نامه‌نگاری اوباما به خامنه‌ای و بحران رفتار دوگانه

فاش شدن نامه‌نگاری باراک اوباما به رهبر جمهوری اسلامی در خصوص پیشنهاد برای همکاری در مبارزه با داعش، دور جدیدی از تنش در عرصه سیاسی آمریکا را پدید آورده است. این اقدام غافلگیرکننده هنوز از سوی دولت آمریکا تایید نشده اما سیاست اجتناب از تایید و تکذیب و تاکید بر حق رئیس جمهور در استفاده از ابتکارات ویژه در مجاری غیر رسمی از سوی سخنگوی کاخ سفید، احتمال درستی آن را بالا می‌یرد و تقریبا می‌توان با اطمینان گفت اوباما چهارمین نامه محرمانه را نیز به خامنه‌ای نوشته است.

روزنامه وال استریت جورنال روز پنجشنبه ۱۵ آبان گزارش داد که باراک اوباما، اواسط ماه گذشته به آیت‌الله خامنه‌ای نامه محرمانه‌ای نوشته است. به گفته منابعی که از محتوای نامه مطلع هستند، اوباما در این نامه بر وجود منافع مشترک در جنگ علیه شبه‌نظامیان گروه داعش تاکید کرده است.

بر مبنای همین گزارش‌، اوباما همکاری در مبارزه با داعش را تا حد زیادی به حصول یک توافق همه جانبه با ۱+۵ در مذاکرات هسته‌ای ۲۴ نوامبر مشروط کرده است. او همچنین تصریح کرده که حملات آمریکا در سوریه ارتش این کشور را هدف قرار نخواهد داد. در واکنش به انتشار این خبر، جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفيد گفت: «سياستی که رئيس جمهوری و دولت او در قبال ايران اعلام کرده تغيير نکرده است و ايالات متحده هيچ همکاری نظامی با ايران در مبارزه عليه گروه حکومت اسلامی نخواهد داشت.»

جان کری وزیر خارجه آمریکا در پکن تصریح کرد: «هيچ گفت‌وگويی، هيچ توافقی، هيچ معامله‌ای، هيچ چيز، هيچ تفاهم يا توافق‌نامه‌ای با توجه به حوادثی که در خاورميانه رخ می‌دهند، صورت نگرفته است. هيچ ارتباطی ميان گفت‌وگوهای هسته‌ای و مسائل ديگر وجود ندارد. من می‌خواهم اين را روشن کنم؛ مذاکرات اتمی راه خود را می‌روند.»

سوزان رایس مشاور ارشد امنيت ملی اوباما هم گفت: «ما تصميمی برای هماهنگی با ايران در مبارزه با داعش از جمله هماهنگی نظامی نداريم.»

اما چهره‌های وابسته به جمهوری‌خواهان حملات تندی به اوباما کردند. جان مک‌کین و لینزی گراهام، سناتورهای جمهوری‌خواه با انتشار بیانیه شدید اللحنی گفتند: «شرم‌آور است که درست در زمانی که فریاد نیروهای میانه‌‌روی سوریه برای کمک بیشتر از سوی دولت آمریکا گوش شنوایی نمی‌یابد، باراک اوباما، رئیس جمهور، از آیت‌الله خامنه‌ای خواسته است که به جنگ علیه حکومت اسلامی بپیوندد.»

جان بينر، رئيس جمهوری‌خواه مجلس نمايندگان آمريکا نيز گفت که «به رهبران ايران اعتماد ندارد و معتقد نيست که ايالات متحده نيازی به حضور ايران در کمپين مبارزه عليه گروه حکومت اسلامی دارد.»

مایک راجرز، رئیس کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا در گفت‌وگو با شبکه «ام‌اس ان‌بی‌سی» تصریح کرد: «به شما می‌گویم که [ارسال این نامه به رهبر ایران] مایه ایجاد مشکلات واقعی با شرکای سُنی عضو اتحادیه کشورهای عرب خواهد شد که در نبرد علیه گروه حکومت اسلامی همراه ما هستند.»

در مقابل حملات سنگین جمهوریخواهان، اکثر چهره‌ها شاخص حزب دمکرات سکوت کرده‌اند و تنها عده کمی از نمایندگان کنگره چون «کریس ون هولن از اقدام اوباما حمایت کردند.

سیاست دولت نیز بدون موضع‌گیری مستقیم در خصوص نامه، تاکید بر عدم تغییر سیاست آمریکا در خصوص راه ندادن حکومت ایران به ائتلاف ضد داعش و نبود رابطه بین مذاکرات هسته ای و موضوعات دیگر است. اما با توجه به تعارض اقدامات پشت پرده دولت اوباما صحت این موضع‌گیری ها محل تردید است.

واکنش‌ها در ایران

مقامات رسمی در ایران تا کنون سکوت اختیار کرده و موضعی در خصوص نامه اوباما به رهبری نگرفته‌اند. برخی از نمایندگان مجلس از جمله عباسعلی منصوری آرانی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، نسبت به اصل نامه تشکیک کرده و آن را حاوی بار روانی برای کشور در آستانه مذاکرات هسته‌ای عمان توصیف کرده است.

فردی به نام علی خرم که خود را مشاور جواد ظریف معرفی کرده است در مصاحبه با شرق‌الاوسط مدعی شده است که این نامه‌نگاری‌ها تأثیر مثبتی بر رهبری ایران گذاشته، و در تغییر مواضع ایران در قبال رسیدن به توافق ضروری است، حتی با این وجود که نامه منحصر به موضوع منافع مشترک در زمینه مبارزه با داعش است.

ادعای خرم با واقعیت‌ها تطبیق نمی‌کند چون تاکنون ایران به ائتلاف ضد داعش دعوت نشده و همچنین در مواضع ضد آمریکایی بخش مسلط قدرت در ایران نه تنها تغییر ملموسی دیده نمی‌شود بلکه تشدید نیز شده است.

تاریخ تقریبی نامه اوباما در اوایل ماه اکتبر است. در آن زمان خامنه‌ای از بیمارستان مرخص شده بود و ضمن اعلام تفریح از تصمیم آمریکا در مبارزه با داعش، در واکنشی خشم‌آلود ابراز کرد جمهوری اسلامی در ائتلافی که آمریکا در آن باشد شرکت نمی‌کند. او در سخنانش به تماس‌های پنهانی مقامات آمریکایی اشاره کرد که بر خلاف ادعاهای ظاهری خواهان همکاری ایران بوده‌اند، ولی ذکری از نامه اوباما به میان نیاورد.

سایت‌های وابسته به نیرو های امنیتی و تندروی حکومت نیز سعی کردند از خبر فوق تصویری تایید کننده قدرت رهبری و ضعف آمریکا و برخورد دوگانه اوباما ترسیم سازند. مشکلات نامه‌ اوباما را می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:

• ناکارآمدی: رصد کردن مواضع خامنه‌ای و دیگر مقامات اصلی تصمیم‌گیرنده در حکومت ایران آشکار می‌سازد که تفاوت گسترده‌ای بین انتظارات آنها در مبارزه با داعش و نظم مطلوب خاورمیانه با دولت آمریکا وجود دارد. همسویی مقطعی در مبارزه با داعش نمی‌تواند بر تضاد راهبردی بین آنها سایه افکند. رهبری جمهوری اسلامی بر اساس دیدگاه عمیق ضدآمریکایی و عدم اطمینان به آنها می‌خواهد مبارزه با داعش در سطح منطقه، به درگیری با دولت‌های آمریکا و اسرائیل پیوند خورده و صف‌بندی اصلی در منطقه خاور میانه تضاد با آمریکا و اسرائیل باشد.

بنابراین ساده‌اندیشی است که تصور شود موضع وی با صدور نامه مستقیم از سوی اوباما و تشریح منافع مشترک تغییر یابد. البته خبری از سوی خبرگزاری رویترز منتشر شده است که می‌تواند سرنخی برای فهم این نامه‌نگاری باشد. این خبرگزاری مدعی شده مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران طرحی را به مقامات آمریکایی پیشنهاد داده بودند که ایران حاضر است در صورت انعطاف در پذیرش مطالبات هسته‌ای در مبارزه با داعش همکاری کند که در نهایت آمریکا این پیشنهاد را رد کرده است. مقامات ایران نیز درستی این ادعا را تکذیب کرده‌اند.

ممکن است وجود پیشنهاد باعث شده باشد تا مشاوران اوباما وی را ترغیب به صدور این نامه کرده باشند. اما واقعیت‌های حاکم بر صحنه گوشزد می‌سازند که داعش برای جمهوری اسلامی هم تهدید است و هم فرصت.

در صورت نابودی کامل داعش، موازنه قوا به ضرر حکومت در منطقه به هم می‌خورد. بنابراین جمهوری اسلامی مانند القاعده و طالبان ضمن تضاد راهبردی با داعش سیاست تضعیف و محدودسازی آن را دنبال می‌کند و در این زمینه هم منتظر کسی نمی‌ماند و برای دفاع از خود مجبور است مستقل از اینکه آمریکا چه تصمیمی می‌گیرد در سوریه و عراق با داعش جنگیده و ان را تضعیف سازد. اما حاضر نمی‌شود در چارچوب سیاست آمریکا و متحدانش در حرکتی مشارکت کند که نابودی کامل داعش را دنبال می‌کند.

ایراد دیگر نامه‌نگاری اوباما، ارسال پیام غلط به رهبری جمهوری اسلامی است. خامنه‌ای این اقدامات را دال بر ضعف و تو خالی بودن تهدیدهای دولت آمریکا ارزیابی می‌کند.

او در فروردین سال ۱۳۹۲ گفت: «من به اظهارات آمريكايي‌ها خوش‌بين نيستم اما مخالفت هم ندارم. چند مطلب را بايد روشن كنم. آمريكايي‌ها مرتب پيغام مي‌دهند كه ما قصد تغيير نظام اسلامي را نداريم. جواب اين است كه ما نگران اين نيستيم كه شما قصد اين را داشته باشيد يا خير. آن‌روز هم كه قصدش را داشتيد و به صراحت اعلام كرديد، هيچ‌كاري نتوانستيد انجام بدهيد و بعد از اين هم نخواهيد توانست.»

رفتار دوگانه

نامه‌نگاری اوباما سیاست دوگانه این دولت را نشان می‌دهد که در پشت پرده عملی را انجام می‌دهد که با سیاست‌های اعلام شده آن تعارض دارد. نظام جمهوری اسلامی در این زمینه مسبوق به سابقه است. اما دولت آمریکا که ادعای شفافیت دارد با این اقدام ها اعتبار خود را زیر سئوال می‌برد و بی اعتمادی ایجاد شده حتی در مسیر مذاکره و تنش‌زدایی با حکومت ایران نیز ایجاد اخلال می‌کند.

البته این رفتار دو گانه تنها محدود به دوره اوباما نیست بلکه در زمان ریاست جمهوری ریگان و جرج بوش نیز موارد مشابهی رخ داد. اگر دولت اوباما ظرفیت مثبتی در همکاری ایران در کارزار با داعش می‌بیند، سیاست‌های رسمی آن نیز باید با این نگرش تطابق داشته باشد نه اینکه مسیر معکوسی را طی کرده و از ابتدا برخورد منفی با حکومت ایران داشته باشد و طبق ادعای مقامات اصلی دیپلماتیک آمریکا حضور ایران باعث نگرانی می‌شود!

• تاثیر منفی بر متحدان و کارزار با داعش: طبق ادعای منابع یادشده، اوباما کشور های عربستان سعودی، قطر، امارات،ترکیه و اسرائیل را در جریان نامه‌نگاری و تلاش برای جلب مشارکت ایران در ائتلاف مبارزه با داعش قرار نداده است. فاش شدن چنین نامه‌ای باعث نگرانی متحدان فوق شده و در فعالیت‌های آنها تاثیر منفی

می‌گذارد. از آنجاییکه یکی از رویکردهای اصلی داعش برای یارگیری در جهان اسلام تبدیل تروریسم به مبارزه با بازسازی امپراتوری صفویه توسط شیعیان و دامن زدن به جنگ شیعه و سنی است، حضور تمام قد کشور های سنی و تعهد آنها به مبارزه با داعش عنصری کلیدی است. البته مشکل، نفس حضور حکومت ایران نیست بلکه رفتار دوگانه دولت آمریکا است که از سویی می‌کوشد با کنار گذاشتن ایران در حوزه رسمی نظر مثبت آنها را از این طریق جلب کند و از سوی دیگر در خفا عملی را انجام می‌دهد که موجب نگرانی و سلب اطمینان این کشورها می‌شود.

اطمینان دادن اوباما به خامنه‌ای که حکومت سوریه هدف حملات قرار نخواهد گرفت و تلویحا حکمرانی اسد بر سوریه پذیرفته می‌شود، تاثیر منفی بر مبارزات مخالفان میانه‌روی سوری دارد و ادعاهای دولت آمریکا مبنی بر تقویت آنها را زیر سئوال می‌برد. این اقدام در میدان مبارزه با داعش در سوریه نیز مشکل ایجاد کرده و باعث می‌شود بخشی از مخالفان مسلح وهمچنین نیروهای معترض سوری اولویت مبارزه با داعش را رد کنند.

در مجموع افشای نامه‌نگاری فوق و اثبات سیاست دوگانه اوباما در مواجهه با مسائل خاورمیانه ضمن اینکه ضربه‌ای دیگر برای وی محسوب می‌شود، تاثیرات منفی نیز در خاورمیانه دارد و کارزار با داعش را تضعیف می‌کند. آگاهی نسبت به این قضیه باعث شده است تا جان کری و دیگر مقامات بلند پایه دولت آمریکا مرتبا تاکید کنند در سیاست‌های آمریکا در خصوص مبارزه با داعش تغییری ایجاد نشده است.