ساختمانها از جوامع، ارزشهای فرهنگی مردم و سیاستهای حکومتی جدا نیستند. حفظ کردن بناهای شخصی و مردمی متعلق به دورههای مختلف سیاسی-فرهنگی، قسمتی از حفظ تاریخ مردمی آن دوران است.
چند سال باید از عمر یک بنا بگذرد که آن بنا، قسمتی از میراث یک فرهنگ محسوب شود؟ جواب، در مورد بناهای ساختهشده در طی سالها در شهر تهران، ساده نیست. بسیاری از این بناها متعلق به دورانی هستند که معماران تحصیلکرده در اروپا با دانش و فن معماری مدرن و مصالح صنعتی تازه، شهر تهران را متحول کردند. مژده مؤذنزاده در گزارشی تصویری به سراغ بناهای «فرسوده» شهر تهران رفته است تا آخرین حضور آنها را در حاشیه بافتهای تازه شهری و پروژههای توسعه و نوسازی به تصویر بکشد.
طراحی اولین بناهایی که با اصول معماری مدرن ساخته شدهاند را به میرزا مهدی خانشقاقی (وفات: ۱۲۹۹) نسبت میدهند. خانشقاقی طراح ساختمانهای مسجد و مدرسه سپهسالار (مطهری فعلی) و مجلس شورای ملی است. ظهور این بناها، معماری خانههای اطراف آنها را نیز تحت شعاع قرار داد. در محله بهارستان تهران هنوز بناهای تحت تأثیر موج نئوکلاسیک در معماری اروپایی دیده میشوند.
مؤذنزاده عکاس این سری در مورد این تصاویر مینویسد: «روح خانه به آدمها و خاطرههایشان خوش است، خانه با آدمهایش خانه میشود و اگر به حال خود رهایش کنند انگار روح خانه هم میرود و تکوتنها جایی در خیابانها و گذرها و اتوبانها و چهارراهها سرگردان میشود، خانه میماند و خاطره محو روزهایی دور.»
تاریخ شهری لزوماً تاریخ حکومتها، دولتها و ثروتمندان و قدرتمندان یک شهر نیستند. تاریخ مردم، ساکنین یک شهر نیز اهمیت دارد. تمام جنبههای زندگی، همه فعالیتهای انسانی که مرتبط به دورههای خاص تاریخیاند، جای خود را در معماری شهر دارند و گاهی بناها برای نگهداری همین تاریخ حفاظت میشوند.
مژده مؤذنزاده در خصوص این پروژه عکاسی میگوید: «تهران شهر بیهویتی شده است. لازم نیست خیلی به عقب برگشت. کمتر از سی سال قبل، در هر کوچه و گذر و محلهای، سرپناه آدمهای این شهر خانههای بزرگ و خوش ساختی بودند، با آجرهای ساده یکدست، و پنجرههای چوبی بزرگ، بیهیچ تکلف و خودنمایی. ساده و صمیمی و دوستداشتنی. همین خانههایی که این روزها رها شدهاند و به نمای شهر مثلاً مدرن، دهنکجی میکنند و اسمشان را گذاشتهایم بافت فرسوده.»
قدمت بنا تنها شاخصی نیست که آن را در حوزه میراث تقسیمبندی میکند. شهر تهران پر از بناهایی است که توسط شهرداری با عنوان «بافت فرسوده» نامگذاری شدهاند. این بناها میتوانند از لحاظ میراث فرهنگی اهمیت داشته باشند اما به دلیل عدم حفاظت تبدیل به ساختمانهایی شدهاند که زندگی در آنها میتواند برای ساکنین نیز خطرناک باشد.
اصطلاح «حفاظت از میراث فرهنگی» در حوزه معماری جنبشی برای حفظ کردن بناهایی بوده است که جایگزین کردن آنها با بناهای نوساز، صرفاً راهی برای توسعه و نوسازی شهری نیست. بلکه نابود کردن این بناها، ارزشی از آن شهر خواهد کاست.
بسیاری از بناهای شهر تهران که امروز برچسب «بافت فرسوده» میخورند در دوران حکومت رضاشاه پهلوی و با موج معرفی معماری شهری مدرن، ساخته شدهاند. در بناهایی که از دوران رضاشاه باقی ماندهاند استفاده از مواد صنعتی در ساخت و ساز مانند میلگرد، آهن، سیمان و بتن در کنار نماهای آجری اهمیت دارند.