حق پخش لیگ فوتبال ایران، کی داده و کی گرفته؟

کلاف حق پخش تلویزیونی مسابقه‌های فوتبال در ایران چنان سردرگم شده است که حتی تلاش‌های فدراسیون فوتبال برای استفاده از ظرفیت مجمع تشخیص مصلحت نظام به منظور باز کردن آن ناکام ماند و دیدار با اکبر هاشمی رفسنجانی هم نتوانست چاره‌ساز باشد.

۲۶ مرداد ماه، تارنمای خبرآنلاین از دیدار علی کفاشیان و هیات رییسه فدراسیون فوتبال با هاشمی رفسنجانی خبر داد و این دیدار را پیرو صحبت‌های عزت‌الله ضرغامی، رییس سابق سازمان صدا و سیما دانست. این تارنما گزارش کرده بود که عزت‌الله ضرغامی گفته است پرداخت حق پخش فوتبال از سوی صدا و سیما منوط به اجازه و دستور مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

همان روز باشگاه خبرنگاران جوان (وابسته به صدا و سیمای ایران) در خبری با تیتر «دیدار کفاشیان و رفقا با هاشمی رفسنجانی»، این تلاش فدراسیون فوتبال برای گرفتن حقوقش را به سخره گرفت!

کدام حق؟ کدام پخش؟

به دنبال جنجال‌ها بر سر حق پخش، صدا و سیمای ایران از پخش مستقیم بازی حساس نفت تهران (ایران) مقابل الاهلی عربستان در مرحله یک هشتم نهایی لیگ قهرمانان باشگاه‌های آسیا، امتناع کرد.

علیرضا منصوریان، سرمربی تیم نفت، در پایان این بازی با انتقاد از سیاست‌های صدا و سیما گفت: «من برای سازمان صدا و سیما و رییس شبکه سه متأسفم، چون فقط شعار می‌دهند. شما در چنین بازی حساسی یار دوازدهم ما نبودید و یک درخواست از شما دارم که بازی‌های فصل آینده ما در لیگ قهرمانان آسیا را هم پخش نکنید. به نظر من صدا و سیما با این رفتار رفوزه شد.»

این اما اولین دعوای فوتبال ایران با صدا و سیما نیست. از چهار سال قبل، فدراسیون فوتبال به نمایندگی از تمامی باشگاه‌هایی که به پرداخت نشدن حق پخش مستقیم بازی‌های لیگ و آسیایی اعتراض داشتند وارد گود شد و مطالبات باشگاه‌ها برای دریافت رقم دقیق و واقعی حق پخش تلویزیونی را مطرح کرد.

فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ، سال گذشته با بستن درهای ورزشگاه به روی دوربین‌های صدا و سیما حتی رو در روی وزارت کشور و نهادهای امنیتی ایستادند.

در ‌‌‌نهایت این دولت بود که با جلو انداختن وزارت ورزش و جوانان، در جلسه‌ای که بدون حضور نماینده فدراسیون و فقط با حضور نماینده وزارت کشور، نماینده وزارت اطلاعات، نماینده وزارت ورزش و نمایندگان صدا و سیما برگزار شد، قراردادی با سازمان صدا و سیما بسته شد که به گزارش تابناک، بر اساس آن صدا و سیما برای خرید حق پخش تلویزیونی متعهد به پرداخت ۳۰ میلیارد تومان برای یک سال و در چند قسط به فدراسیون فوتبال شد. این رقم و شرایط پرداخت آن با ۵۰ میلیارد تومان مورد نظر فدراسیون فوتبال که آن را در سه قسط می‌خواست، اختلاف فاحشی داشت.

هر چند دوم اسفند ماه سال ۹۳، مهدی تاج، سرپرست سازمان لیگ، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری مهر گفته بود که حق پخش تلویزیونی به زودی (و پس از چهار ماه وقفه) به حساب سازمان لیگ واریز می‌شود، اما صدا و سیمای ایران هنوز بدهی خود بابت حق پخش فصل گذشته را پرداخت نکرده است. همین مساله باعث شد تا فدراسیون فوتبال به فکر راه‌اندازی شبکه خصوصی اینترنتی برای پخش رقابت‌های لیگ بر‌تر و لیگ‌های آسیایی باشد، اما بر اساس قانون جمهوری اسلامی، این امکان تنها در انحصار سازمان صدا و سیما است.

در سال جدید اما فدراسیون فوتبال قراردادی با سازمان صدا و سیما بست که در سایت رسمی صدا و سیما هم منتشر شد: «بر اساس این توافق، فدراسیون فوتبال متعهد ‌می‌شود نسبت به پرداخت حق پخش تلویزیونی ادعایی مطرح نکند و در قبال آن، سازمان صدا و سیما متعهد می‌شود ساز و کار لازم برای امکان مشارکت فدراسیون فوتبال در تأمین محتوای خدمات IPTV را که منجر به کسب در‌آمد بر اساس ضوابط مربوطه برای فدراسیون فوتبال می‌شود، تأمین کند.»

IPTV سامانه‌ای است كه در آن با استفاده از پروتكل اینترنت (IP) روی یک زیر ساخت شبكه با پهنای باند وسیع، برنامه‌های تلویزیونی به صورت دیجیتال ارائه می‌شود.

این قرارداد با واکنش‌های تند ورزشی‌نویس‌ها در رسانه‌های مختلف روبه‌رو شد. خبرآنلاین این توافق را نتیجه قدرت صدا و سیما خواند و تابناک از آن به عنوان یک ترکمانچای جدید نام برد، اما در حقیقت صدا و سیما که هنوز حق پخش ۳۰ میلیارد تومانی فصل گذشته را هم پرداخت نکرده، پیشنهاد بهتری به فدراسیون و باشگاه‌ها نداده بود.

خبر ورزشی در این‌باره گزارشیمنتشر کرد با این عنوان: صدا و سیما زیر بار نرفت، مردم باید دست به جیب شوند.

حق پخش در اروپا

مقایسه ارقامی که در فوتبال اروپا به عنوان حق پخش تلویزیونی پرداخت می‌شود، با آن‌چه که در ایران وجود دارد، در نوع خود جالب توجه است. در بریتانیا، اتحادیه فوتبال این کشور حق پخش تلویزیونی تمامی رقابت‌های داخلی را به مبلغ پنج میلیارد و ۱۰۰ میلیون یورو به فروش رسانده است.

در لالیگا (لیگ فوتبال اسپانیا)، داستان کمی متفاوت است. به این ترتیب که تلویزیون اسپانیا در فصل ۲۰۱۵- ۲۰۱۶، مبلغ ۸۰۰ میلیون یورو را به باشگاه‌ها اختصاص داده است که به این ترتیب تقسیم و پرداخت می‌شود: ۱۰ درصد برای لیگ آدلانته که لیگ دسته دو اسپانیا به شمار می‌رود (۸۰ میلیون یورو). ۹۰ درصد باقی‌مانده بر این اساس میان تیم‌ها تقسیم می‌شود: ۵۰ درصد به صورت خطی، ۲۵ درصد بر اساس نتایج بازی‌ها و ۲۵ درصد هم بر اساس عملکرد اجتماعی یا تولید منابع.

به عبارت دیگر، سهم هیچ باشگاهی بیشتر از یک پنجم از حق پخش نخواهد بود. در این مدل فروش غیر متمرکز (که در حال حاضر اجرا می‌شود)، دو باشگاهی که بیش از همه پول دریافت می‌کنند، بارسلونا و رئال مادرید هستند (هر کدام ۱۴۰ میلیون یورو در فصل ۲۰۱۳- ۲۰۱۴).

این رقم ۷.۷ برابر بیشتر از میزان دریافتی تیم‌هایی است که کمترین پول را از حق پخش تلویزیونی دریافت می‌کنند. خاویر تباس، مسئول برگزاری لیگ اسپانیا، قول داده است که این عدد را به ۱: ۳. ۵ یا ۱: ۴. ۵ برابر کاهش دهد. این یعنی اگر رئال مادرید ۱۴۰ میلیون یورو دریافت کند، تیم دیگری در لالیگا که کمترین میزان را دریافت می‌کند، حداقل ۴۰ میلیون یورو دریافت خواهد کرد.

در ایتالیا، قرارداد جدیدی برای دو فصل (۲۰۱۵- ۲۰۱۷) امضا شده است که بر اساس آن سالانه ۹۵۲ میلیون یورو میان تیم‌ها تقسیم خواهد شد (۵۷۲ میلیون یورو از سوی Sky و ۳۷۳ میلیون یورو دیگر از سوی Mediaset).

در فصل ۲۰۱۳- ۲۰۱۴،  یوونتوس ۹۴ میلیون یورو از محل حق پخش درآمد داشت، در حالی‌ که باشگاه ساسولو  ۹ .۱۷ میلیون یورو دریافت کرد و این رقم ۵. ۵ برابر کمتر از دریافتی قهرمان سری آ است.

در ایران اما باشگاه‌ها دعاوی گسترده‌ای برای چگونگی دریافت حق پخش تلویزیونی با سازمان لیگ داشته و دارند. بر اساس گزارش سازمان لیگ، ۸۰ درصد درآمد حاصل از حق پخش، به صورت مساوی میان تمام باشگاه‌ها تقسیم می‌شود و ۲۰ درصد باقی‌مانده نیز در اختیار فدراسیون فوتبال قرار می‌گیرد.

این شیوه، اعتراض باشگاه‌های پرطرفدار مانند استقلال، پرسپولیس و تراکتورسازی (که بیشترین میزان پخش زنده تلویزیونی را نصیب خود کرده‌اند) به همراه داشته است. سازمان لیگ اما تنها یک جواب دارد: «صدا و سیما هنوز بدهی‌های خود از فصول قبل را پرداخت نکرده است.»

به این ترتیب دعوای باشگاه‌ها سر پولی است که صدا و سیما هنوز آن را به حساب فدراسیون نریخته است.

شمشیر تلویزیون در نیام یک مجری ورزشی

حالا اما اتفاق عجیب نه حق پخش است و نه ممانعت صدا و سیما از پخش یک بازی میان نمایندگان ایران و عربستان. گرچه حسین ذکایی، دبیر شورای سیاستگذاری ورزش صدا و سیما، خواسته‌های غیرمعقول شرکت پخش کننده طرف مذاکره را دلیل عدم پخش بازی نفت و الاهلی اعلام کرده، اما در واکنش به اظهارات علیرضا منصوریان گفته است: «کاش منصوریان پیش از اظهارنظر در این‌باره با مسئولان صدا و سیما صحبت می‌کرد.»

در ادامه این ماجرا، تیغ برنده‌تر صدا و سیما از زبان بهرام شفیع، تهیه کننده و مجری برنامه «ورزش و مردم» درآمد که خطاب به علیرضا منصوریان گفت: «صدا و سیمای محترم هر طور که فکر کند و تشخیص بدهد عمل می‌کند و بهتر است منصوریان در حیطه وظایف خودش حرف بزند.»

شفیع تنها دقایقی پس از این جمله، به نقد عملکرد داوران پرداخت.

بهرام شفیع را می‌توان رکورددار تهیه‌کنندگی و اجرا در تاریخ صدا و سیمای جمهوری اسلامی دانست. مردی که از سال ۱۳۶۱ برنامه ورزش و مردم را روی آنتن برده و از سال ۱۳۸۴ ریاست فدراسیون هاکی را برعهده گرفته است.

گمانه‌زنی خبرآنلاین در مورد راز موفقیت این مجری و تهیه‌کننده: «بهرام شفیع که در اولین برنامه زنده‌اش پس از انتخاب رییس جدید صدا و سیما به انتقاد از دوران مدیریت ضرغامی پرداخت، همچنان در برنامه ورزش و مردم به دفاع از مدیران جدید می‌پردازد. نکته این‌جاست که در‌‌‌ همان روزهای اول نشستن ضرغامی بر صندلی ریاست رسانه ملی، شفیع همین تعریف‌ها را از او و دیگر مدیران می‌کرد. برای بینندگان ورزش و مردم، تعریف و تمجیدهای بی‌موقع و همیشگی بهرام شفیع از مسئولان رسانه ملی تبدیل به یک عادت شده است. او توانایی آن را دارد که وسط یک بحث فوتبالی ناگهان نام یکی از مسئولان صدا و سیما را به میان بیاورد و از او تعریف کند.»

به نظر می‌رسد واکنش‌هایی از جنس برنامه ورزش و مردم و مجری آن، پاسخ مورد نظر صدا و سیما باشد برای ایستادن در مقابل اعتراض کسانی که به عملکرد این سازمان در زمینه ور‌زش و به‌خصوص فوتبال و حق پخش معترضند.