صدای مقاومت از رقه، پایتخت داعش

گروه دولت اسلامی عراق و شام موسوم به داعش از زمان آغاز جنگ پیشروی قابل ملاحظه‌ای در عراق و کرده است. گرچه اخبار رسیده از خاورمیانه در حال حاضر نشان از آغاز شکستهای این گروه دارد، در مورد پایان جریانهای وابسته به داعش و نهادهای شبه نظامی آن در این منطقه نمی‌توان به قطع و یقین اظهار نظر کرد. به نظر یکی از فعالان سیاسی در شهر رقه پایتخت داعش، که تحت نام مستعار با روزنامه «بیزینس تایمز» مصاحبه کرده است، گروه ائتلاف به رهبری امریکا شاید بتواند همه مراکز و فرماندهی‌های داعش را با خاک یکسان کند، اما هیچ قدرت در حال حاضر موجودی قادر نیست که آنها راکاملا ریشه کن کند. با این حال با توجه به اخبار رسیده در چند هفته اخیر و شکستهای داعش، به نظر می‌رسد که نجواهایی از مقاومت، به خصوص از شهر رقه پایتخت داعش، اکنون به گوش می‌رسد و این امکان را مطرح می‌کند که داعش از درون قلمرو تحت فرمانروایی خود نیز دچار چالش است.

اوباما، رییس جمهوری امریکا، در آغاز جنگ با داعش مشکل اصلی کشورهای منطقه خاورمیانه را افراط‌گرایی سنی دانست. این نظر پس از آن بارها مورد تفسیر دلبخواهی قرار گرفت، و اکثر این تفسیرها در پی اثبات مشکلی درونی در اعراب سنی بودند که به افراط گرایی منجر شده است. در رسانه‌های محافظه کار ایران نیز این سخن اوباما تیتر مهم اخبار روز شد و مورد استقبال قرار گرفت.

اکنون که هویت مردم مناطق تحت فرماندهی داعش از سوی این گروه نمایندگی می‌شود، ظاهراً برای برخی از گروههای خارجیِ مخالف داعش نیز چاره‌ای جز مبارزه با گروههای سنی مذهب باقی نمانده است. طی جنگهای اخیر، داعش توانست با شعارهای اسلامی از یک سو به سرکوب برخی قومیت‌ها و اقلیت‌های مذهبی دست بزند و از سوی دیگر برای بسیج و تصاحب نیروی افسار گسیخته جمعیت‌های سنی مذهب در سرتاسر منطقه اقدام کند. در مقابل، حتی گروههای افراط‌گرای شیعی نیز توانستند از این فرصت بهره بگیرند تا در مناطقی از عراق دست به کشتار سنی مذهب ها، و انفجار مساجد و اماکن عمومی آنها بزنند.

در مصاحبه‌ها و مقالاتی که تا کنون درباره داعش منتشر شده، نقش مقاومت مردمی اعراب سنی مذهب در برابر داعش کمتر مورد توجه قرار گرفته و حتی در مصاحبه‌هایی که خود فعالان این شهر صورت داده اند، نوعی نا امیدی درباره مردم منطقه و مسخ شدن آنها تحت فرماندهی داعش اظهار شده است. یک فعال سیاسی اهل رقه با نام مستعار ابوابراهیم در مصاحبه‌ای تلفنی با «وال استریت ژورنال» می‌گوید که مردم دیگر چیزی را حس نمی‌کنند، و مثلاً بعد از تماشای صحنه اعدام در خیابان، بی تفاوت به راه خود ادامه می‌دهند. با این حال او در مصاحبه دیگرش با پایگاه خبری »وایس نیوز« اعلام می‌کند که شاید ۹۰ درصد مردم در رقه مخالف داعش باشند، با این حال کمتر کسی دست به فعالیت سیاسی علیه ۱۰ درصد باقیمانده می‌زند، زیرا آنها از پول و قدرت کافی برای سرکوب دیگران برخوردارند. او می‌افزاید که حتی پس از بمباران هوایی آمریکا، حامیان داعش بیشتر هم شده است.

باوجود همه انتقادات به اعراب سنی مذهب و اشاراتی که به افراط‌گرایی ذاتی و طبیعی مردم این منطقه می‌شود، شهرهای مهم عراق و سوریه تحت کنترل داعش شاهد نمونه‌هایی از مقاومت و حرکت‌هایی علیه دولت اسلامی بوده‌اند. این گزارش قصد دارد تا با پرداختن به همین مقاومت، تصویر متفاوتی از تصویر ساخته‌شده ــ و تلویحاً نژادپرستانه ــ از اعراب سنی در رسانه‌های جریان غالب ارائه دهد.

بااین‌حال، باید اشاره کرد که به این مقاومت اغلب با سرکوب و کشتار پاسخ داده شده، و بیشتر فعالین سیاسی این منطقه برای پنهان نگه‌داشتن هویت خود چاره‌ای جز زندگی مخفی و دوره‌های سکوت طولانی، یا فرار نداشته‌اند.

بسیج عمومی تحت فرمان دولت اسلامی

رقه، شهری که هم‌اکنون به عنوان پایتخت دولت اسلامی عراق و شام شناخته می‌شود، در شمال سوریه قرار دارد. این همان شهری است که از ماه‌های ابتدایی روی کار آمدن دولت اسلامی عراق و شام، محل تهیه بسیاری از ویدئوهای تبلیغاتی داعش درباره سربریدن کفار و مخالفان دولت اسلامی بوده است. خبرهای رسیده از این شهر نشان می‌دهد که فضای روزمره رقه فاصله چندانی با نمایش رسانه‌ای داعش نداشته است. فعالان سیاسی ساکن این شهر تحت‌فشار بوده‌اند، برخی از آن‌ها اعدام‌شده‌اند و سایر آن‌ها یا گریخته و یا زندگی مخفی در این شهر را پیش‌گرفته‌اند.

گزارش‌های فعالان سیاسی که هنوز در رقه حضور دارند نشان می‌دهد که در سوریه، گروه داعش توانسته است نه‌تنها از طریق زور بلکه شاید حتی در درجه اول با منابع عظیم مالی محبوبیت مردمی کسب کند. بخشی از مردم به وضعیت اقتصادی خوبی دست پیداکرده‌اند. بر اساس مصاحبه‌ای که خبرگزاری «دیلی استار» با مسافران شهر رقه ترتیب داده است، می‌توان این‌طور برداشت کرد که گروهی از مردم به وضعیت اقتصادی بهتری دست‌یافته‌اند، و گروهی دیگر اموال خود را ازدست‌داده‌اند.

یکی از مسافران شهر رقه به خبرگزاری دیلی استار می‌گوید که یک کارمند شهرداری در رقه اکنون ۶۰۰ دلار در ماه درآمد کسب می‌کند، درعین‌حال که به مناسبت‌های مختلف میان مردم پول توزیع می‌شود.

بسیاری از گزارش‌های دیگر نشان می‌دهد که داعش به‌طور خاص بر جوانان سرمایه‌گذاری کرده است. به گزارش گروه نظارت بر حقوق بشر در سوریه داعش در ماه ژوئیه به‌تنهایی ۶۳۰۰ مرد را به استخدام خود درآورده است.

یکی از جنگجویان داعش که به‌تازگی به ترکیه گریخته، به سایت خبری "اِن پی آر" گفته بود که میزان حقوق او تحت فرماندهی داعش ۶۰۰ دلار در ماه بوده است. درآمد تعلق‌گرفته به جنگجویان داعش برای این کارگر سابق ساختمانی بسیار بیشتر از حد قابل‌تصور بوده است.

شاید به همین علت باشد که طبق گزارش اختصاصی «فرنس ۲۴» از داخل شهر رقه، داعش در نواحی فقیرنشین نفوذ زیادی داشته است. این گروه حتی کاخ بشار را به بیمارستان تغییر کاربری داده و خانه‌های کسانی را که مجبور به فرار شده‌اند، اشغال کرده است

در ماه اوت ۲۰۱۴ اخبار رسیده درباره جنگِ قبایل با داعش در موصل در عراق و دیرالزور در سوریه برخی از تحلیلگران را امیدوار کرد که نیروی قبیله‌ای می‌تواند مؤثرترین گزینه برای مقابله با داعش باشد. اما بازهم منافع اقتصادی و سیاسی که داعش توانست برای قبایل مهم منطقه فراهم کند، و همچنین داشتن دشمن مشترک، از مقاومت بیشتر قبایل در سوریه جلوگیری کرد. یک منبع مطلع نزدیک به قبایل سوری در گفتگوی خود با دیلی استار توضیح داده است که برای قبایل اهداف کوتاه‌مدت و مشخص مهم هستند و در این میان منابع مطمئنی که نفعی برای مردم و زمین‌هایشان داشته باشد، از درجه اول اهمیت برخوردار است. داعش با به دست آوردن چاه‌های نفت و منابع سوریه و عراق، توانست از مقاومت قبایل جلوگیری کند، و با پرداخته‌ای بالا به جنگجویان قبایل آن‌ها را با خود همراه سازد.

ایمن جواد التمیمی از اعضای فروم خاورمیانه می‌گوید که داعش در سوریه کارکردهای یک دولت را دارد. این گروه حتماً از پشتیبانی بخشی از مردم بهره می‌برد، اما هر جا نیز با مخالفت مواجه شود، با ایجاد رعب و وحشت وضعیت را کنترل می‌کند.

داعش حتی با دادن پول به مردم و به‌خصوص جوانان، می‌تواند بخش‌های ناراضی مردم را کنترل کند. ابوابراهیم، فعال سیاسی اهل رقه، در مصاحبه خود با «وال‌استریت ژورنال» فاش می‌کند که داعش به پسران جوان از سن ۱۶ تا ۱۸ سال هم پول پرداخت می‌کند، تنها به این شرط که اگر کسی علیه دولت اسلامی سخن گفت، این موضوع را به فرماندهی داعش گزارش دهند.

این فعال سیاسی توضیح می‌دهد که داعش رقه و سایر مناطق تحت کنترل خود را همچون یک دولت پلیسی اداره می‌کند. هر جا که پول نتواند به‌تنهایی مردم را کنترل کند، ترس و بدبینی وسیله‌ای برای پیشبرد اهداف آن‌ها است.

هم‌اکنون نیز که بیش‌ازپیش مصاحبه‌های فعالان سیاسی و اطلاعات آن‌ها درباره وضعیت امنیتی شهر رقه به رسانه‌های خارجی می‌رسد، اغلب این گفتگوها با تغییر صدا، تحت نام مستعار و تحت شرایط به‌شدت امنیتی انجام می‌شوند. گروه فعالی که ابوابراهیم با آن همکاری می‌کند، تصمیمات جدیدی را برای ارتباط رسانه‌ای خود اتخاذ کرده‌اند، ازجمله اینکه اعضای ساکن در رقه بهتر است با رسانه‌های خارجی مستقیماً مصاحبه نکنند. این تصمیمات در پی تهدید داعش صورت گرفت که اعلام کرده بود کفار و مرتدان عضو این گروه را پیدا و اعدام خواهد کرد.

نمونه‌هایی از مقاومت در پایتخت دولت اسلامی

در ماه جولای ۲۰۱۳ زمانی که فعالین شهر رقه از تظاهرات در برابر دفتر فرماندهی داعش هراس داشتند، سعاد نوفل به‌تنهایی با پلاکاردی در دستش جلوی مقر داعش رژه می‌رفت. حرکتی که این معلم مدرسه به مدت سه ماه، هرروز دو ساعت تکرار کرد، بعدها تجمع یک‌نفره لقب گرفت. بر روی شعارنوشته وی شعارهایی از قبیل «به من درباره دینت نگو، در رفتارت آن را نشان بده»، یا «نه به ظلم، نه به حاکمان زورگو، نه به کفاره، آری به تفکر» نوشته‌شده بود.

نوفل درباره این حرکت خود می‌گوید که «ما برای ۴۳ سال در برابر ظلم و ستم رژیم ساکت بودیم و من یک حکومت جبار دیگر را نمی‌توانم بپذیرم.»

پس از مارس ۲۰۱۳ و عقب‌نشینی نیروهای بشار اسد، تا مدتی کنترل شهر رقه در دست ارتش آزاد سوریه بود. به گفته یکی از اعضای ارتش آزاد در این مدت مردم در حال تشکیل سازمان‌های شهروندی شامل شوراهای محلی و سازمان‌های زنان بودند. نوفل در تشکیل یک سازمان زنان شرکت داشت که به‌قصد اشتغال‌زایی برای زنان تأسیس‌شده بود. با ورود داعش بسیاری از این نهادها بسته شدند و هر فعالیت خارج از کنترل دولت اسلامی منع شد.

نوفل می‌گوید که پس از ورود داعش بزرگ‌ترین تجمعی که صورت گرفت در جولای ۲۰۱۳ در اعتراض به ربودن یک فعال سیاسی رخ داد. ۳۰۰ تن در آن تظاهرات شرکت کردند. آن زمان داعش از قدرت و نفوذ کمتری برخوردار بود، و با گذشت زمان، احتمال رخ دادن چنین تجمعی کمتر شده است.

کمپینِ «رقه در سکوت مثله می‌شود» در آوریل ۲۰۱۴ در این شهر آغاز به کار کرد تا خشونت داعش و شیوه مدیریت آن را در رسانه‌ها منعکس کند. صفحات فیس‌بوک و توییتر این کمپین به‌عنوان رسانه‌های بدیل برای دریافت اخبار مربوط به داعش شناخته‌شده‌اند و هزاران کاربر از آن‌ها استفاده می‌کنند.

به گزارش گروه ناظر بر حقوق بشر در سوریه، «رقه در خاموشی مثله می‌شود» اهداف زیر را برای خود تعیین کرده است:

− انقلاب را بعد از تصاحب و انحرافش (به دست داعش) به رقه بازگرداند،

− استان رقه را که در رسانه‌ها به حاشیه رانده‌شده، دوباره پررنگ سازد.

− تجاوزها و جنایات داعش علیه مردم رقه را تقبیح کند و آن‌ها را بیرون براند.

− ساختاری انقلابی مستقر سازد که قادر باشد خیابان‌های شورشی در رقه را مدیریت کند و راه انقلاب را تا حاصل شدن همه اهداف آن در حرف و عمل محقق سازد.

اعضای این گروه اخیراً توسط داعش به اعدام تهدید شده‌اند. بااین‌حال صفحه فیس بوک آن‌ها هنوز یکی از منابع مهم اخبار رقه محسوب می‌شود که عکس‌ها، ویدئوها، و روایت‌های ضبط‌شده از این شهر را به اشتراک می‌گذارد.

ابوابراهیم فعال سیاسی که در این گزارش از او نام‌برده شد، عضو فعال «رقه در سکوت مثله می‌شود» است. او که اوایل سپتامبر ناچار به فرار از رقه شد، در مصاحبه‌ای با وایس نیوز گفته است که گروهش در ابتدا ۱۷ عضو داشت اما یکی از آن‌ها دستگیر، و پس از کشف ویدئوها و تصاویر ضبط‌شده در گوشی همراهش اعدام شد. اکنون از ۱۶ عضو گروه، ۴ نفر آن‌ها خارج از سوریه فعال هستند

یکی از اعضای ارتش آزاد می‌گوید که حمله مداوم به فعالان سیاسی، شلاق و اعدام آن‌ها درملأعام، فعالیت‌های مردمی این شهر را به صفر رسانده است.

بااین‌حال هنوز کسانی هستند که حاضرند جان خود را به خطر بیندازند و با شعارنویسی بر دیوارها نشان دهند هنوز مقاومت علیه داعش زنده است. گروهی از فعالان در رقه ویدئوهایی از شعارنویسی خود را بر روی اینترنت به اشتراک گذاشته‌اند. در یکی از آن‌ها فردی شب‌هنگام در حال نوشتن شعار «نه داعش، نه بشار اسد» بر روی دیوار است، و در ویدئوی دیگری کسی می‌نویسد: «مرگ بر داعش».

در سوریه، شهرهای دیگری جز رقه نیز شاهد اعتراضات مردمی علیه داعش بوده‌اند، از آن جمله در ژانویه ۲۰۱۴ صدها سوری در اشرفیه به خیابان‌ها آمدند و فریاد مرگ بر داعش سر دادند؛ در ماه مه ۲۰۱۴ نیز بازاریان شهر منبج مغازه‌ها و مراکز تجاری خود را بستند و در برابر فشار داعش برای بازگشایی مراکز فروش تظاهرات کردند و علیه داعش شعار سر دادند؛ همچنین مردم در سراقب، شهری مهم و استراتژیک به خاطر زیرساخت‌های صنعتی و کشاورزی‌اش، در اعتراض به نفوذ بیشتر داعش در منطقه دست به تظاهرات زده‌اند.

ابوابراهیم در توصیف فعالیت سیاسی خود می‌گوید: هرروز در آستانه نومیدی قرار دارم، اما ناگهان دوستم را که اعدام شد به یاد می‌آورم و دوستان دیگری که از سرنوشت آن‌ها خبر ندارم؛ به این فکر می‌کنم که چه طور در روز داوری با آن‌ها رویارو خواهم شد؛ روزی که از من خواهند پرسید آیا باوجود داعش کنار نشسته‌بودم، که آیا با سکوتم از داعش حمایت کرده‌بودم.