پایان جهان و ضرورت شورش بر نظام تبعیض

همزمان با نمایش فیلم جنجال‌برانگیز «نوح»، ساخته دارن آرونوفسکی، فیلم «برف‌شکن» (Snowpiercer) اولین ساخته انگلیسی‌زبان بونگ جون‌هو، فیلمساز سر‌شناس کره‌ای، در برخی از کشورهای اروپایی چون هلند، دانمارک و آلمان روی پرده رفته است. این فیلم را می‌توان روایت دیگری از داستان نوح در نظر گرفت که به جای گذشته، در آینده‌ای نه چندان دور رخ می‌دهد. اما بر خلاف فیلم «نوح» و تبلیغات گسترده برای نمایش جهانی آن، نمایش «برف‌شکن» در کشورهای انگلیسی‌زبان با مشکل مواجه شده است.

قطار بی‌مقصد

فیلم «برف‌شکن» در سال ۲۰۳۱ میلادی رخ می‌دهد. برای مهار کردن بحران زیست‌محیطی «گرم شدن زمین»، انسان‌ها دست به آزمایش‌هایی می‌زنند و بر اثر اشتباهی در یکی از این آزمایش‌ها، کره زمین یخ می‌زند و حیات تقریباً نابود می‌شود. تنها انسان‌های بازمانده گروهی هستند که در قطاری به نام «برف‌شکن» دور کره زمین را می‌پیمایند. این قطار با قدرتِ موتوری بی‌نیاز از انرژی با سرعت در حال حرکت به دور دنیا است و سالی یک‌بار کره زمین را دور می‌زند. همانند کشتی نوح، انسان‌های بازمانده، گونه‌های مختلف حیوانی و گیاهی را به همراه دارند و برای برطرف کردن مایحتاج روزانه‌شان پرورش می‌دهند. اما در طول ۱۷ سال از آغاز یخبندان، در این قطار نظامی طبقاتی شکل گرفته و انسان‌ها به سه گروه تقسیم شده‌اند: ساکنان سرمایه‌دار واگن‌های نخستین، بیچارگان را در واگن آخر قطار نگه می‌دارند و تنها حداقل‌های زندگی را در اختیار آنان می‌گذارند. این شرایط باعث می‌شود که ساکنان واگن آخر تصمیم به انقلاب بگیرند و برای تصرف واگن نخست که رهبری قطار در آن جای گرفته و از همه امکانات زندگی برخوردار است، اما از تنهایی رنج می‌برد شورش کنند.

تکنولوژی یا طبیعت؟

بر خلاف فیلم‌هایی چون «نوح»، در «برف‌شکن» خبری از خدا و ماورا نیست. در اینجا انسان در میان انتخاب بین تکنولوژی و طبیعت قرار گرفته است. فیلم بر اساس کتاب مصوری فرانسوی به همین نام نوشته ژاک لاب و ژان ژاک روچته ساخته شده است. این داستان نخستین بار در سال ۱۹۸۲ میلادی منتشر شد و سال‌های بعد انتشارش به شکل دنباله‌دار ادامه پیدا کرد. فیلمنامه فیلم را جون‌هو با همکاری کلی مسترسون نوشته است. این فیلم از سویی اولین ساخته جون‌هو به زبان انگلیسی است و از سوی دیگر پرخرج‌ترین فیلم در کره جنوبی است که اکنون به اکران جهانی گسترده دست یافته است. جون‌هو فیلمسازی است که به بازی با ژانرهای مختلف و تلاش برای فرا‌تر رفتن از قواعد ژانر شناخته می‌شود. در کارنامه او آثار متنوعی چون فیلم‌های کمدی «سگ‌هایی که پارس می‌کنند گاز نمی‌گیرند» و «توکیو» و درام‌های تریلر و جنایی چون «خاطرات یک قاتل» و «مادر» یا فیلم علمی تخیلی «میزبان» به چشم می‌خورد. پرداختن به خانواده و به‌ویژه مادر و اهمیت او در زندگی روانی و عاطفی انسان یکی از ویژگی‌های ثابت آثار جون‌هو است. فیلم «مادر» او در سال ۲۰۰۹ میلادی در بخش ویژه جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد و با استقبال خوب منتقدان روبرو شد. جون‌هو فیلمسازی است که علاوه بر توجه به مضمون، داستان و پیام فیلم، به کیفیت تصویری آن نیز بسیار اهمیت می‌دهد و نماهای فیلمش را با دقت طراحی و اجرا می‌کند.

تمثیل‌های چند معنایی

«برف‌شکن» پنجمین فیلم بلند جون‌هو و اولین ساخته حادثه‌ای‌اش پر از جلوه‌های ویژه کامپیوتری است که با دقت و در جهت هدف فیلم و موضوع آن طراحی و اجرا شده‌اند و چنانکه در فیلم‌های حادثه‌ای مرسوم است، در این فیلم استفاده از تکنولوژی تنها برای مرعوب کردن تماشاگر و یا برای به هیجان آوردن او نیست. جون‌هو گروهی از بهترین عوامل فنی و بازیگران را گرد آورد و بعد از یک دوره پیش‌تولید طولانی، در طی حدود سه ماه فیلمش را در جمهوری چک فیلمبرداری کرد.

جون‌هو در طراحی فضای فیلمش کاملاً به کتاب و تصاویرش وفادار نمانده است. اگرچه برخی از مکان‌ها مانند واگن زندان و یا واگن گلخانه برگرفته از کتاب و طراحی آن هستند، اما برای بسیاری دیگر از صحنه‌های فیلم از سه طراح بازی‌های کامپیوتری کره‌ای بهره گرفته است. در ‌‌نهایت این گروه به سرپرستی طراح صحنه فیلم ۲۶ واگن با فضا و شکل‌های متفاوت برای فیلم طراحی کردند. با این حال جون‌هو اعتقاد دارد سخت‌ترین قسمت کار طراحی واگن اصلی قطار، یعنی واگن رهبری بود که در درون موتور قطار قرار دارد. «برف‌شکن» سرشار از اشاره‌های نمادگرایانه است که گرچه به مکانی خاص دلالت نمی‌کنند و کلیت جهان را مد نظر دارند، اما تماشاگران می‌توانند برداشت‌های مختلفی از آن داشته باشند. تصویر ساخته شده از یک نظام دیکتاتوری در قطار و تصاویری که جون‌هو در طراحی لباس و صحنه‌هایش به کار می‌برد، برای تماشاگرانی که تجربه زیستن در کشورهای تحت حاکمیت دیکتاتوری را دارند، بسیار آشنا و ملموس هستند. شاید برای نمونه، تنها اشاره به صحنه رودررویی با گروه سرکوبی که مانند سربازان یگان‌های ویژه چهره خود را با نقاب‌هایی پوشانده‌اند و بیرحمانه به کشتار شورشیان می‌پردازند، کافی باشد؛ صحنه‌ای که مشابه آن را در بسیاری از کشورها در مقابله با خیزش‌های مدنی دیده‌ایم.

هاروی دست‌قیچی و کوتاه کردن فیلم

همچون بسیاری از فیلم‌های آسیایی، کمپانی سر‌شناس «واینستاین» حقوق پخش «برف‌شکن» در کشورهای انگلیسی‌زبان را به دست آورده بود. اما این کمپانی به مدیریت هاروی واینستاین اعلام کرد که برای پخش فیلم آن را کوتاه خواهد کرد. هاروی واینستاین سابقه طولانی در کوتاه کردن آثار در هنگام نمایش عمومی، به‌ویژه فیلم‌های آسیایی دارد و به همین علت در هالیوود به او لقب «هاروی دست‌قیچی» را داده‌اند. پیش‌تر فیلم‌های موفقی چون «قهرمان» و «شاهزاده مونونوکه» نیز قربانی کوتاه شدن برای نمایش در کشورهای انگلیسی‌زبان بوده‌اند. به نوشته «ورایتی» کمپانی «واینستاین» نسخه انگلیسی‌زبان را حدود ۲۰ دقیقه کوتاه کرد که این تدوین مجدد مورد رضایت کارگردان نبوده است. با این حال به نوشته «ایندی‌وایر» بعد از ماه‌ها مذاکره، سرانجام قرار است علاوه بر نسخه کوتاه شده نسخه کامل و دلخواه کارگردان نیز به شکل محدود در برخی از سینماهای آمریکا نیز به نمایش درآید.

پرهیجان و در همان حال تفکربرانگیز

«برف‌شکن» اگرچه یک فیلم حادثه‌ای علمی تخیلی است، اما سرگرم کردن تماشاگر تنها هدف سازندگان آن نبوده است. آنها تلاش می‌کنند در قالب داستانی مهیج، تماشاگرانش را به تفکر نیز وادارند. همچون فیلم «نوح» در اینجا نیز مسئله طبیعت و بازگشت به آغوش مادر-زمین بار دیگر مطرح شده است. اگرچه سرانجام قهرمان‌های فیلم تصمیم خود را می‌گیرند و به آن عمل می‌کنند، با این‌حال در پایان این سؤال برای تماشاگر باقی می‌ماند که آیا باید به دور باطل خود در بودن و زیستن در قطار به تداوم دیکتاتوری و سلطه تکنولوژی بر انسان ادامه دهد یا اینکه بهتر است جایی این قطار را متوقف سازد و به آغوش طبیعت به عنوان یک «مادر» بازگردد و سعی کند زندگی‌اش را از نو بسازد؟ ویدئو:پیش‌پرده فیلم «برف‌شکن» ساخته یونگ جون‌هو