«۷۴ گونه از جانوران ایران در فهرست قرمز هستند»

علیرغم تنوع زیستی فراوان و وجود جانوران گوناگون در ایران، حداقل ۷۴ گونه از رده‌های مختلف جانوری در کشور در فهرست قرمز «اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت» قرار دارند.

سازمان حفاظت محیط زیست ایران در آستانه دوازدهم اسفند «روز جهانی حیات وحش» گزارشی در خصوص وضعیت تنوع گونه‌‌های مختلف جانوری در ایران منتشر کرده است. در این گزارش که توسط حسین محمدی، مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش در سازمان حفاظت محیط زیست، نوشته شده به وجود ۱۱۴۰ گونه جانوری اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آب‌های داخلی به علاوه ۶۵۰ گونه ماهی در آب‌های دریایی اشاره شده است.

با این‌حال سازمان حفاظت محیط زیست هشدار داده است که ۷۴ گونه از جاندران مختلف در فهرست قرمز «اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت» قراردارند و اگر برای حفاظت از گونه‌های ارزشمند و در معرض خطر ایرانی مانند گور، یوزپلنگ، خرس سیاه و گوزن زرد اقدامی لازم صورت نگیرد به زودی و در آینده‌ای نه چندان دور شاهد انقراض آن‌ها خواهیم بود.

در کمتر از صد سال گذشته، برخی از ارزشمند‌ترین گونه‌های جانوری در ایران مانند شیر ایرانی و ببر مازندران به کلی منقرض شده‌اند. طبق جدول منتشر شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران، اکنون وضعیت یوزپلنگ ایرانی در حالت بحرانی قرار دارد و چند پستاندار دیگر از جمله گوزن زرد ایرانی، گورخر آسیایی، فک دریای خزر، نهنگ آبی و نهنگ باله‌ای نیز در معرض خطر انقراض هستند. پستانداران دیگری از جمله کل و بز، آهو، خفاش انگشت دراز، قوچ و میش ارمنی، خرس سیاه،  نیز در وضعیت «آسیب پذیر» طبقه بندی شده‌اند.

اما به جز پستانداران، تعدادی از پرندگان، خزندگان، دو زیستان و ماهیان نیز در وضعیت بحرانی یا در معرض خطر انقراض قرار دارند. دال یا کرکس پشت سفید، عقاب خالدار بزرگ، لاک‌پشت پوزه عقابی، تمساح مردابی، سمندر لرستانی، ماهی ازون برون و ماهی کپور وحشی جزو جاندارانی هستند که وضعیت آن‌ها بحرانی و یا در حال انقراض تشخیص داده شده است.

علت انقراض جانداران در ایران

سازمان حفاظت محیط زیست علت انقراض گونه‌های مختلف جاندران و در معرض خطر قرار گرفتن آن‌ها را در سه دسته کلی «عوامل ناشی از توسعه و فعالیت‌های انسانی»، «عوامل طبیعی» و «عوامل ناشی از ضعف ساختار حفاظت» بررسی کرده است. در دسته «عوامل ناشی از توسعه و فعالیت‌های انسانی» چند عامل مختلف مسئول از میان رفتن جانوران و زیستگاه‌های آن‌ها تشخیص داده شده‌‌اند. «جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها و جمعیت گونه‌ها»، «وجود سلاح‌های غیر مجاز»، «حضور دام بیش از ظرفیت در زیستگاه‌ها»، «تجارت غیر قانونی گونه‌های جانوری و اجزای آن‌ها» همگی به طور مستقیم ناشی از فعالیت‌های انسانی و رعایت نکردن چارچوب‌های مربوط به توسعه پایدار است. در بخش عوامل طبیعی نیز شیوع انواع بیماری‌ها و خشکسالی‌های متناوب جزو مهم‌ترین عوامل تهدید کننده حیات وحش ایران هستند.

ضعف ساختار حفاظت

اما نمی‌توان از دلایل انقراض جانوران و یا در معرض خطر قرار گرفتن آن‌ها بدون یاد کردن از ضعف ساختارهای حفاظتی و قانونی در ایران نام برد. به طور کلی عدم وجود امکانات ونیروی انسانی لازم و همچنین ضعف مقررات و قوانین در عرصه حفاظت از حیات وحش، روزگار بسیاری از جاندران در ایران را به دشواری انداخته است.حدود ۱۷ میلیون هکتاردر قالب ۲۷۲ منطقه در سطح ایران با عناوین پارک ملی، منطقه حفاظت شده، اثر طبیعی ملی و پناهگاه حیات‌وحش به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی کشور تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست هستند. در این میان برای حفاظت از این عرصه‌های وسیع وحساس، فقط۲۶۱۷محیط بان(سرانه ۶۵۰۰هکتار) و ۴۳۰ واحد محیط بانی مشغول انجام وظیفه  حفاظت هستند. این در صورتی است که برای حفاظت مفید و مطابق  استاندار جهانی می‌بایست حداقل هزار واحد محیط‌بانی به کار گرفته شود.

از سوی دیگر عدم توجه به ارزش‌های متنوع گونه‌ها در برنامه‌ریزی توسعه، عدم تناسب جرایم شکار غیر مجاز ، تصویب قوانین وآئین‌نامه‌های ضد محیط زیستی مانند تصویب قانون مجازات قاچاق اسلحه ومهمات، اصلاح قانون معدن که اجازه اکتشاف و بهره‌برداری از معادن را در خارج از مناطق چهارگانه به عهده وزارت صنایع، معادن  وتجارت گذاشته است،  و یا اجرای پروژه‌های ملی بزرگ بدون توجیه زیست‌محیطی زیستگاه جاندران را در پهنه‌های وسیعی از ایران به خطر انداخته است.