سودان جنوبی؛ کینه‌های قومی و آوارگی مردم

وقتی "جنبش رهایی‌بخش خلق سودان" در ژوییه ۲۰۱۱حکومت را در دست گرفت، امید به توسعه اقتصادی این کشور با منابع سرشار نفت بسیار زیاد بود. آن زمان، سودان جنوبی پس از ده‌ها سال جنگ داخلی با بیش از دو میلیون کشته، استقلال خود از شمال را بازیافت.

اینک اما واقعیت‌ها خود را نشان می‌‌دهند. ۹۵ درصد اقتصاد به نفت وابسته است.۷۳ درصد افراد بالغ بیسوادند. فقر عمومی، تقسیم کشور بین قومیت‌های گوناگون و ناآگاهی و بی‌تجربگی در زمینه دمکراسی، جای چندانی برای امیدواری نمی‌گذارد.

با پایان یافتن جنگ داخلی، رهبران جنبش پارتیزانی به شهرها آمدند. آنها هرچند لباس رزم را کنار گذاشتند و برای خود ویلا ساختند، اما اخلاق سرکردگی را حفظ کردند. این رهبران سابق به درآمد سرشار نفتی چشم دوختند و تمایلی برای ایجاد بنیادهای دمکراتیک از خود نشان ندادند.

هرچه درآمدزایی اقتصاد نفتی‌ بالاتر رفت، مشکلات سیاسی هم بیشتر ‌شد. بخش بالایی جامعه با ۲,۵ میلیارد درآمد سالانه توانسته جیب خود را پر کند، بی آنکه لازم بداند کاری برای مردم انجام دهد.

در سال ۲۰۱۲ به خاطر اختلافات مالی با سودان شمالی مدتی‌ صادرات نفت قطع شد ولی‌ دوباره از اوریل ۲۰۱۳ ادامه یافت. از آنجا که ۵۰ درصد درآمد نفت در ارتش و پلیس جریان می‌یابد، فرماندهان سابق علاقه به معاملات ملکی‌ و بین‌المللی را کشف کردند اما نیاز‌های مردم همچنان در بوته فراموشی‌ ماند.

یکی‌ از پایه‌های ثبات سودان جنوبی، آشتی‌ گروه‌های قومی‌ رقیب در جنبش رهایی‌بخش یعنی دینکا، نور و شیلوک بود. رئیس جمهور، سالوا کی‌یراز قوم دینکا و معاون او ریک مچاراز قوم نور هستند. این دو قوم حائز اکثریت، ارتش را هم بین خود و تا حدی قوم شیلوک تقسیم کرده‌اند.

شروع درگیری‌ها

اما این آشتی‌ ملی‌ دیری نپایید. ریک مچار مکررا از کی‌‌یر انتقاد می‌کرد  و سعی‌ داشت چهره‌ای مدرن و غیرنظامی از خود به خارجی‌ها نشان دهد که شایستگی بیشتری برای حکومت دارد.

 برکناری مچار در ژوییه ۲۰۱۳ توسط کی‌یر، موجب ناآرامی‌ گروه‌های پارتیزانی سابق شد که بسیاری از آنان او قوم نور بودند. کی‌یر در ادامه اقدامات خود، تمام ارگان‌های جنبش رهایی‌بخش را منحل کرد.

مخالفان رئیس جمهور در ۶ دسامبر افکار عمومی‌ را مخاطب قرار داده و گفتند که تمام تصمیم‌ها در سودان جنوبی توسط یک نفر گرفته می‌شود و سیاست بیشتر از طریق هواداران و سرمایه‌داران وابسته به او پیش می‌رود. ‌

دو روز بعد یکی‌ از نزدیکان کی‌‌یر، مخالفان را متهم کرد که می‌خواهند ارتش را به اغتشاش بکشآنند و در مملکت هرج و مرج برقرار کنند. در روز ۱۵ دسامبر جلسه رهبران جنبش‌ رهایی‌بخش بعد از چند بار تاخیر برگزار شد. این جلسه با درگیری لفظی رئیس جمهور و گروه مچار بر هم خورد. در گروه مچار، افزون بر خود او، شامل پاگان امون دبیرکل جنبش و ربکا گارانگ، بیوه رهبر سابق جنبش می‌شد.

از این پس درگیری دو جریان وارد جنگی شد، که هرطرف دیگری را مسئول آن معرفی‌ می‌کند. کی‌‌یر می‌گوید مخالفان قصد کودتا داشته‌اند و مخالفان می‌گویند که رئیس جمهور دستور خلع سلاح بخشی از گارد ریاست جمهوری را داده که از قوم نور بوده‌اند و آنها را بیرون کرده است.

شعله‌ور شدن کینه‌های قومی‌

کینه‌های قومی زمانی شعله‌ور شدند که طرفداران رئیس جمهور، افراد مسلح قوم نور را دستگیرکرده و آنها را از پنجره‌ها به گلوله بستند. در این درگیری، حدود ۲۵۰ نفر کشته شدند. ناوی پیلای کمیسر حقوق بشر سازمان ملل از وجود سه گور جمعی اطلاع یافته که در یکی از آنها ۷۵ جسد قرار داشته است.

پس از آن جنگ سیاسی به خیابان‌ها کشیده شد و گروه‌های قومی‌ به جان هم افتادند. به نقل از شاهدان عینی، نیروهای حکومتی در جوبا پایتخت سودان جنوبی، به طور هدفمند افراد قوم نور را شکار کرده و به گلوله می‌بستند.

اوضاع وقتی‌ پیچیده‌تر شد که ارتش مستقر در شهر بور که اعضایش از قوم نور بودند، حمایت خود را از شورشیان اعلام کرد. جوانان قوم نور در شهر بور نیز به تلافی کشتار جوبا، صدها نفر از مردم قوم دینکا را کشتند.

اتفاقا درسال ۱۹۹۱ هم ریک مچار، که آن زمان متحد سودان شمالی علیه جنبش رهایی بخش بود، پس از تسخیراین شهر ۲۰۰۰ نفر از قوم دینکا را قتل‌عام کرده بود. او در سال ۲۰۱۲ که او از چنین اقدامی پوزش طلبیده بود.

دو گروه نظامی دیگر هم که در شمال مستقر بودند، حمایت خود را از شورشیان اعلام کردند و جنگ به مناطق نفت‌خیز کشیده شد.

به نقل از منابع سازمان ملل، اینک در سودان جنوبی بیش از ۲۰۰۰۰۰ نفر در حال فرار هستند و فقط ۶۵۰۰۰ نفرآنها توانسته‌اند خود را به مقر‌های سازمان برسانند.

با شروع جنگ، خارجیان مقیم جوبا شهر را  کمک کشورهای خود تخلیه کرده‌اند. در ۲۰ دسامبر اوگاندا ۱۵۰ نیروی ویژه را به کمک کی‌‌یر فرستاد تا هم در تخلیه خارجی‌ها کمک کنند و هم برای حفظ نظم و حفاظت از اتباع اوگاندا در آنجا بمانند. دو روز قبل آن هم ۴۵ سرباز آمریکایی وارد جوبا شده بودند.

شهر بور تا کنون سه بار دست به دست شده و اکنون در دست مخالفان است. مخالفان کی‌یر در استان یونیتی نیز در حال پیشروی هستند که مرکز استخراج و تولید نفت است.

در جلسه شورای امنیت در روز ۲۲ دسامبر تصمیم گرفته شد که تعداد نیروهای کلاه آبی در سودان جنوبی از ۷۰۰۰ نفر به ۱۱۵۰۰ نفر برسد. آمریکا هم ۱۵۰ سرباز خود را به جیبوتی فرستاد تا در صورت لزوم به سودان اعزام شوند.

دولت چین هم که خریدار اصلی‌ نفت سودان جنوبی است، نماینده‌ای به جوبا اعزام کرده برای برقراری آرامش رایزنی کند.

در روز ۲۷ دسامبر جلسه سران کشورهای شرق آفریقا در کنیا برگزارشد. آنها به شورشیان هشدار دادند که در صورت عدم پذیرش آتش‌بس تا آخر دسامبر، به طرفداری از دولت کی‌یر وارد جنگ خواهند شد. اما جنگ همچنان ادامه داشت و درست در روز ۳۱ دسامبربود که شورشیان شهر بور را دوباره تصرف کردند. تنها از این شهر ۷۰۰۰۰ نفر آواره شدند.

مذاکرات صلح در آدیس‌آبابا

با تلاش‌های میانجیگرانه اتیوپی، طرفین به طور اصولی شرکت در یک کنفرانس صلح در آدیس‌آبابا در دوم ژانویه را پذیرفتند. اما شورشیان به دلیل مخالفت برخی چهره‌ها و زندانی بودن بعضی از رهبرانشان نتوانستند هیئت خود را به موقع آماده کنند. دولت کی‌یر هم که قصد داشت ۱۳ نفر را برای شرکت در کنفرانس اعزام کند، تا روز موعود توانست تنها نیمی از آنها را به محل نشست بفرستد.

بالاخره روز جمعه ۳ ژانویه طرفین در آدیس آبابا حاضرشدند ولی‌ در وهله اول هرکدام جداگانه با مقامات اتیوپی مذاکره کردند. قرار بر این بود که روز شنبه مذاکرات مستقیم آغاز شود. جلسه مشترک مطبوعاتی هم از طرف شورشیان رد شد.

سرانجام روز شنبه چهارم ژانویه، مذاکرات مستقیم بین دولت سودان جنوبی و شورشیان آغاز شد که تاکنون نتیجه آن منتشر نشده است. همزمان در شهر جوبا و نیز در شمال و مرکز، درگیری‌ها به شدت ادامه دارند.

به نظر می‌رسد که هریک ازطرفین میخواهد با تقویت موقعیت نظامی خود امتیاز ببیشتری در مذاکرات بدست آورد. امابا توجه به اعلام حمایت کشورهای همسایه و به خصوص اوگاندا از کی‌‌یر رئیس جمهور، احتمال بین‌المللی شدن جنگ وجود دارد.

این می‌تواند آلام مردم فقیر سودان جنوبی را بیشتر کند که از عدم بهداشت و گرسنگی و اکنون بی‌ خانمانی رنج می‌برند. یک درصد این مردم به خاطر شیوع تراخم نابینا هستند.