خروج از شِعب ابی‌طالب در ژنو
حمید مافی- توافق ژنو کوتاه مدت است اما در همین دوره شش ماهه نیز اقتصاد ایران فرصت تنفس دارد. احتمالا دولت لایحه بودجه را بر اساس توافق پیشبینی شده تدوین خواهد کرد.
حمید مافی
ایران و غرب توافق کردهاند که در برابر تعلیق غنیسازی بیست درصدی اورانیوم و اجازه بازرسی از تاسیسات هستهای این کشور، بخشی از تحریمهای بینالمللی علیه ایران برداشته شود.
بر اساس این توافقنامه، تحریمهای جدیدی علیه ایران وضع نخواهد شد، فروش نفت ایران در سطح فعلی ادامه خواهد یافت و بخشی از دارایی‌های بلوکه شده ایران در اروپا و امریکا پرداخت میشود.
آنگونه که رسانههای خبری گزارش دادهاند، در گام اول ۴,۳ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده ایران در اروپا و امریکا آزاد خواهد شد. همچنین علینقی خاموشی رئیس اتاق بازرگانی ایران و انگلیس اعلام کرده است که امریکا پس از توافقنامه ایران و گروه ۵+۱ آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه شده ایران را آغاز کردهاست.
رئیس مرکز پژوهشهای مجلس ایران، دارایی‌های بلوکه شده این کشور در غرب را ۶۰ میلیارد دلار اعلام کرده است. جان کری، وزیر امورخارجه امریکا حجم دارایی‌های بلوکه شدن ایران در بانکهای بینالمللی را ۴۵ میلیارد دلار عنوان کرده و گفته است:« به ایران اجازه داده میشود به بخشی از این دارایی‌های بلوکه شده دسترسی پیدا کند.»
همچنین تحریم کشتیرانی و بیمه حمل و نقل نفت، صنعت خودروسازی، صنعت هواپیمایی و صنایع پتروشیمی ایران تعلیق خواهد شد. علاوه بر این، غرب تعهد کرده است که یک کانال امن برای انجام معاملات بانکی ایران ایجاد کند. با این حال وزارت امورخارجه امریکا اعلام کردهاست که ۹۵ درصد تحریمها همچنان پابرجا میمانند.
این توافق با واکنش مثبت بازار ایران روبرو شدهاست. به گونهای که در صبح روز یکشنبه خبرگزاریهای داخلی ایران از کاهش قیمت ارز و طلا و انتظار برای کاهش بیشتر قیمتها خبر دادند. همچنین شاخص بورس تهران نیز از مرز ۸۰ هزار واحد گذشت و رشد ۱۱۰ درصدی را تجربه کرد. بر اساس گزارش ایسنا، بورس تهران در روز یکشنبه شاهد صف خریداران برای سهام صنایع پتروشیمی، بانکی و خودروسازی بود.
پدرام سلطانی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران، کاهش تحریمها را یک فرصت خوب برای اقتصاد ایران دانسته و گفته است که این مسئله موجب خوشبینی سرمایهگذاران خواهد شد. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران نیز در جمع خبرنگاران گفته است که الان نوبت فعالان اقتصادی است که به میدان بیایند. دولت فضا را مهیا کرده است.
گره تحریمها شل شد
ملموسترین پیامدهای توافق غرب و ایران بر سر برنامه هستهای و لغو تحریمها، بهبود فضای کسب و کار در ایران، افزایش ارزش برابری ریال در برابر ارزهای خارجی، دسترسی آسانتر شهروندان به دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز و البته فراهم شدن امکان بازسازی ناوگان حمل و نقل هوایی ایران است.
ایران در دو سال گذشته بخش زیادی از درآمدهای نفتی خود را از دست داده است. بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی، صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز سقوط کرده است. راه صادرات صنایع پتروشیمی و شبه نفتی ایران هم در دو سال گذشته مسدود شده است. ایران تا پیش از تحریمها سالانه نزدیک به ۱۴ میلیارد دلار از صادرات صنایع پتروشیمی درآمد ارزی داشت. اما تحریمها در سال ۹۰ به کاهش ۹۰ درصدی صادرات صنایع پتروشیمی ایران انجامید.
ایران امیدوار است که با لغو تحریمهای اعمال شده در صنایع پتروشیمی بتواند باردیگر به میانگین صادرات ۳۵۰ هزار تن در هفته بازگردد. درآمد ایران از صادرات صنایع پتروشیمی به اتحادیه اروپا سالانه دو تا ۲.۵ میلیارد دلار برآورد شده است. علاوه بر این ایران میتواند درآمدهای حاصل از صادرات نفت خود را نیز در اختیار داشته باشد. چنانچه حداکثر صادرات نفت ایران در روز همچنان ۹۰۰ هزار بشکه باشد، در ماه به صورت میانگین ۲,۷ میلیارد دلار درآمد ارزی نصیب ایران خواهد کرد.
در همین حال لغو تحریمها میتواند صنعت خودروسازی ایران را از کما خارج کند. بر اساس گزارشهای رسمی، تولید خودرو در ایران در دو سال گذشته کاهش یافته است. وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران شهریورماه امسال اعلام کرد؛ تولید خودرو به نسبت مدت مشابه سال گذشته ۴۴ درصد کاهش یافته است. کاهش تولید خودرو، زنجیره قطعه سازان داخلی ایران را هم با بحران روبرو کرده است. به گونهای که دبیر انجمن قطعهسازان ایران از تهدید ۷۰۰ هزار فرصت شغلی این بخش خبر داده و گفته بود: «۱۱۰ واحد قطعه سازی تعطیل شده یا تعدیل نیرو کردهاند.»
همچنین اتحادیه اروپا و امریکا تعهد کردهاند که برای انتقال دارو به ایران یک کانال ویژه مبادله ارزی در نظر بگیرند. ممنوعیت انتقال پول از ایران به بانکهای خارجی، به کاهش واردات دارو به ایران و افزایش قیمت آن منتهی شد. ایران برای جبران کاهش واردات دارو از کشورهای اروپایی، اقدام به واردات دارو از چین و هند کرد. پیامد این اقدام، واردات داروهای بی‌کیفیت و کاهش ضریب ایمنی بیماران شد. پس از توافق ژنو، ایران میتواند نیازهای دارویی خود را از کانالهای امن تامین کند.
لغو بخشی از تحریمهای مرتبط با ناوگان حمل و نقل هوایی ایران را باید باارزشترین دستاورد توافقنامه ایران و غرب دانست. تحریم صنایع هواپیمایی ایران در سالهای گذشته سبب افزایش میانگین عمر ناوگان حمل و نقل هوایی در ایران به ۲۲ سال شده است. همچنین ایران برای تجهیز صنایع هوایی خود به ناچار به استفاده از تجهیزات دست دوم و بی‌کیفیت روی آورده است. بر اساس گزارشهای رسمی در هفت سال گذشته۷۰۰ مسافر ایرانی در سوانح هوایی جان خود را از دست دادهاند.
حال لغوبخشی از تحریمها میتواند میتواند آغاز نوسازی ناوگان هوایی ایران باشد. ایرباس اعلام کرده است که پس از لغو تحریمها، آمادگی نوسازی و بازسازی ناوگان هوایی ایران را دارد. همچنین منابع خبری از توافق ایران و امریکا برای خرید هواپیماهای مسافربری خبردادهاند. هنوز هیچ یک از دو طرف این خبر را به صورت رسمی تائید نکردهاند.
امکان انتقال ارز از ایران برای دانشجویان خارج از کشور از دیگر دستاوردهای توافقنامه ایران و غرب است. به دلیل تحریم سوئیفت، دانشجویان ایرانی خارج از کشور در دو سال گذشته با دردسر روبرو شده بودند.
از انکار تا پذیرش واقعیت
اقتصاد ایران در دو سال گذشته با کسری بودجه شدید روبرو شده است. مقامهای ایرانی تا یکسال پیش هر گونه اثرگذاری تحریمها را انکار میکردند. محمود بهمنی، رئیس کل پیشین بانک مرکزی ایران در تابستان سال گذشته، وضعیت ایران را به شعب ابی‌طالب در صدر اسلام تشبیه کرده بود. سخنان او با واکنش تند رهبر جمهوری اسلامی ایران روبرو شد.
با این حال علی خامنهای در سخنرانی نوروز امسال خود، به صورت تلویحی پذیرفت که تحریمها بر اقتصاد ایران اثرگذار بوده‌اند. او در این سخنرانی اعلام کرد؛ « با این که به غرب و به ویژه امریکا خوشبین نیست اما مخالفتی با مذاکره ندارد.»
حسن روحانی رئیسجمهوری ایران در برنامه تبلیغات انتخابات ریاستجمهوری خود بارها بر ضرورت پیشگیری از تشدید تحریمها تاکید و اعلام کرد: «در گام نخست باید از تحریمهای جدید جلوگیری کرد و در مرحله بعد، برای کاهش تحریمها اقدام کرد.» روحانی در نخستین حضور خود در جمع دانشجویان از خزانه خالی خبر داد و محمد باقر نوبخت، معاون اول او نیز از صفر شدن بودجه عمرانی کشور گفت.
اگر دولت احمدینژاد تلاش میکرد تا در سالهای نخست هر گونه اثرگذاری تحریمها را انکار کند، دولت جدید با نگاهی واقعبینانه اثرگذاری تحریمها در اقتصاد ایران را پذیرفت. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیز در یک گزارش، تحریمها را یکی از مولفههای مهم و تاثیرگذار بر کاهش رشد اقتصادی، تورم و رکود در اقتصاد ایران عنوان کرد. بر اساس این گزارش، ارزش برابری ریال در برابر ارزهای خارجی ۴۵ تا ۵۶ درصد کاهش یافته است.
در چنین شرایطی، دولت حسن روحانی راهکار خروج اقتصاد از بنبست و بحران موجود در کوتاهمدت را در کاهش تحریمها و بازگشت درآمدهای نفتی به داخل کشور دانست و از همین منظر نیز همه تلاش خود را به کار گرفت تا در کوتاهترین زمان ممکن با گروه ۵+۱ به توافق دست یابد.
تزریق خون به رگهای ایران
ایران حالا توانسته است که با غرب به یک توافق حداقل برای شش ماه آینده دست یابد. توافقی که به گفته طرفین میتواند ادامه یابد و یا متوقف شود. آنچه که بازار ارز و سرمایه ایران در نخستین ساعت پس از اعلام خبر توافق هستهای نشان داد، خوشبینی و بازگشت امید به فضای اقتصاد ایران است.
محسن رنانی اصفهانی یکی از تهدیدهای اصلی اقتصاد ایران در سالهای گذشته را رختبربستن اعتماد از عرصه اقتصادی عنوان کرده بود. بر اساس گزارشهای رسمی، سرمایهگذاری داخلی و خارجی در ایران با کاهش روبرو شده است.
کاهش سرمایهگذاری در صنایع نفت و گاز ایران به عقبماندگی ایران در برداشت از حوزههای نفت و گاز مشترک منتهی شده است. به گفته سعید لیلاز، تولید نفت ایران با کاهش ۴۰ درصدی به نسبت برنامه پیشبینی شده روبرو شده است. برآوردهای کارشناسان بیانگر زیان ۳۰ میلیون دلاری در روز ایران از عدم برداشت از منابع زیرزمینی است. بر اساس برنامه توسعه، تولید نفت ایران باید به چهار میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز برسد، اما بر اساس آخرین گزارشهای رسمی به کمتر از سه میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
کمبود نقدینگی و عدم سرمایهگذاری گریبان سایر بخشهای اقتصادی ایران را نیز گرفته است. به گونهای که بر اساس برآورد بانک مرکزی، سرمایهگذاری صنعتی در ایران در سال ۹۱ نسبت به سال ۹۰ حداقل ۱۴ درصد کاهش یافته است. کاهش سرمایهگذاری، کاهش رشد اقتصادی را به دنبال داشته و این مسئله به کاهش امنیت شغلی و از دست رفتن فرصتهای شغلی منتهی شده است. بر اساس آماری که دبیرکل خانه کارگر ایران ارائه کرده است، تعداد مشاغل ایجاد شده در دو سال گذشته کمتر از تعداد مشاغل از دست رفته است.
میانه امید و هراس
حال اقتصاد ایران پس از توافق ژنو امیدوار شده است که یکبار دیگر از درآمدهای ناشی از صادرات نفت بهره ببرد و بازار هم به تحولات سیاسی روی خوش نشان داده است. با این حال هنوز هم میتوان نشانههایی از ترس را در اقتصاد ایران دید. چرا که توافق ژنو کوتاه مدت و برای شش ماه است و چنانچه ایران نتواند اعتماد جامعه جهانی را جلب کند، بنا بر گفته باراک اوباما رئیس جمهور امریکا، تحریمها متوقف نخواهند شد.
با این حال در همین دوره شش ماهه نیز اقتصاد ایران یک فرصت برای تنفس به دست آورده است و احتمالا دولت نیز لایحه بودجه را بر اساس آنچه که در این توافق پیشبینی شده، تدوین خواهد کرد. آنچه که در لایحه پیشنهادی دولت اهمیت دارد و میتواند چشمانداز یکساله از آینده اقتصاد ایران ارائه بدهد، میزان صادرات نفت و محصولات شبه نفتی ایران و نرخ برابری ریال در برابر ارزهای خارجی است.
آیا دولت اجازه کاهش قیمت ارز و بازیابی توان برابری را به ریال خواهد داد و یا آنگونه که نایب رئیس اتاق بازرگانی خواستار شدهاست، با دخالت بانک مرکزی مانع کاهش قیمت دلار خواهد شد؟ آیا دولت میزان صادرات نفت را واقع بینانه و بر اساس توافق تعیین خواهد کرد یا همچنان به سمت برآوردهای غیرواقعی از سهم ایران در بازار جهانی نفت و انرژی و درج درآمدهای غیر واقعی از محل صادرات نفت خواهد رفت؟
پاسخ به این سوالها و تعین اولویتهای کاری دولت برای تزریق نقدینگی به بازار پولی کشور در کوتاه مدت میتواند تصویری از آینده اقتصاد ایران به ویژه در یکسال آینده ترسیم کند.
نظرها
نظری وجود ندارد.