تعیین شرایط تاسیس احزاب در مجلس ایران

نمایندگان مجلس ایران در جلسه روز یکشنبه ۲۲ تیرماه، شرایط تاسیس حزب در ایران را در شرایطی دوباره تعیین کردند که تغییر چندانی در شرایط پیشین صورت نگرفته است.

«اعتقاد و التزام عملی به قانون اساسی و ولایت مطلقه فقیه»، «داشتن تابعیت ایرانی» و «عدم سوء پیشینه کیفری موثر» به عنوان شرایط اصلی تاسیس احزاب در ایران تعیین شده است.

به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ایرنا، طرح نحوه تشکیل و فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی در جلسه امروز مجلس تصویب شد و نمایندگان مجلس در ماده ۴ این طرح شرایط متقاضیان تاسیس حزب و همچنین عضویت در آن را مشخص کردند.

بر اساس این طرح، هیئت موسس باید «اعتقاد و التزام عملی به قانون اساسی و ولایت مطلقه فقیه» داشته باشد. ضمن این که داشتن «تابعیت ایرانی» و «حداقل ۲۵ سال تمام سن» از دیگر شرایط هیئت موسس احزاب تعیین شده است.

با تصویب نمایندگان مجلس، احزاب متقاضی پروانه باید در مرامنامه و اساسنامه خود به صراحت التزام خود نسبت به قانون اساسی و اصل ولایت مطلقه فقیه را اعلام کنند.

همچنین نمایندگان با تصویب ماده ۲ این طرح مقرر کردند که تقاضای صدور مجوز اولیه تاسیس حزب توسط هیئت موسس باید به کمیسیون احزاب ارائه شود.

بر این اساس، تقاضای صدور مجوز اولیه باید حاوی مرامنامه، اساسنامه، اسامی و امضای حداقل ۱۵ نفر از احزاب هیئت موسس باشد.

در مرامنامه احزاب، باید جهان‌بینی، مبانی فکری و عقیدتی، اهداف، راهبردهای کلان، سیاست‌ها و برنامه‌ها در راستای رسیدن به اهداف تعیین شده و همچنین رویکردهای کلی به مسائل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، اجرایی و حقوقی کشور مشخص شده باشد.

در این جلسه از مجموع ۲۲۹ نماینده حاضر در صحن علنی، ۱۶۰ نماینده به ماده ۴ این طرح رای موافق، ۱۰ نماینده رای مخالف و ۱۲ نماینده رای ممتنع دادند.  ماده ۲ طرح نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی در مورد تقاضای صدور مجوز هم با ۱۷۰ رای موافق؛ ۲ رای مخالف و ۳ رای ممتنع از مجموع ۲۲۸ نماینده حاضر در جلسه به تصویب رسید.

کلیات طرح نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی در جلسه علنی چهارشنبه گذشته مجلس (۱۸ تیرماه) به تصویب رسید. این طرح متشکل از سه فصل و ۲۲ ماده است، سه فصل آن شامل تعاریف، تاسیس احزاب و حقوق‌ها و مسئولیت‌هاست؛ طرحی که دخالت نهاد قدرت را در احزاب بیشتر می‌کند.

تصویب طرح نحوه تشکیل و فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی با مخالفت‌هایی در میان نمایندگان مجلس مواجه بوده است.

موانع ورود گروه‌های سیاسی به عرصه فعالیت

اثبات وابسته بودن احزاب به مبانی جمهوری اسلامی مثل ولایت فقیه و داشتن جهان‌بینی اسلامی، از مهم‌ترین نکاتی است که راه ورود گروه‌های سیاسی را به عرصه سیاست ایران می‌بندد. همچنین به این ترتیب، مبانی فکری افراد و موسسان احزاب از سوی نهادهای قدرت به دقت بررسی و تنوع فکری احزاب با مانع روبه‌رو خواهد شد.

پیش از این، کمال‌الدین پیرموذن،  نماینده اردبیل در مخالفت با طرح نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی گفته بود: «ما نظام پارلمانی را پذیرفته‌ایم اما تعصب توانمند را باور نداشته‌ایم. نظام پارلمانی ناکارآمد مفهومی نداشته و نارساست در حالی که احزاب در ساختار مردم‌سالاری بخشی از حاکمیت هستند و باید در ایران نیز چنین نقشی داشته باشند.»

این نماینده مردم اردبیل همچنین گفته است: «بر اساس قانون اساسی فعالیت احزاب به عنوان یک رکن و پایه مردم‌سالاری دینی دیده شده است. این آزادی را نباید از احزاب گرفت. با این طرح شاهد دخالت نهاد قدرت در تاسیس احزاب خواهیم بود.»

سعید حیدری طیب، نماینده مردم کرمانشاه نیر از مخالفان طرح نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی است. او با استناد به اصل ۲۶ قانون اساسی گفت: «این اصل با صراحت بیان می‌کند که هیچ کس را نمی‌توان از شرکت در احزاب منع کرد»، اما طرح فعلی، شرایطی برای فعالیت در احزاب مشخص کرده که افراد را برای عضویت در احزاب محدود می‌کند.

مخالفت‌ها با تصویب این طرح هنگام تصویب آن نیز در مجلس ادامه داشت. در جلسه امروز مجلس ایران، داشتن حداقل مدرک کارشناسی و معادل آن از دیگر شرایط هیئت موسس احزاب تعیین شد، اما نادر قاضی پور، نماینده مردم ارومیه این شرط را مغایر با بندهای ۹ و ۱۴ اصل سوم قانون اساسی عنوان کرد. به گفته او، «این بند باعث حذف برخی نخبه‌ها می‌شود که نتوانسته‌اند تحصیل کنند و مدرک بگیرند.»

نماینده ارومیه در مجلس گفت: «وقتی برای انتخابات ریاست جمهوری سواد خواندن و نوشتن ملاک است، شرایط داشتن مدرک کارشناسی مغایر با اصل سوم قانون اساسی و تبعیض خواهد بود.»

در حمایت از این نماینده، کمال‌الدین پیرموذن، نماینده مردم اردبیل در مجلس نیز با استناد به اصل ۲۶ قانون اساسی گفت: «هیچکس را نمی‌توان از فعالیت در احزاب منع کرد.»

علی لاریجانی رئیس مجلس در پاسخ به این اخطار با بیان این که این نکته قابل توجهی است، گفت: «نباید شرایط را برای تشکیل احزاب سخت کرد، هرچند این شرط ازجمله شرایط هیئت موسس است و به معنای عدم ورود در احزاب نیست.»

همچنین حسین میرمحمدی، نماینده مردم گلپایگان در مجلس، خواستار حذف شرط عدم سوء پیشینه کیفری موثر از شرایط عضویت در حزب شد که نمایندگان به پیشنهاد او رای ندادند. بر این اساس متقاضیان عضویت در احزاب باید عدم سوپیشینه کیفری موثر را نیز ارایه کنند.

گفته می‌شود که در حال حاضر بيش از دو هزار و ۵۰۰ حزب در سطح ایران وجود دارند، در حالی كه شايد تنها حدود ۱۰ تا ۱۵ حزب فعال هستند.

اصل ۲۶ قانون اساسی ایران می‌گوید فعالیت احزاب آزاد است مگر اینکه مخل ضوابط اسلامی باشد. بسیاری از گروه‌های سیاسی، پس از پیروزی انقلاب در ایران بر اساس همین اصل از فعالیت بازماندند یا فعالیت آنها ممنوع اعلام شد.

در طول این دوران، حتی احزاب اسلامی هم که در چهارچوب جمهوری اسلامی تعریف شده‌اند، به دلیل اختلافات سیاسی، از فعالیت بازمانده‌اند. به عوان مثال، فعالیت حزب مشارکت ایران اسلامی و حزب اعتماد ملی بعد از انتخابات سال ۱۳۸۸ در ایران متوقف و ممنوع اعلام شد. رهبر ایران در سخنرانی‌های مختلف تاکید کرده که «معتقد به فعالیت تشکیلاتی و حزبی هستیم؛ البته نه آنچه که در غرب مطرح است. زیرا حزبی که در ایران تشکیل می‌شود متفاوت است.»