آزادی بیان و شکست دیوار نامرئی جمع
فرهاد سلمانیان - یک هفته پس از حمله مسلحانه به دفتر مجله «شارلی ابدو» در پاریس کارل اُوِه کناوسگوئرد، رمان‌نویس نروژی از نویسندگانی دفاع کرد که با وجود محدودیت آزادی بیان، «آنچه را نباید نوشت» می‌نویسند.
الیسون فلود / ترجمه: فرهاد سلمانیان
کارل اُوِه کناوسگوئرد، رمان‌نویس نروژی
یک هفته پس از حمله مسلحانه به دفتر مجله «شارلی ابدو» در پاریس کارل اُوِه کناوسگوئرد (Karl Ove Knausgaard)، رمان‌نویس نروژی، از نویسندگانی دفاع کرد که با وجود محدودیت آزادی بیان، «آنچه را نباید نوشت» می‌نویسند. او استدلال می‌کند تنها نویسندگانی که مرزهای سلیقه را می‌شکنند، می‌‌توانند هویت مشترک تازه‌ای برای جامعه ایجاد کنند.
کارل اُوِه کناوسگوئرد، رمان‌نویس برجسته نروژی، در بحث‌های درگرفته در مورد محدوده آزادی بیان از نویسندگانی دفاع کرده که «خلاف مسیر محدودیت در مورد مسائلی حرکت می‌کنند که نمی‌توان، نمی‌بایست، نباید یا اصولاً به هیچ‌وجه نباید نوشت».
او استدلال می‌کند که هر بار نویسنده‌ای از «پرهیز از محدودیت‌ها سر با‌ز‌می‌زند»، ماهیت قراردادی چنین محدودیت‌هایی آشکار می‌شود.
در پی حمله‌های تروریستی در فرانسه که این کشور را در بهت فروبرده، کناوسگَوئرد آزادی بیان را «حقی تناقض‌آمیز و پیچیده» توصیف کرد، زیرا با اجازه یافتن «امری که نمی‌توان، نمی‌بایست، نباید یا اصولاً به هیچ‌وجه نباید گفت، امری مجاز می‌شود که شر، بدی و خرابکاری همراه دارد؛ امری که آنچه را ما طرفدار آن و در پی زیستن آن هستیم، ویران می‌کند.»
کناوسگَوئرد این دیدگاه را در سخنرانی پنجشنبه‌اش (۱۵ ژانویه / ۲۵ دی) در مراسم اهدای جوایز سال ۲۰۱۵ انجمن جهانی «قلم» (پن) و بنیاد غیردولتی «آکسفام نوویب» در شهر لاهه هلند مطرح کرد. جوایز امسال به چهار نفر یعنی رزان المغربی، روزنامه‌نگار و نویسنده لیبیایی، ژیلا بنی یعقوب، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان و همسر روزنامه‌نگارش بهمن احمدی امویی از ایران و همچنین عبدالمنعم رحمت، شاعر، روزنامه‌نگار و نویسنده سودانی به دلیل دفاع از آزادی بیان با وجود به خطر افتادن زندگی‌شان تعلق گرفته است.
سخنرانی کناوسگوئرد که اینگویل بورکی ترجمه همزمان آن را از زبان نروژی بر عهده داشت، بیانگر این باور بود که هسته اصلی مشکل موجود پیرامون آزادی بیان به طور کلی، و کشتار طنزپردازان در پاریس به طور خاص، مربوط به امری‌ست که او آن را «ما»ی جمع می‌نامد.
او گفت: « در محدوده «ما»ی جمعی است که اخلاق شکل گرفته و اعمال می‌شود. این همان «ما»ی جمع است که مشخص می‌کند چه می‌توان و چه نمی‌توان گفت. این همان ماست که دیواری نامرئی می‌کشد، چنان که هر یک و تمام اعضای این ما، رد شدن از مرز و بروز پیامدهایی را که به دلیل ماهیت‌شان اجتماعی هستند، حس می‌کنند. مردانی که به دفتر مجله شارلی ابدو در پاریس حمله کردند و دوازده نفر را که مشغول کار بودند، کشتند، خارج از آن «ما»ی جمع ایستاده بودند و خود را بخشی از آن نمی‌شناختند. هنگامی که شما خود را بخشی از مای جمعی نمی‌شناسید، وقتی خود را بخشی از آن جمع احساس نمی‌کنید، اخلاقیات و آرمان‌های آن به شما ارتباط پیدا نمی‌کند. اگر شما بیرون از هویت اجتماعی بزرگ‌تر پیرامون قرار بگیرید، آنگاه هویت ویژه‌ای برای خود پدید می‌آورید که در مورد مهاجمان پاریس اسلام بنیادگرا بود.»
«نبرد من»، مجموعه چندجلدی و پرفروش کتاب‌های کناوسگوئرد به‌شکلی بحث‌برانگیز عنوان خود را از کتاب خاطرات آدولف هیتلر، دیکتاتور سابق آلمان نازی، گرفته است. این رمان‌نویس معمولاً در آثارش نشان می‌دهد که چگونه ارزش‌هایی که یک جامعه بر آن‌ها استوار شده، ممکن است تغییر کنند.
او در سخنرانی خود در لاهه به حاضران گفت: «هنگامی که "نبرد من" هیتلر در سال ۱۹۲۶ در آلمان منتشر شد، همه روزنامه‌های مهم آن زمان کتاب را به مسخره گرفتند و آن را کم‌ارزش، مبتذل و ناپخته ارزیابی کردند. تنها ده سال بعد، جامعه جدید آلمان بر مبنای همان کتاب و ارزش‌های آن شکل گرفت.»
کناوسگوئرد همچنین بر دشواری بیرون آوردن کتاب نبرد من هیتلر از کیف‌‌اش در حضور دیگران در هواپیما تأکید کرد تا به پسندهای اجتماع اشاره کرده باشد.
به گفته او اخلاقیات تغییر می‌کنند و اخلاقیاتی که «پیش‌شرط وجود ما» را دارند، خطرناک‌اند.
این رمان‌نویس در ادامه سخنانش گفت: «هر بار که یک نویسنده، اعم از زن یا مرد، از برخورد به آن دیوار نامرئی میان جمع نمی‌پرهیزد و به‌جای آن، حریم را با وجود مقاومت داخلی و خارجی می‌شکند، هر دو، او و جمع خود را نشان می‌دهند. محدوده‌ها بروز پیدا می‌کنند و عنصر قراردادی بودن‌شان آشکار می‌شود. تنها در این هنگام است که می‌توان این "ما"ی جمعی و اخلاقیات و ارزش‌های آن را بازبینی و هویت دیگری را امکان‌پذیر کرد.»
کناوسگوئرد همچنین از فرصت سخنرانی شامگاه پنج‌شنبه خود برای تمجید از «شجاعت درک‌ناشدنی» برندگان جایزه آزادی بیان استفاده کرد. او گفت: «شجاعتی که انسان را وامی‌دارد حتی با آگاهی کامل از پیامدهای شخصی ممکن برای انجام چنین کاری، علیه قدرت تمامیت‌خواه یا بنیادگرا سخن بگوید، فراتر از درک است. همه برندگان جوایز، نویسندگان، روزنامه‌نگاران و کنشگرانی هستند که برای دیدگاه‌ها و بیان نظرشان تحت پیگرد قرار گرفته‌اند و حاضر شده‌اند بهای بسیار سنگینی برای باورهای‌شان بپردازند.»
المغربی تنها نویسنده حاضر در مراسم اعطای جایزه از میان برندگان بود که بنا بر اعلام انجمن جهانی «قلم» در گذشته به انتقاد از افراط‌گرایی دینی پرداخته و حتی در خیابان «مرتباً آزار دیده» و با هراس از حمله، آدم‌ربایی یا دستگیری زندگی کرده است.
ژیلا بنی‌یعقوب، سردبیر وبسایت «کانون زنان ایرانی» پس از طرح اتهام‌هایی از جمله «توهین به رئيس جمهوری»، یک سال را در حبس تعزیری گذراند و به ۳۰ سال ممنوعیت فعالیت روزنامه‌نگاری محکوم شد. همسر او، بهمن احمدی امویی، دبیر روزنامه اقتصادی «سرمایه» نیز با اتهام‌هایی چون «تبانی به قصد بر هم زدن امنیت ملی» و «تبلیغ علیه نظام» به گذراندن پنج سال حبس محکوم شد.
عبدالمنعم رحمت از پدیدآورندگان روزنامه اپوزیسیون «اجراس الحریه» (ناقوس‌های آزادی) نیز در سال ۲۰۱۱ دستگیر، محاکمه و به اعدام محکوم شد. او یک سال بعد از زندان آزاد شد و در مارس سال ۲۰۱۳ از سودان به اتیوپی رفت.
کارلس تورنه، مدیر اجرایی انجمن جهانی قلم، گفته که جایزه‌های این چهار برنده نه فقط برای تمجید از شهامت آن‌ها، بلکه «راهی‌ست تا به کسانی که قصد دارند چنین افرادی را ساکت کنند، بگوییم جهان نظاره‌گر رفتار آنهاست».
منبع: گاردین
نظرها
آزادی هجو مقدسات دینی؟ آری یا نه؟
[…] آزادی بیان و شکست دیوار نامرئی جمع […]