بحران عراق و امکان تقابل ایران با عربستان
درگیری‌های عراق میان نیروهای دولتی و تندروهای اسلامی گروه داعش می‌توانند به رقابت و تقابل منطقه‌ای ایران و عربستان سعودی در خاور میانه، دامن بزنند.
فرهاد سلمانیان
باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، در پیوند با اقدامات و پیشروی‌های گروه داعش در عراق، با نمایندگان کنگره رایزنی کرده است.
«رویترز» به نقل از دفتر ریاست جمهوری آمریکا نوشت که امکانات تقویت نیروهای امنیتی عراق در برابر پیکارجویان داعش، دولت اسلامی عراق و شام، روز چهارشنبه (۱۸ ژوئن / ۲۸ خرداد) در کنگره آمریکا موضوع بحث بوده است.
با وجود تصمیم رئیس جمهوری آمریکا برای اعزام ۲۷۵ نظامی به عراق به‌منظور «حفاظت از سفارت و شهروندان ایالات متحده»، هوشیار زیباری، وزیر خارجه دولت بغداد، چهارشنبه مستقیما از دولت آمریکا خواست علیه داعش حمله هوایی انجام دهد.
در همین روز، نیروهای داعش توانستند بخش گسترده‌ای از پالایشگاه نفتی بزرگ بیجی در استان صلاح‌الدین را در اختیار بگیرند. این وضع فرصت تأثیرگذاری هر چند محدود در قیمت‌های بازار جهانی نفت را نیز به گروه داعش می‌دهد.
در همین وضعیت بعضی از نمایندگان کنگره آمریکا بر این باورند که آشتی و اتحاد میان گروه‌های سیاسی در عراق با نوری مالکی ممکن نیست و بی‌توجهی او به اهل تسنن، زمینه را برای نارضایتی و قدرت گرفتن گروه‌های تندرویی مانند داعش فراهم کرده است.
اگر چه رئیس جمهوری آمریکا خواهان تلاش دولت مالکی برای گذشتن از اختلاف‌های فرقه‌ای و تشکیل دولت وحدت ملی شده، اما مخالفت در کنگره آمریکا با ادامه کار نوری مالکی در عراق نیز افزایش یافته است.
دفاع فرقه‌ای
درگیری‌های عراق میان نیروهای دولتی و تندروهای اسلامی گروه داعش همچنین می‌توانند به رویارویی غیرمستقیم میان ایران و عربستان سعودی، دو قدرت منطقه‌ای خاور میانه، دامن بزنند.
حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، روز چهارشنبه اعلام کرد که کشورش برای حافظت از اماکن مقدس شیعیان در کربلا، نجف، سامرا و کاظمین «از هیچ کوششی دریغ نخواهد کرد» تا به گفته وی «تروریست‌ها را سر جای خود بنشانند.»
موضع‌گیری‌هایی از این دست در کنار فتوای مرجعیت شیعیان در عراق در راستای «دفاع» و مقابله با داعش، زمینه درگیری‌های فرقه‌ای را در عراق بیش از پیش افزایش داده است.
بنا به نوشته رویترز کمی بعد از موضع‌گیری حسن روحانی در مورد دفاع از اماکن مقدس شیعه، سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، بدون اشاره مستقیم به ایران نسبت به مداخله خارجی در عراق هشدار داد.
پیشروی‌های سریع داعش و تصرف بخش‌های گسترده‌ای از شمال عراق، این کشور را در معرض خطر تجزیه به سه قسمت برای جمعیت شیعه، سنی و کرد عراق قرار داده است.
تحریک جمهوری اسلامی
داعش به دلیل در اختیار داشتن بخش‌هایی از سوریه، این ظرفیت را دارد که قلمرویی اسلامی در مناطق تحت کنترل خود در آن کشور و عراق ایجاد کند.
روز چهارشنبه درگیری‌های داعش و نیروهای عراقی در نزدیکی شهر سامرا ادامه یافت که برای شیعیان مقدس به شمار می‌رود.
نیروهای داعش وعده داده‌اند که شهرهای نجف و کربلا، دو شهر مهم دیگر برای شیعیان را نیز تصرف کنند.
چنین رویدادی واکنش بعضی لایه‌های مذهبی سنتی و نظامی در ایران را در پی دارد و به حکومت ایران زمینه بسیج آن‌ها را برای اقدام‌های ایدئولوژیک می‌دهد.
تصرف شهرهای مهم شیعیان از سوی تندروهای داعش، تحریک جمهوری اسلامی به واکنش و زمینه‌ساز فعالیت محافظه‌کاران حکومت ایران و تشدید درگیری‌های فرقه‌ای و سرانجام، زمینه‌ساز تقابل ایران و عربستان سعودی در عراق است.
همزمان با ادامه درگیری‌ها در عراق، وزیر خارجه عربستان در شهر جده عربستان گفته است که «خواسته‌های مشروع مردم عراق و میل به وحدت ملی» باید بدون تعیین «دستور کار سیاسی از خارج» تأمین شوند. به گفته وی درگیری‌ها در عراق شکل «جنگ داخلی» دیگری را در منطقه می‌گیرند.
همکاری ایران و آمریکا، از محتمل تا ضروری
رقابت بین ایران و عربستان سعودی می‌تواند بر چگونگی ایفای نقش ایالات متحده آمریکا در رفع بحران عراق تاثیر بگذارد.
دولت ریاض از گذشته، متحد منطقه‌ای آمریکا بوده و اکنون که گفت‌وگو بر سر امکان همکاری ایالات متحده و ایران در بحران عراق مطرح است، عربستان حامی اهل تسنن در عراق، گذشته از رقیبی مذهبی، نیرویی سیاسی را نیز در رقابت با منافع خود در منطقه در کنار ایالات متحده می‌بیند.
گذشته از این، ایالات متحده و ایران در همکاری بر سر موضوع عراق مخالفان داخلی نیز دارند.
جان بینر، رئیس جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان آمریکا پیش‌تر مخالفت خود را با هر گونه همکاری با ایران، بر سر بحران عراق اعلام کرد. علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی نیز در مصاحبه‌ای گفته که «چشم‌اندازی برای همکاری ایران و آمریکا بر سر عراق» نمی‌بیند.
مجموع مخالفت‌ها در ایران و ایالات متحده علیه همکاری ایالات متحده و جمهوری اسلامی، و نزدیکی عربستان سعودی به اهل تسنن در عراق، تصمیم‌گیری دولت اوباما را برای همکاری‌هایی، هر چند گذرا با دولت ایران، محدود می‌کند.
از سوی دیگر خطر داعش و قدرت‌گیری تروریسم در عراق، دارای کیفیتی هست که بتواند توافق نظری هر چند ناپایدار میان ایران و ایالات متحده ایجاد کند.
در صورت تمایل آمریکا به مقابله نظامی با داعش، موضوع هزینه‌های سیاسی همکاری با ایران مطرح است.
با اعزام ناوهای هواپیمابر آمریکا به خلیج فارس، توان حمله‌های هوایی و ظرفیت استفاده از هواپیماهای بی‌سرنشین برای درگیری با داعش، نیاز این کشور در منطقه به حمایت لجستیک ایران بسیار ناچیز خواهد بود.
نظرها
بهنام
در واقع جنگ بین شیعه و سنی ، جنگ اعلام نشده بین عربستان و ایران است که از مدتها و سالها پیش آغاز گردیده است و به احتمال زیاد در نهایت باعث رویارویی مستقیم دو کشور خواهد شد . متاسفانه عملکرد بسیار ضعیف مالکی در عراق که تا الان هم ثابت گردیده ، مبنی بر عدم برسمیت شناختن اقوام و گروه های اهل سنت ، باعث بوجود آمدن وضعیت کنونی و در بن بست قرار گرفتن عراقیها گردیده است . هر گونه مداخله نظامی در عراق توسط هر کشوری باعث تشدید بیشتر بحران خواهد گردید و حتی ممکن است کشور عربستان هم به خاطر دفاع از منافع خود در عراق به آنجا نیروی نظامی فرستاده و حمایت مستقیم خود از گروه داعش را علنآ آشکار نماید . در این میان برنده اصلی اقیم کردستان بوده است که با عدم مداخله و نمایش بی طرفی خود ، از بوجود آمدن وضعیت کنونی بیشترین بهره را برده و با ضمیمه شهر نفت خیز و ثروتمند ( کرکوک ) به خاک خود ، تا چندی دیگر استقلال رسمی خود از دولت عراق را اعلام نموده و دولت به شدت ضعیف و ناتوان عراق هم هیچ کاری نمیتواند انجام دهد و به نظر میرسد که هم اکنون نیز در برابر دولت کردستان هیچ موضع گیری قوی نداشته و این مسئله مهم را به حال خود رها کرده است . همین دیروز بود که دولت کردستان که تا چندی قبل سهمی هفده در صدی از فروش نفت عراق می برد و دولت مرکزی عراق تنها ده در صد آنرا به اقلیم میداد ، رسمآ اعلام کرد که خواهان منافع بسیت و پنج در صدی از فروش نفت عراق است و این موضع خود را از نقطه قوت و قاطعیت بیان نمود . شاید هنوز زیاد دیر نشده باشد و راه چاره اینست که مالکی استعفا داده و هر چه زودتر دولتی ائتلافی با مشارکت واقعی تمام گروه ها و اقوام در عراق تشکیل گردیده تا بلکه بتوان از تجزیه بیشتر کشور عراق و آثار و عواقب زیانبار بعدی آن جلوگیری کرد . با ماجرا جوئیها و هوس بازیهای سردمداران سپاه و حکومت ایران در سوریه و عراق ، متاسفانه همانگونه که فرموده اید بزودی آثار و عواقب آن به خاک ایران نیز سرایت کرده و جمهوری اسلامی ممکن است بهای گذافی برای آن بپردازد .