آینده ریاست خبرگان؛ بلاتصمیمی ریش‌سفیدان

سرپرستی مجلس خبرگان به طور موقت در اختیار «محمود هاشمی شاهرودی» قرار گرفته است. او بیشترین بخت را برای جانشینی «محمدرضا مهدوی کنی» در مقام ریاست خبرگان دارد و نخستین جلسه این نهاد را هم سرپرستی کرده اما تعیین تکلیف نهایی درباره ریاست او ممکن است تا اسفندماه امسال به طول بیانجامد.

اهمیت اساسی مجلس خبرگان قانون اساسی در نقشی است که پیرامون رهبری نظام بازی می‌کند. طبق قانون٬ این مجلس اختیار انتخاب٬ نظارت و عزل رهبر را دارد اما در ۴ دوره فعالیت‌اش طی ۳۲ سال گذشته به طور کامل در جهت تایید رهبرجمهوری اسلامی حرکت کرده است و حتی یک نمونه از فعالیت این نهاد مبنی بر نظارت بر رهبری وجود ندارد.

خبرگان ۸۶ عضو دارد که همگی روحانیون دستچین شده توسط شورای نگهبان قانون اساسی هستند و در انتخاباتی با کمترین رقابت ممکن روی کرسی‌ها می‌نشینند. این اعضا از جانب منتقدان به بی‌اعتنایی در قبال وظایفشان متهم‌اند اما ترکیب این نهاد، تصویری از صف‌بندی‌های روحانیون در نظام سیاسی ایران به دست می‌دهد.

نقش اساسی آنها را در نه در شرایط عادی بلکه در زمان انتخاب جانشین برای رهبر جمهوری اسلامی باید جستجو کرد. نقشی که حالا به دلیل کهولت سن «آیت‌الله علی خامنه‌ای» بیشتر از گذشته مورد توجه است. خامنه‌ای ۷۵ ساله هنوز در مقایسه با بعضی از اعضای خبرگان سن کمتری دارد ولی اگر او از دنیا برود و یا به دلیل بیماری امکان ادامه فعالیت سیاسی‌ را از دست بدهد، این موقعیت برای خبرگان فراهم می‌شود که درباره رهبر بعدی تصمیم بگیرند.

ریاست به مدد حمایت خامنه‌ای

طی بیش از ۳ دهه تنها ۳ نفر توانسته‌اند بر کرسی ریاست خبرگان تکیه بزنند و همین نشان می‌دهد که الیگارشی روحانیون دستکم در سطح بالای قدرت سیاسی طی این مدت تغییر چندانی نکرده است. «علی مشکینی»٬ «علی اکبر هاشمی رفسنجانی» و « محمدرضا مهدوی کنی» از نسل اول روحانیون صاحب منصب در جمهوری اسلامی بودند و تکیه‌شان بر کرسی ریاست خبرگان مبتنی بر این سابقه سیاسی بود.

هاشمی شاهرودی که اکنون  بخت بالایی  برای تصدی کرسی ریاست خبرگان دارد به اندازه روسای قبلی این نهاد دارای پیشینه فعالیت نیست اما چهره‌ مورد اعتماد آیت‌الله خامنه‌ای است.

هاشمی شاهرودی  از سال ۱۳۷۸ به مدت ۱۰ سال توسط رهبر جمهوری اسلامی به ریاست قوه قضاییه ایران منصوب شد و عضویت‌اش در  شورای نگهبان قانون اساسی و مجمع تشخیص مصلحت نظام و ریاست‌اش بر هیات حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه گانه را نیز مرهون حمایت و اعتماد رهبر نظام است. این اعتماد راه وی را برای به دست آوردن رای اکثریت اعضای خبرگان و نشستن بر کرسی ریاست هموار می‌کند.

جامعتین در جامه‌ جدید

قطب‌بندی مجلس خبرگان در دوره کنونی حول محور حامیان هاشمی رفسنجانی و مخالفان سیاسی وی شکل گرفته است. هاشمی گرچه اکنون عضو هیات رییسه خبرگان هم نیست و ترجیح داده که به عنوان یک عضو ساده در این مجلس حضور داشته باشد اما تاثیر سیاسی‌اش بر خبرگان هنوز به قوت خود باقی است.

او در سال ۱۳۸۶ بعد از درگذشت مشکینی به عنوان رییس خبرگان انتخاب شد اما ۳ سال بعد فشار شدید محافظ‌ کارانی که از وی به واسطه مواضع منتقدانه‌اش در قبال انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری به تنگ آمده بودند کارساز شد و او تصمیم گرفت که جای خود را به آیت‌الله مهدوی کنی بدهد.

حضور مهدوی کنی به عنوان رییس خبرگان در کنار محمد یزدی به عنوان نایب رییس به قطب موسوم به «جامعتین» انجامید. جامعتین عنوانی است که برای اتئلاف دو تشکل سیاسی- مذهبی یعنی  «جامعه‌ روحانیت مبارز» و «جامعه‌ مدرسین حوزه‌ علمیه‌ی قم» به کار می‌رود و ریاست اولی را مهدوی کنی و ریاست دومی را محمد یزدی به عهده داشته و در ۳ دوره گذشته خبرگان اعضای این اتئلاف موفق به کسب اکثریت کرسی‌ها بوده‌اند.

اعضای این اتئلاف تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ وفادار به الیگارشی شکل گرفته روحانیون٬ از ریاست هاشمی حمایت می کردند؛ به شکلی که در اسفند ماه سال ۱۳۸۷ هاشمی رفسنجانی در انتخابات هیات رییسه  موفق به کسب ۵۱ رای در مقابل ۲۶ رای محمد یزدی شد و بر کرسی ریاست نشست.

حالا اما شرایط با گذشته متفاوت است. در غیاب مهدوی کنی که نقشی متعادل‌کننده در رقابت‌های درونی خبرگان داشت و دنبال ریش سفیدی و زعامت برای پرهیز از تنش درون خبرگان بود، اکنون محمد یزدی٬ محمدتقی مصباح یزدی و احمد خاتمی  سه روحانی محافظه‌کار و عمیقا حامی رهبری٬ خود را دارای قدرت بیشتری می‌بینند و ممکن است اتئلافی تازه میان آنها شکل بگیرد که نقطه کانونی‌اش اتحاد علیه هاشمی است.

نام آنها به عنوان گزینه‌های احتمالی ریاست خبرگان هم مطرح است اما نسبت به هاشمی شاهرودی قدرت اجماع پایین‌تر و در نتیجه شانس کمتری دارند. نهادهای قدرت تاثیرگذار به ویژه سپاه پاسداران هم احتمالا به ریاست هاشمی شاهرودی متمایل‌تر هستند.

شاهرودی در دوره ریاست بر قوه قضاییه رابطه خوبی با سپاه داشت و برخورداری از پشتیبانی و اعتماد آیت‌الله خامنه‌ای هم دلیل دیگری است برای این که سپاه او را بر سایر گزینه‌های احتمالی ریاست خبرگان ترجیح دهد. در زمزمه‌هایی که گاه بی‌گاه پیرامون گزینه احتمالی رهبری آینده جمهوری اسلامی به گوش می رسد، نام هاشمی شاهرودی به عنوان یکی از معدود گزینه‌های احتمالی دیده می‌شود و اعطای کرسی ریاست خبرگان به او احتمالا باعث قوت گمانه زنی‌ها درباره آینده سیاسی این روحانی ۶۶ ساله خواهد بود.

تعلل بی سابقه

هنوز ظاهرا اعضای خبرگان هم نمی‌دانند که چه زمان تکلیف کرسی ریاست این مجلس مشخص می شود. محسن حیدری نماینده خوزستان در خبرگان گفته که انتخابات هیات رییسه در اسفند ماه سال ۱۳۹۳ برگزار می‌شود و تا آن زمان نیاز به تعیین رییس جدید نیست اما احمد خاتمی با اشاره به تجربه انتخاب جانشین برای آیت‌الله مشکینی گفته که در اولین اجلاس بعدی خبرگان پیرامون ریاست خبرگان تصمیم گیری خواهد شد.

اجلاس بعدی قرار است در شهریور ماه برگزار شود و حتی اگر تا آن زمان مهدوی کنی هنوز به مدد تجهیزات پزشکی در قید حیات باشد برای اعضای خبرگان محرز خواهد بود که باید به فکر جانشین او باشند.

بلاتکیلفی درباره کرسی ریاست مجلس خبرگان تاکنون سابقه نداشته است. بعد از درگذشت آیت‌الله مشکینی در سال ۱۳۸۶ کرسی او در عرض کمتر از یک ماه به هاشمی رفسنجانی رسید و جانشینی مهدوی کنی بر صندلی هاشمی هم بدون هیچ وقفه‌ای انجام شد. اکنون صندلی ریاست گرچه به هاشمی شاهرودی بسیار نزدیک است اما انتخاب قطعی‌اش متاثر از تحولات سیاسی در داخل و خارج خبرگان خواهد بود.

برخی اعضای خبرگان بیم آن را دارند که هاشمی رفسنجانی و متحدان‌اش در انتخابات خبرگان آینده با قدرت وارد شوند و بتوانند با کسب اکثریت کرسی‌ها بر نقش سیاسی خود بیافزایند. هشداراحمد جنتی دبیر شورای نگهبان در کنار هشدارهای مشابهی از سوی چهره‌های ارشد سپاه و برخی چهره‌های اصولگرا درباره احتمال ریاست هاشمی در دور آینده خبرگان نشان از سطح فزاینده نگرانی آنان دارد.

هاشمی رفسنجانی نسبت به کسب دوباره کرسی ریاست ابراز بی‌میلی کرده ولی بی‌میلی او باعث اطمینان خطر رقیبانش در خبرگان نخواهد بود. او در انتخابات پیشین ریاست جمهوری نیز برای کاندیداتوری ابراز بی‌میلی کرد اما در واپسین روز تصمیم به ثبت نام گرفت.

رقیبان هاشمی رفسنجانی گرچه به صورت صد درصدی با یکدیگر تفاهم ندارند و فعالیت‌های منجر به تنش هم علیه یکدیگر انجام داده‌اند اما  حالا برای جلوگیری از قدر‌ت‌یابی دوباره او نیازمند توافقی درونی‌اند. آنها احتمالا روی هاشمی شاهرودی توافق خواهند کرد که از شانس بالاتری برای ریاست خبرگان برخوردار است و انتخاب‌اش با حواشی کمتری همراه خواهد بود اما رسیدن به  توافقی در این سطح زمان‌بر است.

رییس بعدی خبرگان ممکن است کسی باشد که تصمیم درباره رهبر آینده جمهوری اسلامی را اعلام کند و حتی ممکن است خود جانشین آیت‌الله خامنه‌ای شود. بنابراین حامیان‌اش هم باید ابتدا درباره موضوع‌های استراتژیک مربوط به‌ آینده نظام جمهوری اسلامی با او توافق کنند.

تا زمانی که این توافق حاصل نشود و طیف‌های دارای قدرت در خبرگان درباره سهم سیاسی خود در آینده تضمین‌های لازم را نگیرند، تکلیف کرسی ریاست خبرگان هم مشخص نخواهد شد.