هدف سفر گروه "متنفذین" به تهران چه بود؟

در اتفاقی بی‌سابقه، چهار تن از اعضای "بنیاد متنفذین" متشکل از کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل متحد، مارتی آهتیساری رئیس جمهور پیشین فنلاند، اسقف دزموند توتو اسقف کیپ تاون و ارنستو زدیلو رئیس جمهور پیشین مکزیک برای دیداری سه روزه (۲۷ تا ۲۹ ژانویه ۲۰۱۴) در تهران بودند.

نامبردگان طی این سفر با حسن روحانی و ظریف و هاشمی رفسنجانی دیدار و گفت‌وگو داشتند. هیچ اطلاعات دقیقی از مفاد مذاکرات توسط رسانه‌های داخلی مخابره نشده است.

ازآنجا که این چهار نفر سوابق درخشانی در تلاش‌های صلح‌جویانه دارند، می‌توان حدس زد که سفرشان با موضوعی مربوط به تامین صلح در گوشه‌ای از دنیا  پیوند داشته که ایران به آن ارتباط دارد.

سفری در سایه فضای جدید سیاسی در ایران

در بیانیه‌ای که بنیاد متنفذین پیش از سفر منتشر کرده، برگزاری دیدارهای "محرمانه" با رهبران ایران به عنوان دستور کار این سفر ذکر شده است.

در حالی که انجام چنین سفری در ایران تاکنون بی‌سابقه بوده، بیانیه مذکور صراحتا به فضای سیاسی متفاوتی اشاره دارد که پس از انتخاب روحانی (با اتخاذ سیاست تعامل سازنده) در ایران شکل گرفته و آن را نویدبخش پایان «خصومت میان ایران و جامعه جهانی» توصیف کرده است.

در این بیانیه آمده است: «هدف از این بازدید سه روزه ترغیب و ترفیع روحیه از نو شکل گرفته و پذیرا برای گفت‌وگو بین ایران و جامعه بین‌المللی و همچنین بررسی راه‌های گسترش همکاری در مورد مسائل منطقه است. این بنیاد پیشرفت‌های مثبت اخیر را فرصتی تاریخی و استراتژیک جهت پایان بخشیدن به سال‌ها خصومت میان ایران و جامعه بین‌المللی و از نو ساختن روابط بر اساس اعتماد و احترام متقابل محسوب می‌کند.»

سوریه محور مذاکرات

به رغم اینکه رسانه‌های داخلی، اشاراتی به دستور مذاکرات و جزئیات گفت‌وگوهای انجام شده نداشته و از کنارمحتوای مذاکرات با سکوت خبری گذشته‌اند، ظن قریب به یقین آن است که گفت‌وگو درباره بحران سوریه یکی از محوری‌ترین اهداف این سفر بوده باشد. در بیانیه مزبور بدون نام بردن از سوریه آمده است: «متنفذان با رهبران ایران بمنظور گفت‌وگو در مورد روش‌های مسالمت‌آمیز رفع کشمکش و اختلاف‌های فرقه‌ای در منطقه تبادل نظر خواهند کرد.»

چنین هدفی از آن روست که اینک سوریه نه تنها گرفتار یک جنگ داخلی است بلکه گرفتار در یک جنگ نیابتی است که عمده بازیگران خارجی آن تهران و ریاض هستند.

علی خامنه‌ای به عنوان عالی‌ترین مقام تعیین‌کننده سیاست خارجی جمهوری اسلامی، با متمایز دانستن قیام مردم سوریه از موارد مشابه (تونس، مصر، لیبی، بحرین، یمن)، آن را ساخته و پرداخته امریکا و اسرائیل دانسته بود.

با این تفسیر از بحران سوریه، وی گفته بود:«ماهیت قضیه در سوریه با ماهیت قضیه در این کشورها متفاوت است. در این کشورها حرکت ضد آمریکا و ضد صهیونیسم بود، اما در سوریه دست آمریکا آشکار و مشهود است؛ صهیونیست‌ها دنبال قضیه هستند. ما نباید اشتباه کنیم. ما نباید معیار را فراموش کنیم. آنجائی که حرکت ضد آمریکا و ضد صهیونیسم است، آن حرکت، حرکت اصیل و مردمی است؛ آنجائی که شعارها به نفع آمریکا و صهیونیسم است، آنجا حرکت انحرافی است.»

از سوی دیگر اجلاس ژنو ۲، عدم دسترسی به یک راه‌حل سیاسی مرضی‌الطرفین را نمایان ساخته است. معنای شکست ژنو۲ ادامه جنگ ویرانگری است که نه تنها زیرساخت‌های اقتصادی سوریه را ویران ساخته بلکه خطر سرریز شدن به کشورهای همسایه به ویژه لبنان را دارد. آتشی که به سوریه افتاده، می‌تواند یک به یک به کشورهای همسایه و کل منطقه سرایت کند به ویژه اگر از یاد نبریم جنگ داخلی سوریه اینک در حال تغییر ماهیت از یک جنگ داخلی در محدوده سوریه به جنگ شیعه- سنی در کل منطقه است.

بنیاد متنفذان چیست؟

گرد هم آمدن چهار چهره نامدار از فعالان و میانجیگران صلح جهانی (که سه تن از آنان برنده نوبل صلح هستند) در تهران، گویای اهمیت موضوعی است که آنان را به این سفر ترغیب کرده است.

بنیاد متنفذین (که آن را به فارسی گروه ریش‌سفیدان نیز خوانده‌اند) جمعی از رهبران مستقل و با نفوذ جهان است که به ابتکار نلسون ماندلا در سال ۲۰۰۷ شکل گرفت تا با بهره بردن از تجربه و نفوذ آنان، صلح، عدالت، حقوق بشر، مبارزه با بی‌عدالتی، فقر و جنگ در سراسر جهان گسترش یابد.

ترکیب هیأت اعزامی به تهران

اخضر ابراهیمی، نماینده کنونی سازمان ملل و اتحادیه عرب، یکی از اعضای بنیاد متنفذین است. همزمان با سفر این هیأت به ایران، اخضر ابراهیمی در ژنو۲ درگیر میانجیگری بین طرف‌های درگیر در سوریه بوده است. پیش از اخضر ابراهیمی، این مسئولیت از فوریه ۲۰۱۲ تا دسامبر همان سال در اختیار کوفی عنان بود.

- کوفی عنان، دبیرکل پیشین سازمان ملل (ریاست هیأت اعزامی به تهران) کسی است که به دلیل خدمات برجسته‌اش، جایزه نوبل صلح در سال  ۲۰۰۱ را دریافت کرد. بدین ترتیب کسی ریاست هیات اعزامی به تهران را برعهده داشت که هم پیشینه‌ای موفق در دبیرکلی سازمان ملل دارد و هم با ماهیت جنگ داخلی سوریه آشناست.

مفاد اجلاس موسوم به ژنو۱ (۳۰ ژوئن ۲۰۱۲) مبنی بر تشکیل "یک دولت انتقالی" در سوریه در زمان مسئولیت کوفی عنان به عنوان نماینده سازمان ملل و اتحادیه عرب تصویب شد. مفاد اجلاس ژنو۱ مورد قبول ایران و دولت سوریه نیست. به دلیل نپذیرفتن مفاد ژنو۱، ایران به کنفرانس ژنو ۲ دعوت نشده است.

- مارتی آهتیساری، دیگر عضو این هیأت، رییس جمهور پیشین فنلاند است که سابقه درخشانی به عنوان میانجیگر در بحران‌هایی مثل کوسوو، آچه، نامبیا و عراق برعهده داشت. وی به دلیل خدماتش در اینگونه میانجیگری‌ها برنده جایزه نوبل صلح در سال ۲۰۰۸ شد. او ریاست بنیادی به نام "ابتکار مدیریت بحران" را برعهده دارد که خود بنیانگذار آن است.

- اسقف دزموند توتو، از فعالان صلح و رهبران جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی است که به دلیل نقش موثرش در برچیده شدن نظام آپارتاید، جایزه  نوبل صلح در سال ۱۹۸۴ را دریافت کرد. مردم آفریقای جنوبی وی را به عنوان "وجدان اخلاقی" این کشور نام نهاده‌اند. او در ژوئن ۲۰۱۲ در سومین سالگرد جنبش سبز ایران، پیام ویدئویی بلندبالایی با عنوان "همبستگی با مردم ایران" ارسال کرد.

 دزموند توتو در پیام خود بر این نکته تاکید کرد که جنبش سبز ایران سرآغاز تحولات منطقه موسوم به بهار عربی بوده است. وی گفت: «بارقه‌ای که شما در ایران افروختید، الهام بخش تغییرات بی‌سابقه‌ای در منطقه شده است.»

- ارنستو زدیلو، رییس جمهور پیشین مکزیک و اقتصاددان برجسته‌ای است که پژوهش‌هایی زیربنایی در مورد ارتباط کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه انجام داده است. همراه بودن وی در این سفر، بیشتر برای توصیه‌هایی است که او می‌تواند به دولت ایران برای پیوستن به اقتصاد جهانی و خروج از انزوا بدهد.

هدف سفر

توافق هسته‌ای ایران با ۵+۱ و چهره‌ای که دولت حسن روحانی در سیاست خارجی از طریق تعامل سازنده با جهان از خود ترسیم کرده، نگاه جامعه جهانی را به ایران تغییر داده و این نکته به وضوح در بیانیه این بنیاد نمایان است.

بنیاد منتفذین گام‌هایی را از سوی دولت حسن روحانی برای تنش‌زدایی با دیگر کشورها مشاهده کرده است. درک آنان از سیاست خارجی دولت حسن روحانی آن است که زمینه کاهش منازعات از جمله در بحران سوریه به وجود آمده است.

در حالی که اخضر ابراهیمی دیگر عضو بنیاد متنفذین درگیر مذاکرات صلح با طرف‌های درگیر در سوریه است، دیگر اعضای آن بنیاد از جمله چهار میانجیگری که به تهران سفر کردند، مذاکرات مشابهی را در تهران انجام دادند تا مکمل مذاکرات اخضر ابراهیمی باشد.

سکوت نسبی رسانه‌های جمهوری اسلامی و اکتفای آنها به انتشار عکس‌هایی از این سفر، نشان از محرمانه بودن گفت‌وگوها دارد. باید منتظر ماند و دید که آیا سفر هیأت مزبور، نتایج ملموسی را در بحران سوریه به همراه خواهد داشت یا نه.