سوئد و "سیاست خارجی فمینیستی"

سوئد رسما سیاست خارجی خود را حقوق بشری و فمینیستی توصیف کرده است. سیاستی که پیشبردش در عمل با چالش‌ها و تنش‌هایی روبرو بوده اما مارگوت والستروم، وزیر خارجه دلیلی برای تغییر رویکرد خود نمی‌بیند.

مارگوت والستروم، از شهریور گذشته که سوسیال دمکرات‌ها در انتخابات پارلمانی سوئد پیروز شدند، وزیر خارجه این کشور است. والستروم که از چهره‌های فمینیستی و حقوق بشری سوئد است، در ۶ ماهی که از ریاستش بر دستگاه دیپلماسی سوئد می‌گذرد به دلیل پایبندماندن به دیدگاه‌های خویش، چند تصمیم و رفتار غیرمتعارف داشته که صحنه دیپلماسی جهان را تا حدی دگرگون کرده است.

والستروم در همان هفته‌های اول وزارتش، بر خلاف بسیاری از کشورهای اروپای غربی دولت مستقل فلسطینی را به رسمیت شناخت و حاضر شد که در این راه خشم اسرائیل را برانگیزد. استدلالش این بود که وقتی که مذاکرات صلح به بن‌بست خورده و اسرائیل تمایلی به تحقق دولت فلسطینی نشان نمی‌دهد تنها راه به رسمیت‌شناختن ولو نمادین کشور فلسطین است، همان‌ کاری که ۱۳۵ کشور دیگر هم کرده‌اند.

در پی تصمیم سوئد به شناسایی کشور فلسطین، اسرائیل واکنش اعتراضی شدیدی نشان داد. سفیر اسرائیل برای چند روزی به اعتراض سوئد را ترک کرد.

مدتی بعد والستروم در مقاله‌ای در یک روزنامه سوئدی، روسیه را به خاطر رفتار و رویکردش در شرق اوکراین بزرگترین خطر برای صلح و ثبات در اروپا از زمان جنگ سرد به این سو، توصیف کرد. بر خلاف اسرائیل، روسیه سفیر خود را از سوئد فرانخواند، ولی به طور غیرمستقیم این کشور را متهم کرد که در تشدید تنش در شرق اوکراین نقبش دارد.

دولت فمینیستی

به رغم توصیفی که والستروم از خطر روسیه کرده، او و دولتش همچنان عضویت سوئد در ناتو را غیرمفید می‌دانند. والستروم در باره موضع منفی سوئد در پیوستن به ناتو گفته است: «موضع ما زمینه تاریخی دارد، ولی کنشگری سازنده در عرصه بین‌المللی، از جمله ناشی از موضع منفی ما نسبت به سلاح‌های اتمی است. در واقع حضور موثر ما در عرصه بین‌المللی ناشی از رهابودن ما از هرگونه عضویت در پیمان‌های نظامی است. به همین خاطر ما نقشی را در جهان می‌توانیم ایفا کنیم که همه کشورهای غربی قادر به ایفای آن نیستند. می‌توان گفت که سوئد یک قدرت بین‌المللی انسانی و حقوق بشری است»

شهریور گذشته زمانی که سوسیال‌دمکرات‌ها و متحدان آنها قدرت را به دست گرفتند، استفان لون نخست‌وزیر جدید گفت که سوئد باید نقشی قوی‌تر در صحنه بین‌المللی بازی کند. او همچنین دولت خود را یک دولت «فمینیستی» توصیف کرد. والستروم هر دو جنبه صحبت لون را با مولفه‌های فکری خویش همسو دیده و آنها را به اجرا گذاشته است.

والستروم که حالا ۶۱ ساله است، از سال‌ها پیش از کنشگران حقوق زنان بوده است. به همین دلیل هم بود که اواخر دهه هشتاد میلادی که سوسیال‌دمکرات‌ها در سوئد قدرت را در دست داشتند، او نیز در وزارت کشور مسئول امور زنان بود. حالا هم گفته است که خود را رسما متعهد به پیشبرد سیاستی فمینیستی در گستره مناسبات خارجی سوئد می‌داند. این رویکرد گرچه اینجا و آنجا چالش‌انگیز و تنش‌زا می‌شود، ولی ظاهرا والستروم ابایی از ادامه آن ندارد.

بالاخره کشوری پیدا شد که ...

در همین راستا، هفته گذشته سومین رویداد غیرمتعارف در گسترده دیپلماسی سوئد روی داد. سوئد حتی در دولت جدید هم به رغم تاکیدی که بر مسائل انسانی و حقوق بشری دارد، یکی از صادرکنندگان اسلحه در جهان نیز هست و عربستان سعودی هم تا کنون از مشتریان عمده این سلاح‌ها بوده است. حالا اما ورق دارد بر می‌گردد.

دوشنبه گذشته اعلام شد که اتحادیه عرب، سخنرانی والستروم در اجلاس این اتحادیه در قاهره را لغو کرده است. والستروم به دلیل تصمیم سوئد در شناسایی فلسطین قرار بود به عنوان مهمان افتخاری اتحادیه در مقر آن سخنرانی کند. ظاهرا عربستان سعودی بیم داشته که والستروم نقض حقوق بشر و به ویژه حقوق زنان در عربستان را در سخنرانی خود برجسته کند و نهایتا اتحادیه عرب را به لغو این دعوت سوق داده است.

در پی تصمیم اتحادیه عرب، روز سه‌شنبه سوئد اعلام کرد که قرارداد همکاری تسلیحاتی با سعودی را که از سال ۲۰۰۵ در جریان بوده است لغو می‌کند. این تصمیم ظاهرا مدتی قبل اتخاذ شده بوده، ولی دولت سوئد لغو سخنرانی والستروم را بهترین زمان برای اعلام آن دانسته است.

درپی اعلام دولت سوئد، سفیر عربستان این کشور را ترک کرد و احزاب راستگرای اپوزیسیون در سوئد نیز دولت را به باد حمله گرفتند. در عرصه جهانی اما موضع وزیر خارجه سوئد تا حدود زیادی با استقبال روبرو شد. روزنامه واشنگتن‌پست نوشت که بالاخره یک کشور غربی پیدا شد که مسئله حقوق بشر را در مناسبات با عربستان جدی بگیرد.

والستروم دو ماه پیش نیز محکومیت رائف بدوی، وبلاگ‌نویس عربستان سعودی به هزار ضربه شلاق و ۱۰ سال زندان را به شدت به باد انتقاد گرفت و این گونه رفتارها و مجازات‌ها را قرون وسطایی نامید. او که قبلا کارمند بانک بوده و مادر دو فرزند است، حالا هم اعلام کرده که هیچ تغییری در رویکرد خارجی سوئد ایجاد نخواهد شد. والستروم گفته که از انتقادهایش از دولت عربستان به هیچ‌وجه پشیمان نیست، «چون سوئد ندا و پشتوانه‌ای برای دمکراسی است».

سیاستی نه چندان رایج

مخالفان سیاست کنونی وزیر خارجه البته کم نیستند. تاکید آنها این است که پیشبرد چنین سیاستی اینجا و آنجا به ضرر منافع اقتصادی سوئد تمام می‌شود و می‌تواند نقش تاثیرگذار این کشور در عرصه بین‌المللی را هم محدود کند. والستروم تا کنون با این استدلال در برابر مخالفت‌ها ایستاده که منافع و مصالح انسانی و فمینسیتی و حقوق بشری هم باید در سیاست خارجی جای خود را داشته باشد. اما شاید برای سوئد  به دوش کشیدن چنین سیاستی در درازمدت آسان نباشد، مگر آن که شماری دیگر از کشورهای غربی نیز تاکید بر حقوق بشر در گسترده بین‌المللی را به حرف محدود نکنند و حتی با سیاست‌های متناقض خود، به یاری ناقضان حقوق بشر نشتابند.

همان روزی که والستروم به دلیل مواضعش از سوی عربستان سعودی مورد قهر و غیظ قرار گرفت و اجازه سخنرانی در مقر اتحادیه عرب نیافت و بعد هم لغو قرارداد همکاری نظامی با عربستان اعلام شد، وزیر اقتصاد آلمان در ریاض بود تا قراردادهای جدید تازه‌ای با دربار سعودی امضا کند. او در برابر خبرنگاران که جویای توجیه اخلافی همکاری اقتصادی با کشوری بودندکه ناقض شدید حقوق بشر است، صرفا به این پاسخ اکتفا کرد که «اقتصاد ما بر اساس صادرات استوار است و بخشی از صادرات ما هم به این گونه کشورهاست، ولی واقعیت این است که در همکاری با این کشورها وضعیت دشوار و تناقض‌آمیزی داریم. البته در گفت‌وگو با مقام‌های این کشورها مسائل حقوق بشر را هم به بحث می‌گذاریم.»

سوئد در دوران اولاف پالمه فقید نیز که در دهه‌های هفتاد و هشتاد میلادی، مجموعا ۱۱ سال نخست‌وزیر دولت سوسیال دمکرات این کشور بود، سیاستی مبتنی بر تحکیم صلح، حقوق بشر و عدالت‌خواهی در گستره بین‌المللی را دنبال می‌کرد. والستروم ظاهرا ادامه‌دهنده رادیکال‌تر همان سنت است با تاکیدی بر جنبه‌های فمینسیتی.