آنها موضوعی است که باعث کشدار شدن مذاکرات و بن‌بست شده است. طبق اظهارات غیررسمی، ایران در برابر خروج و یا تبدیل دخیره اورانیوم با غلظت بالا مقاومت می‌کند و همچنین حاضر به تعطیلی موقت تکمیل تاسیسات اراک نیست. همچنین در این مرحله و شروع مذاکرات پذیرش پروتکل الحاقی را رد می‌کند. ایران انتظار دارد هر چه بیشتر از تحریم‌ها کاسته شود و همچنین حق این کشور در انجام اصل غنی‌سازی در داخل خاک خودش رسما از سوی ۱+۵ پذیرفته شود.
البته جواد ظریف پیش از چراغ سبز نشان داد که ایران انتظار ندارد که حقش در انجام غنی‌سازی اورانیوم از سوی ۱+۵ در سند توافقنامه اولیه به صورت مکتوب ذکر گردد بلکه این حق از سوی کشور های غربی در محتوای توافقات رعایت شود.
مقامات آمریکایی نیز اعلام کردند بحث در مورد غنی‌سازی چیزی نیست که در این مرحله از مذاکرات به آن پرداخته شود.
دردسر های ورود به جزئیات
اما همانطور که از قبل پیش‌بینی می شد ورود به جزئیات باعث بروز اختلافات و کنار رفتن اظهارات مثبت و امیدوارانه اولیه شد. بین کف و سقف انتظارات هر دو طرف تفاوت های قابل ملاحظه‌ای وجود دارد. لازمه تفاهم، انعطاف ایران و کشور های غربی در انجام توافقی متوازن است. نوع برخورد همه یا هیچ که مد نظر دولت اسرائیل است، مذاکرات را قفل می‌کند.
در عین حال از دید غربی‌ها تفاهم هسته‌ای نیازمند احراز اطمینان از تغییر استراتژیک در سیاست‌های هسته‌ای ایران و پایان دادن واقعی به ماجراجویی هسته‌ای حکومت است. حکومت ایران نیز می‌خواهد امتیاز های مناسبی دریافت کند. البته در داخل حکومت ایران شکاف وجود دارد. دولت روحانی در صورت اطمینان از برداشته شدن همه تحریم‌ها حاضر به دست کشیدن از ماجراجویی هسته‌ای است اما خامنه‌ای و اصول‌گرایان چنین دیدگاهی ندارند .
نبود انعطاف؛ حلقه گمشده مذاکرات
روند حاکم بر دو روز اول مذاکرات نشانگر فقدان انعطاف لازم بود. در این میان سخنان خامنه‌ای در جمع بسیجیان که همزمان با روز نخست مذاکرات بود، در افزایش مقاومت مذاکره‌کنندگان ایرانی بر روی خواسته‌های آنها تاثیر بسزایی داشت. دولت فرانسه رسما اشاره کرد که حرف‌های خامنه‌ای به فضای مذاکرات لطمه زده است. در اردوگاه مقابل، حکومت ایران نیز دولتمردان فرانسوی و حکومت های اسرائیل و عربستان را متهم به به کارشکنی نمود.
اما هر گونه به مسئله نگریسته شود، تاثیر سخنان تند خامنه‌ای بر کند شدن آهنگ مذاکرات و افزایش دشواری‌های توافق انکار شدنی نیست. در ادامه به بررسی چرایی موضع خامنه‌ای پرداخته می‌شود.
چرایی سخنان تند و عصبی خامنه‌ای
خامنه‌ای در سخنانی که کاملا عصبانیت از آن هویدا بود به تشریح و تفصیل " نرمش قهرمانانه" پرداخت که پیش از این به صورت مبهم و مختصر آن را بیان کرده بود. تعریف وی شباهت زیادی به تفسیر اصول‌گرایان افراطی داشت. وی تاکید کرد منظورش عقب‌نشینی نبوده، بلکه مانور هنرمندانه و استفاده از روش‌های متنوع برای رسیدن به مقصود است.
خامنه‌ای از ابتدا به صورتی مبهم از نرمش قهرمانانه را در عرصه عمومی مطرح کرد و دست روحانی برای انجام تعامل در مذاکرات هسته‌ای را بازگذاشت. اما بعد از سفر روحانی به نیویورک مشخص شد اختیارات روحانی در زمینه سیاست خارجی نا محدود نیست و مشروط به رعایت خطوط قرمز نظام است.
خامنه‌ای در سخنانش خیلی صریح بیان داشت که خطوط قرمز نظام و حقوق ملت باید در مذاکرات رعایت شود. منظور وی از خطوط قرمز نظام و حقوق ملت در اصل نظرات خود و صلاحدیدش برای مردم ایران است. بدین ترتیب خامنه‌ای حوزه مانور مذاکره‌کنندگان هسته‌ای را محدود ساخت.
وی حمایت خود از دولت یازدهم را در چارجوب حمایت کلی از دولت‌ها برشمرد و این امر نشانگر عدم حمایت خاص وی از دولت روحانی است. او البته گفت در جزئیات دخالت نمی کند اما رصد کردن وقایع گذشته و رفتار شناسی وی مغایرت جدی با این ادعا دارد .
خامنه‌ای شدیدتر از گذشته به اسرائیل و آمریکا حمله کرد. دلیل این امر و دادن لقب "سگ نجس" به اسرائیل می‌تواند ناشی از خشم خامنه‌ای از توان اسرائیل در ایجاد اخلال در روند مذاکرات باشد.
لحن و محتوی سخنان خامنه‌ای آشکارا ناخرسندی از روند مذاکرات را بازتاب می‌داد. البته وی قبلا و به صورت مکرر گفته بود که به مذاکرات خوشبین نیست ولی می‌پذیرد آمریکا یک بار دیگر تست شود. در اصل خامنه‌ای یک راهبرد دو مسیره " توافق موقت و کنترل شده " و تداوم استراتژیک تقابل را طراحی کرده است. از یک طرف ضرورت نمایش یکپارچگی در حکومت و جلوگیری از گسترش اختلافات در داخل بلوک قدرت بعد از ۲۴ خرداد وی را ناچار ساخت تا هم بگذارد روحانی سیاست‌های جدید در حوزه روابط خارجی را دنبال کند و هم خود را همراه نشان دهد.
اما در عین حال چارچوب را به گونه‌ای تنظیم کرده که محدوده مذاکرات محدود و کنترل شده بوده و قابلیت بالقوه برای عظمت‌طلبی اتمی و نقطه فرار هسته‌ای را مسدود نکند. همچنین با لغو تحریم های کمرشکن امتیازات در خوری گرفته شود و توافق محتمل با بهای گزافی فروخته شود.
اما مسیر دوم و آلنرناتیو خامنه‌ای متناسب با شکست محتمل دور جدید مذاکرات طراحی شده است تا در این صورت به میدان آمده و با مانور بر روی بی‌نتیجه بودن گفتگو با آمریکا ضرورت سیاست تقابلی را تجویز کند. اما احتمال کمی وجود دارد که وی به سمت برخورد تند با غرب و عبور از خطوط قرمز اسرائیل در حوزه برنامه هسته‌ای حرکت کند. در اصل در سالیان آخر ریاست جمهوری احمدی‌نژاد نیز خامنه‌ای از تنش‌زدایی کنترل شده و رسیدن به توافق محدود و موقت هسته‌ای استقبال می‌کرد منتها قیمت بالاتری را طلب می‌نمود.
حال خامنه‌ای خود را آماده استفاده از مسیر دوم راهبرد خود و زمینه‌سازی برای اعلام بی‌حاصلی ادامه گفتگو های کنونی کرده است. البته وی هنوز نا امید کامل نشده و همچنین موافق قطع مذاکرات نیست. اما پایه تکرار برخوردی مشابه سال ۸۴ و الغاء توافقات پاریس و تهران را با سخنان اخیرش گذاشت. بنابراین تضمینی وجود ندارد مسیر کنونی مذاکرات فرصت زمانی یک ساله را طی نماید.
البته از زاویه‌ای دیگر شاید سخنان خامنه‌ای اقدامی مهارکننده در برابر زیاده‌خواهی‌های حکومت اسرائیل، تحرکات منفی کشور های عربی مجاور ایران وسخت‌گیری دولت فرانسه باشد. در واقع وی خواسته تا پار سنگی بر روی ترازوی نزاع طرفین بگذارد.
اما نوع سخنان و تحلیل محتوای حرف‌های وی اعتبار زیادی برای این گمانه‌زنی ایجاد نمی‌کند. او بار ها قبل از مذاکرات چنین حرف‌هایی را علیه آمریکا، اسرائیل و غرب بر زبان رانده است. بنابراین حداقل می‌شود گفت چنین هدفی بخشی از اهداف خامنه‌ای است نه تمامیت آن و جنبه تاکتیکی دارد.
هارمونی مجلس با رهبری
علی لاریجانی و مجلس نهم نیز همسو با خامنه‌ای اقدامات مشابهی انجام دادند. مجلس در اقدامی بی‌سابقه با نظر مثبت تمامی نمایندگان بیانیه‌ای صادر کرد و ضمن حمله به غرب هشدار داد در صورت اخلال در مذاکرات، مصوباتی را در خصوص کاهش همکاری ایران با آژانس انرژی اتمی وضع خواهد کرد. هدف مجلس تثبیت خطوط قرمز مورد نظر اصول‌گرایان در مذاکرات هسته ای است و در عین حال ایجاد فشار متقابل برای امتیازگیری و در نتیجه افزایش قدرت چانه‌زنی مذاکره‌کنندگان هسته‌ای را نیز دنبال می‌کند.
علی لاریجانی در سخنانی که به لحاظ کلامی نیز شبیه خامنه‌ای بود و از واژه‌هایی چون گریبان چاک چاک اسرائیل، بی‌عرضگی آمریکا در حل مسائل بین‌المللی، خوش رقصی، هم آغوشی مصحک، سور و سات و ... استفاده کرد، دولت آمریکا را به فریبکاری متهم نمود. وی خطاب به تیم مذاکره‌کننده گفت: «اگر مذاکره‌کنندگان احساس کردند برخی سیاست نااهلانه در پیش گرفته‌اند انتظار ما از دوستان مذاکره کننده این است که با پاسخ محکم و روشن و ایستادگی توقع ملت را برآورده سازند.»
روحانی و تنگنای روز افزون سیاست خارجی تعامل‌گرا
روحانی در جلسه هیات دولت اعلام کرد باروت و تهدید بر روی میز مذاکره معنی ندارد. وی در واکنش به سخنان خامنه‌ای گفت دولت به رعایت خطوط قرمز و حقوق ملت متعهد است اما در عین حال تاکید نمود که مصر به ادامه سیاست تعاملی خود است. روحانی نیز به دولت اسرائیل حمله کرد و ناخرسندی خود از برخورد دولت فرانسه را نشان داد. اما در مجموع کوشید تهدید خامنه‌ای را به فرصتی برای دولت تبدیل کند و تلویحا به غربی‌ها پیغام دهد در صورتی که پیشنهادات وی را نپذیرند مجددا دیدگاه‌های منفی و بدبینانه خامنه‌ای بر سیاست‌های هسته‌ای حکومت، مسلط خواهد شد.
گمانه‌زنی در مورد آینده مذاکرات
در کل وضعیت مذاکرات اتمی در مقایسه با شروع به کار دولت روحانی پیچیده‌تر شده است. اما در عین حال از مرحله حرف، تصور و مانور های تبلیغانی بیرون آمده و حالت واقعی و عینی به خود گرفته است. در این فضا چشم‌انداز قابل اتکاءتری برای مشخص شدن فرجام مذاکرات و عملی شدن توافقات وجود دارد. رسیدن به تفاهم هسته‌ای، مسیر هموار، راحت و سریعی نیست، بلکه از خلال سنگلاح‌ها، اصطکاک‌ها و دشواری‌های زیادی می‌گذرد.
بنابراین آنچه از انتهای جلسه ژنو ۵ تاکنون گذشته است، به معنای شکست و بسته شدن پرونده مذاکرات هسته‌ای نیست. شرایط سخت‌تر شده اما هنوز امکان دستیابی به توافقنامه موقت و محدود هسته‌ای وجود دارد. برونداد نشست ژنو ۶ عاملی مهم در ادامه ماجرا است.
نظرها
پیمان
کل مشکل در مورد منافع اقتصادی هست که این ۵ کشور به دنبال آن هستند، در این خصوص پیداست که فرانسه پیشنهاد‌هایی از سوی اسرائیل گرفته که به نظرش جالب تر هست و تا آنجا که بتواند سنگ لایه چرخ میذاره. کشور‌های کنار خلیج هم از این آشیل غرب (منفعت‌های اقتصادی در همهٔ زمینه ها) دارند به نفع خود استفاده میکنند که ایران بیش از پیش در انزوا بماند. ایران باید برای بیرون آمدن از این مشکل به هر ۵ کشور در مذاکره پیشنهاد‌های اقتصادی بده.
علی
مشکل در مذاکرات نه موضع ایران که موضع فرانسه است. چرا باید واقعیتی چنین آشکار را نفی کنیم
رضا
انتخاب این عنوان برای این مقاله کاملا گمراه کننده و دلالت کننده بر این است که خامنه ای مسئول شکست احتمالی مذاکرات است و یا اگر اون این حرفها را نمیزد مذاکرات به نتیجه میرسید. گرچه علی افشاری در مقاله مطلب را به خوبی شکافته است اما قرابتی میان عنوان و متن وجود ندارد.