دلواپسی‌هایی که به زبان آورده نمی‌شوند

فریادها و جدال‌های سیاسی بر سر بندهای توافق وین و قطعنامه شورای امنیت احتمالا بازتابی از دلواپسی‌های دیگر همچون از دست رفتن امتیازهای اقتصادی یا بازی با برگ مذاکرات است.

روزی که محمدجواد ظریف و عباس عراقچی دو مذاکره کننده ارشد ایران برای دفاع از توافق اتمی به مجلس شورای اسلامی رفتند تصویری از دو اصولگرای تندرو یعنی حمید رسایی و روح‌الله حسینیان منتشر شد که با حالتی کلافه بر صندلی‌های خود تکیه داده بودند. رسایی در صفحه اینستاگرام‌ خودش هم این عکس را منتشر کرد و نوشت: «اگر شما جای ما بودید و دو ساعت حرف‌های تکراری می‌شنیدید٬ اگر شما هم مثل دفعات قبل در روز روشن ادعاهایی بر خلاف نص می‌شنیدید چه می‌کردید؟»

او و همفکرانش البته دفعات پیش نه فقط بر جای خود نمی‌نشستند، بلکه ابایی از درگیری لفظی با وزیر امورخارجه نداشتند. اما حالا شرایط برای آنها فرق کرده‌ است، میدان بازی‌شان محدودتر و عرصه‌ بر آنها تنگ‌تر شده است.

چراغ‌های سبز رهبری

اصولگرایان در ظاهر این اختیار را دارند که سرنوشت توافق اتمی را در مجلس شورای اسلامی تعیین کنند. چنانچه این توافق‌نامه در مجلس با رای منفی اکثریت اعضا روبرو شود، آن وقت حاصل ماه‌ها مذاکرات طولانی اتمی به فنا خواهد رفت اما چنین احتمالی در شرایط کنونی بسیار اندک است. اصولگرایان میانه‌رو در مجلس دست بالا را دارند و علی لاریجانی رییس مجلس و بانفوذترین چهره این طیف نیز از موافقان توافق اتمی است. در عوض تندروها که در ادبیات سیاسی ایران به عنوان دلواپس‌ها معروف شده‌اند حالا باید بیشتر از دلواپسی برای نتیجه مذاکرات اتمی، دلواپس موقعیت سیاسی خود باشند.

رقابت‌های انتخاباتی دهمین دوره مجلس شورای اسلامی در پیش است و اگر چه انتظار می‌رود این بار نیز تیغ رد صلاحیت شورای نگهبان مانع ورود طیف وسیعی از اصلاح‌طلبان به عرصه انتخابات شود، اما رقابت‌ در میان خود اصولگرایان جدی خواهد بود.

دلواپس‌ها در این رقابت با خطر از دست دادن بخشی از کرسی‌های خود در مجلس روبرو هستند. آنها تاکنون با برگ مذاکرات اتمی بازی می‌کردند و حملات‌شان علیه دولت حسن روحانی را در این جهت سازمان می‌دادند، ولی این برگ دیگر کاربرد چندانی ندارد.

حالا توافق به دست آمده و همه نشانه‌ها حاکی از این است که در مجلس هم رای مثبت را کسب خواهد کرد. تندروها در شرایط کنونی بیشتر چشم به دهان رهبر جمهوری اسلامی دارند تا به اتکای چراغ‌های سبز او برنامه‌های بعدی‌شان را پیش ببرند. آیت‌الله خامنه‌ای نیز بی میل نیست که چنین امکانی را در اختیار تندروها قرار دهد. او برای مثال در سخنرانی اخیرش حاضر نشد از کلمه توافق اتمی استفاده کند و عباراتی نظیر «متنی که تهیه شده» را جایگزین آن کرد. تحلیل‌گران عمدتا اعتقاد دارند که سخنان رهبر ایران مصرف داخلی دارد اما این مصرف داخلی به چه معنی است؟

تغییر فاز تندروها

آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی عید فطر با این هدف که نشان دهد مسوولیت نهایی توافق به عهده وی نیست چندین بار از عبارت «چه این متن تصویب شود چه نشود» استفاده کرد. او نمی‌خواهد این مسوولیت بپذیرد و ترجیح می‌دهد که بازی در زمین مجلس و شورای عالی امنیت ملی به عنوان دو نهاد تصمیم‌گیر درباره اجرای توافقنامه اتمی ادامه پیدا کند. اصول‌گرایان تندرو از این تصمیم‌ رهبری راضی‌اند چرا که به آنها میدان بازی می‌دهد. حتی به رغم این که به نظر می‌رسد نتیجه این بازی از پیش مشخص است و توافق در مجلس رای مثبت خواهد گرفت، اما دستکم فضای حیاتی را برای تندروها حفظ می‌کند. آنها به این فضا احتیاج دارند و مواضع روزهای اخیرشان نشانه یک تغییر تاکتیک قابل توجه برای کسب فضای بیشتر است.

تندروها در یکی دو روز اول اعلام توافق٬ موضع انفعالی داشتند و برای مثال «حسین قدیانی» از یادداشت نویسان روزنامه «وطن امروز» درست یک روز پس از توافق در یادداشتی نوشت که توافق وین را می‌توان یک توافق خوب دانست « اما به یک شرط بسیار مهم؛ این‌که طرف غربی و فی‌الواقع آمریکایی‌ به همه مفاد آن در مقام اجرا متعهد باشد.» با گذشت زمانی کوتاه نه فقط موضع این روزنامه بلکه موضع تندروها به شکل قابل توجهی تغییر کرد و وارد فاز تهاجمی شد. آنها در این فاز تمرکز خود را بر قطعنامه شورای امنیت گذاشتند که در آن بر محدودیت‌هایی ۵ تا ۸ ساله درباره برنامه‌های موشکی ایران تاکید شده است. ۱۴نفر از تندروهای مجلس در نامه‌ای سرگشاده به حسن روحانی و علی لاریجانی هشدار دادند که حق هرگونه «تحفظ و شرط» درباره قطعنامه شورای امنيت برای ايران محفوظ خواهد بود.

حسين شريعتمداری مدیر مسوول روزنامه کیهان نیز در یادداشت دوشنبه ( ۲۹ تیر) خود نوشت که قطعنامه شورای امنيت برای جمهوری اسلامی الزام‌آور خواهد بود و نبايد تصويب شود. برخی نیروهای نظامی نیز درباره این قطعنامه واکنش نشان داده و از جمله حسین دهقان وزیر دفاع، محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران و يد‌الله جوانی مشاور نماينده ولی فقيه در سپاه گفته‌اند که مسائل موشکی از جمله خطوط قرمز در مذاکرات بوده و تحت هيچ شرايطی از آن کوتاه نخواهند آمد.

خطر از دست رفتن امتیازهای انحصاری

دلواپس‌های توافق اتمی در ایران شاید بیش از پیش در فضای سیاسی به حاشیه بروند. قدرت چانه‌زنی و اجماع آنها پایین آمده و بخشی از اصولگرایان میانه‌رو نیز اکنون ترجیح می‌دهند با حامیان دولت ائتلاف کنند. تندروها احتمالا در همین فاز تهاجمی می‌مانند تا اگر به عنوان یک فراکسیون اقلیت در مجلس آینده حضور داشتند دستکم یک فراکسیون منسجم باشند. آنها بخشی از متحدان خود را در مجلس کنونی به مرور زمان از دست دادند و برای انتخابات بعدی باید روی نیروهای مصمم‌تری حساب باز کنند.

در پیش‌بینی‌هایی که اکنون پیرامون انتخابات مجلس آینده انجام می‌شود شانس چندانی برای دلواپس‌ها نیست. با این حال وزن و نفوذ دلواپس‌ها فقط در حضور پارلمانی خلاصه نمی‌شود و نهادهایی نظیر سپاه پاسداران و برخی بنیادهای تحت مدیریت رهبری از جمله محل‌های استقرار و حضور دلواپسان است. طی سال‌های گذشته همیشه این بحث وجود داشت که شرایط تحریم اقتصادی موجب رونق دکان تندروها شده که از طریق کارتل‌های اقتصادی عمدتا وابسته به سپاه جیب خود را پر کر‌ده‌اند.

حسن روحانی چندباری از این افراد به عنوان « کاسب تحریم‌» یاد کرده است اما حالا که قرار است تحریم‌ها برداشته شوند اوضاع برای تندروها چگونه پیش خواهد رفت؟ برخی باور دارند که دلواپسی تندروها نسبت به توافق اتمی، بیش از هر چیز ناشی از نگرانی نسبت به از دست رفتن مزیت‌های انحصاری دوران تحریم است.

پدرخوانده‌های صدها شرکت صوری که با هدف دور زدن تحریم‌ها ایجاد شدند حالا باید فکری به حال آینده بکنند و برای همین در تصویر بزرگ‌تر باید بیشتر به این توجه کرد که تندروها با برداشته شدن تحریم‌ها چه مزیت‌های اقتصادی را از دست می‌دهند. فریادها و جدال‌های سیاسی بر سر بندهای توافق وین و قطعنامه شورای امنیت احتمالا بازتابی از دلواپسی‌های دیگری است که بر زبان آورده نمی‌شود.