افغانستانی‌ها در ایران؛ تبعیض و بهره‌کشی

مدت کوتاهی پس از پیروزی انقلاب مردم ایران در سال ۱۳۵۷، سرزمین همسایه، افغانستان نیز دستخوش تحولات اساسی شد.

دولت محمد داود سقوط کرد، سپاه چهلم ارتش شوروی سابق، به فرمان لئونید برژنف، رهبر آن روزگار شوروی، روز سوم دی ماه ۱۳۵۸/ ۲۴ دسامبر ۱۹۷۹، وارد افغانستان شد و درگیری‌های شدید میان مجاهدین و نیروهای نظامی شوروی، در طول ۹ سال، یک میلیون کشته برجا گذاشت و میلیون‌ها افغانستانی را مجبور به ترک سرزمین‌شان کرد. نزدیک‌ترین کشورها برای مهاجرت ایران و پاکستان بودند. دو کشور هم‌مرز و همسایه که مردمانش در زبان‌های فارسی و پشتو، با بسیاری از افغانستانی‌ها هم‌زبان هستند، اما هم‌دلی میان آن‌ها و افغانستانی‌ها، محل سوال است.

روی كار آمدن جمهوری اسلامی در ایران و مطرح شدن شعارهايی مثل "مسلمان، برادر مسلمان" و "اسلام مرز ندارد"، چشم‌انداز امیدوار‌کننده‌ای پیش روی مهاجران افغان که عازم ایران بودند قرار داد. با گذر از ادبیات رسمی و تبلیغات دولتی اما این چشم‌انداز برای بسیاری از مهاجران به جهنم تبدیل شد.

آغاز جنگ ایران و عراق، شرایط اقتصادی را سخت کرد و جای مهاجران تنگ و تنگ‌تر شد. شماری از آن‌ها حتی راهی جبهه‌های جنگ با عراق شدند و در مقابل، در حالی که عده‌ای، فارغ از جنگ، افغان‌ها را مقصر مشکلاتی همچون "نبود کار" قلمداد می‌کردند، دولت دورنما و برنامه روشنی برای مدیریت مهاجرت افغانستانی‌ها نداشت. در ادبیات رسمی اما، مردم همچنان "مهمان‌نواز" بودند و ایران از مهاجر‌پذیر‌ترین کشورها شناخته می‌شد. ادعایی که هم‌چنان توسط مقام‌های حکومتی مطرح می‌شود.

حالا و با گذشت بیش از ۳۵ سال از آغاز پناه آوردن گسترده افغانستانی‌ها به ایران، خشونت علیه آن‌ها عیان‌تر شده است. تا سال ۲۰۱۳، بیش از دو میلیون و ۸۰۰ هزار پناهنده افغان در ایران زندگی می‌کردند که فقط ۸۰۰ هزار نفر از آن‌ها به عنوان مهاجر قانونی ثبت‌نام شده‌اند و بقیه به صورت غیرقانونی در ایران زندگی می‌کنند.

آن‌ها که به اصطلاح قانونی‌اند، تنها حق انجام برخی کارها را دارند و آن‌ها که "غیر‌قانونی"‌اند، برای زندگی در میان هم‌زبان‌های خود باید تن به هر کاری بسپارند.

گاه و بی‌گاه خبرهایی از ممنوعیت ورود افغانستانی‌ها به برخی استان‌های ایران منتشر می‌شود، برخی مدرسه‌ها از ثبت‌نام کردن فرزندان‌شان سر باز می‌زنند و عده‌ای با حمل پلاکارد، شغل‌های محدود آن‌ها را مشکل اصلی کارگران اعلام می‌کنند. امکان ثبت ازدواج‌شان با زنان ایرانی وجود ندارد و گاه فرزندان‌شان بی‌شناسنامه می‌ماند و ....

این وضعیت باعث شده است برخی فعالان حقوق بشر، تبعیضی که علیه‌ مهاجران افغانستانی اعمال می‌شود را "نژاد‌پرستانه" بخوانند.

از سوی دیگر قاچاق افغانستانی‌ها به عنوان "قاچاق انسان" با همه مخاطراتش، سود‌آور است و کسب و کار عده‌ای از ساکنان استان‌های هم‌مرز با افغانستان شده است. علاوه بر بهره‌کشی برخی کارفرما‌ها و شهروندان ایرانی از افغان‌ها، دولت هم به صورتی سیستماتیک از آن‌ها بهره‌برداری می‌کند. فرستادن‌شان به جنگ با مخالفان بشار اسد در سوریه، نمونه‌ای از این بهره‌کشی است.

افغانستان اما هنوز و همچنان روی آرامش پایدار را ندیده است. گرچه حالا دولت مستقر دارد و جامعه مدنی آن پویاتر از قبل به فعالیت‌هایش ادامه می‌دهد، ولی گاه و بی‌گاه خبر انفجار و حمله‌های انتحاری از این کشور مخابره می‌شود و شرایط امنیتی و اقتصادی به گونه‌ای نیست که مهاجران این سال‌ها به سرزمین‌شان برگردند و آن‌ها هم‌چنان چشم به آینده دارند.

این پرونده به زوایای مختلفی از زندگی افغانستانی‌ها در ایران اختصاص دارد:

■ رویای ناتمام تحصیل افغانستانی‌ها در ایران

امید رضایی- آماری از دسترسی کودکان افغانستانی به تحصیل در دست نیست اما با توجه به وضعیت کلی افغانستانی‌های مهاجر در ایران، دور از ذهن نیست که بخش زیادی از آن‌ها کودکان‌شان را به اجبار یا به میل خود، به مدرسه نفرستند.

■ رهبر ایران: همه دانش‌آموزان افغانستانی حتی مهاجران غیرقانونی، حق تحصیل دارند

منابع خبری در ایران از علنی‌شدن دستور رهبر ایران مبنی بر حق تحصیل تمامی دانش‌آموزان افغانستانی اعم از قانونی و غیرقانونی در ایران خبر دادند.

■ مهاجران افغان دلیل بیکاری کارگران ایرانی نیستند

بهرنگ زندی- باور این که اشتغال کارگران مهاجر افغانستانی در ایران موجب بالا رفتن نرخ بیکاری کارگران ایرانی می‌شود، با واقعیت موجود در تضاد است.

■ زندگی کودکان بدون سرپرست افغان در ایران

زهرا باقری‌شاد- مقامات ایران ادعا می‌کنند اجازه دادن به کودکان افغان برای استفاده از رفاه اجتماعی، می‌تواند به افزایش مهاجرت غیر‌قانونی افغان‌ها به ایران و فشار بیشتر بر وضعیت اقتصادی این کشور منجر شود.

■ برد و باخت افغانستان در یک سال گذشته

شهزاده سمرقندی- رویدادهای یک سال گذشته در افغانستان را می‌شود از وحدت ملی تا خروج نیروهای خارجی، از سه نماینده زن در کابینه جدید افغانستان تا شکستن رکورد در تلفات غیرنظامیان، از جنبش نارنجی موسوم به «ضد تقلب» تا «سال خونین برای روزنامه‌نگاران» باز‌شماری کرد.

■ مقام افغان خواهان شفاف‌سازی حضور مهاجران افغانستانی در سوریه شد

حسین عالمی‌بلخی، وزیر مهاجران و عودت‌دهندگان در کابینه وحدت ملی افغانستان خواهان شفاف‌سازی درباره حضور مهاجران افغانستانی در سوریه شد.

■ دو پناهجوی افغان در جنوب شرق ایران قربانی قاچاق انسان شدند

قاچاق هشت پناهجوی افغان در جنوب شرق ایران به مرگ دو تن از آنان و زخمی شدن شش تن دیگر منجر شد.

■ کشته‌شدن ۶۱ پناهجوی افغان بر اثر سانحه رانندگی در جاده‌های ایران

در سه روز گذشته (۲۸ تا ۳۰ فروردین) در هفت تصادف خودروی «قاچاق‌برها» که در جاده‌های ایران رخ داده، ۶۱ افغان جان خود را از دست داده‌اند و ۶۲ نفر دیگر نیز مصدوم شده‌اند.

■ تنبیه بحث‌برانگیز چهار دانش‌آموز افغان در ایران

چهار دانش‌آموز افغان در یکی از مدارس شهرستان پاکداشت در استان تهران از سوی معلم خود به شکلی «تحقیرآمیز» تنبیه شدند.

■ تلاش مسئولان برای جلوگیری از رسوایی در پرونده تنبیه کودکان افغانستانی در پاکدشت

پس از آنکه هفته گذشته یک معلم، چهار دانش‌آموز افغان در یکی از مدارس شهرستان پاکداشت در استان تهران را وادار کرد که به خاطر ننوشتن مشق شبشان دستشان را در چاهک مستراح مدرسه فروکنند، اکنون مقامات وزارت آموزش و پرورش در سطح مدیران کل به دست و پا افتاده‌اند که مانع از گسترش دامنه این رسوایی بشوند.

■ تشدید سخت‌گیری‌ها علیه اقامت مهاجران افغان در ایران

عزیز کاظمی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران سال گذشته وعده داده بود که وضعیت زندگی مهاجرین افغان در ایران بهبود پیدا می‌کند اما پس از گذشت یک سال هنوز این اتفاق رخ نداده است.

■ ازدواج زنان و مردان ایرانی با مهاجران غیر‌ایرانی

بنا به گفته برخی مقام‌های ایرانی، «زنان و دختران ایرانی نباید تحت هیچ شرایطی تن به ازدواج شرعی غیرقانونی با اتباع خارجی به‌ویژه تبعه افغان بدهند و هر نوع ازدواجی با اتباع خارجی طبق قانون کشور باید با اجازه وزارت کشور و دولت صورت بگیرد.»

■ هشدار به دختران و زنان درباره ازدواج با اتباع خارجی

مدیرکل اتباع و امور خارجی استاندار تهران هشدار داد اگر زنان ایرانی به ازدواج شرعی غیرقانونی با اتباع خارجی، به‌ویژه از افغانستان، تن دهند، جمهوری اسلامی نمی‌تواند از حقوق‌شان دفاع کند.