اعتراض‌ دامنه‌دار روشنفکران هند به دخالت دین در سیاست

اقشار مختلف فرهنگیان جامعه هند یکی پس از دیگری با پس دادن جوایز دولتی، اعتراض خود را به سیاست‌های حاکم در این کشور اعلام می‌کنند. حزب حاکم، که حدود یکسال و نیم پیش روی کار آمده، جایگاه خوبی در میان افکار عمومی ندارد؛ این نارضایتی عمومی با شکست سنگین هفته گذشته حزب بهاراتیاجاناتا در انتخابات ایالتی بیهار تأیید شد.

حزب بهاراتیاجاناتا، که اکنون دولت را در دست دارد، به حزب راستگرای آر. اس. اس. (راشتریا سوایامسواک سنگ) وابسته است. با توجه به این وابستگی، نخبگان جامعه هند به دولت مودی این اتهام را وارد می‌دانند که دین را در سیاست دخالت داده است. تنگ شدن فضا برای اقلیت‌های قومی و مذهبی و کاهش مدارا در جامعه هند، از عواقبی است که معترضان به دخالت تندروهای مذهبی نسبت می‌دهند.

هند در ماه‌های اخیر شاهد اقدامات خشونت آمیز بسیاری علیه اقلیت‌ها، نخبگان سکولار یا مخالف با عقیده هندوی غالب بوده است. قتل‌ام.‌ام. کالبورگی، نویسنده و استاد دانشگاه، که در ۳۰ اوت ۲۰۱۵ رخ داد، یکی از این موارد است. پس از این قتل، جامعه مدنی انزجار خود را نسبت به خشونت‌های گروهی و حمله به نخبگان اعلام کرد. این نویسنده که با ضرب گلوله به قتل رسید، با عقاید استقلال‌طلبانه گروه‌های هندوی تندرو درباره مسایل اجتماعی و مذهبی مخالفت می‌کرد.

در سپتامبر سال جاری، یک روستایی مسلمان به دلیل این شایعه که گوشت گاو خورده کشته شد. این اتفاق در پی بحث‌های گسترده‌ای روی داد که در رسانه‌های هند بر سر تقدس و ممنوعیت فروش گوشت گاو به راه افتاده بود.

  در این کاریکاتور گاوی به نمایش درآمده که به مقام‌های هندی می‌گوید می‌تواند از خودش دفاع کند و بهتر است آن‌ها به فکر خودشان باشند.

دانشجویان مؤسسه فیلم و تلویزیون هند، ‌واقع در شهر پونا، یکی از جرقه‌های اصلی مخالفت با فرهنگ عدم مدارا را که در هند رو به رشد است زدند. دلیل مخالفت آن‌ها، انتساب گاجندرا گهاوهان، یکی از اعضای حزب بهاراتیاجاناتا (حزب حاکم هند) به عنوان رییس این مؤسسه و فرهنگ نارواداری در هند بود. این دانشجویان به مدت ۱۳۹ روز اعتصاب کردند و در کلاس‌هایشان حاضر نشدند. آن‌ها در پایان اکتبر به اعتصاب خود پایان دادند اما گفتند که تا برکناری وی به اعتراض به ادامه می‌دهند.

تاکنون حدود ۴۰ نویسنده جایزه‌هایشان را برگردانده‌اند یا از پست‌هایشان در نهاد ادبی آکادمی ساهیتیا کناره‌گیری کردند. اهالی سینما، تاریخدانان و شماری از اساتید دانشگاه در رشته‌های مختلف جوایزشان را در اعتراض به سیاست‌های دولت پس داده‌اند یا بیانیه‌هایی صادر کردند.

آروندهوتی روی یکی از این چهره هاست که جایزه‌ای را که در سال ۱۹۸۹ به‌خاطر بهترین فیلمنامه‌نویسی دریافت کرده، به‌دلیل «رشد فرهنگ ترس و سانسور که توسط دولت تعذیه می‌شود» پس داده است. او در مطلبی که در روزنامه ایندین اکسپرس نوشت آورده است: «میلیون‌ها نفر از اقلیت‌ها در وحشت و بی‌اطمینانی زندگی می‌کنند چون هر لحظه ممکن است مورد حمله قرار بگیرند.»

سلمان رشدی، رمان‌نویسی که اصالت هندی دارد با اعتراض به «خشونت‌های اوباشانه» هند، دفتر نخست وزیری نارندرا مودی و آکادمی ساهیتیا را به دلیل سکوت در برابر این اقدامات خشونت‌آمیز محکوم کرد.

پپس دادن جوایز دولتی در هند سنتی دیرینه دارد و به زمان رابیندرات تاگور (۱۸۶۱-۱۹۴۱)، شاعر و نویسنده بنگالی برمی‌گردد. او پس از قتل عام ۱۹۱۹ در باغ جلیلان والا تصمیم گرفت که جایزه شوالیه خود را به دولت بریتانیا بازگرداند. تاگور پس دادن این جایزه را به عنوان اعتراض به مشروعیت حاکمیت بریتانیا می‌دانست.

مخالفت تاریخدانان با تصویر ساختگی از گذشته

پس از اعتراض وسیع هنرمندان، بیش از ۵۰ تاریخدان از سراسر هند با صدور بیانیه‌ای نگرانی خود را نسبت به نامناسب شدن فضایی که بر کشور حاکم شده است و در انواع مختلف خشونت نمود یافته، ابراز کردند.

نام‌های مشهوری همچون رامیلا تهاپر، عرفان حبیب، بی. دی. چتوپادها‌ها، اوپیندر سینگ،‌ام. جی. اس. نارایانان و دی. ان. ج‌ها در میان معترضان به چشم می‌خورند.

این افراد از دولت خواستند شرایطی را فراهم کند که امنیت همه بخش‌های جامعه و حفاظت از ارزش‌ها و سنت‌های جامعه تکثرگرایی که هند همواره به آن‌ می‌بالیده تأمین شود.

این تاریخدانان در بیانیه خود آورده‌اند: نظرات مختلف به‌جای آنکه با حرف پاسخ داده شود، با خشونت فیزیکی جواب داده می‌شود.

آن‌ها با اشاره به حمله‌ای که به سودهیندرا کولکارنی صورت گرفته نوشته‌اند: در مراسم رونمایی یک کتاب، گروهی که با کشوری که این نویسنده اهل آن است مخالفت بودند به صورتش جوهر پرتاب کردند. انتظار می‌رفت که رییس دولت اظهاراتی درباره بهبود شرایط داشته باشد، اما هیچ واکنشی دیده نشد.

تاریخدانان هندی در ادامه بیانیه خود به این موضوع اشاره کرده‌اند که دولت در مقابل بازگرداندن جوایز نویسندگان سکوت اختیار کرده و هیچ اظهار نظری نکرده است. علاوه بر این، برخی وزرا، این اقدام را انقلاب کاغذی خوانده و به نویسندگان توصیه کرده‌اند که اگر از شرایط راضی نیستند دست از نویسندگی بردارند. این گفته‌ها هیچ فرقی با آن ندارد که بگویند اگر نخبگان اعتراض کنند آن‌ها را ساکت می‌کنیم.

امضاکنندگان این بیانیه روندی که دولت هند در پیش گرفته را نگران کننده خوانده و افزودند: دولت کنونی می‌خواهد نوعی تاریخ مصوب داشته باشد و تصویری خودخواسته از گذشته بسازد. در این تصویر برخی از چشم‌اندازهای تاریخی برجسته و بعضی دیگر رد می‌شوند. این رویکرد هیچ توجهی به توالی زمانی، منابع یا روش‌های مورد نیاز برای پرکردن جاهای خالی تاریخ ندارد.

اعتراض سیاستمداران

رائول گاندی، قائم مقام حزب کنگره هم چهارم نوامبر جو عدم تحمل مذهبی را که توسط احزاب آر. اس. اس. و بی. جی. پی. به وجود آمده محکوم کرد. یک روز قبل از آن هم سونیا گاندی، رهبر حزب کنگره یک راهپیمایی در راشتریا بهاوان، خیابان منتهی به پارلمان و ساختمان‌های دولت هند برگزار کرد. قصد وی ارایه درخواستی به پراناب موکرجی، رییس جمهور هند بود که از قدرت قانون اساسی خود برای پایان دادن به «جو عدم تحمل» و خشونت و کشتارهای فرقه‌ای استفاده کند. او همچنین نارندرا مودی و حزب بهاراتیاجاناتا را به خاطر راهبردی که برای تقسیم جامعه هند اندیشیده‌اند سرزنش کرد.

اما پراکاش جاویدکار، وزیر مشاور دولت هند این اقدام حزب کنگره را شیرین‌کاری سیاسی توصیف کرد. او به خشونت‌هایی که در دوره حاکمیت حزب کنگره اتفاق افتاد، از جمله شورش سیک‌ها در سال ۱۹۸۴، اشاره کرد و گفت که رهبران حزب کنگره هیچ حقی ندارند در این‌باره صحبت کنند. از سوی دیگر، حزب کنگره به سرعت این اظهارات را با اشاره به شورش‌های سال ۲۰۰۲ ایالت گجرات، زمانی که نارندرا مودی سروزیر آن ایالت بوده، پاسخ داد و او را مدافع عدم مدارا خواند.

مخالفان پس دادن جوایز

اما همه هنرمندان هندی هم با پس دادن جوایز و خالی کردن عرصه برای ایدئولوژی حاکم موافق نیستند. میردولا گارگ، نویسنده هندی‌زبان اعلام کرده که به احساسات همکارانش احترام می‌گذارد اما در صورت ادامه این شرایط، ممکن است دولت آکادمی ادبی را از ما بگیرد و آن‌وقت همه چیزهایی را که برایش می‌جنگیم از دست خواهیم داد. علاوه بر این، ‌ برخی نویسندگان همچون آنوپام کهر، این اقدام گروهی را سیاسی می‌دانند.

ویدیا بالان، یکی از ستارگان بالیوود نیز با پس دادن جایزه‌اش مخالف است. او در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی India Today گفت که این جایزه را کشورش، و نه دولت هند به او اعطا کرده است. این بازیگر در سال ۲۰۱۲ به خاطر بازی در فیلم «تصاویر کثیف» (The Dirty Picture) جایزه بهترین بازیگر زن را دریافت کرده است.

چهره‌های سر‌شناس بالیوود در این معرکه

شاهرخ خان، ستاره بالیوود هم به جمع معترضان پیوست؛ اما او هم گفت که جایزه «پادام شیری» را که در سال ۲۰۰۵ دریافت کرده پس نمی‌دهد چون این جایزه را به خاطر مشارکت در صنعت فیلمسازی دریافت کرده و هیچ ربطی به دولت کنونی ندارد.

شماری از نمایندگان مجلس از حزب بهاراتیاجاناتا، ‌ از جمله یوگی آدیتیاناث و کایلاش ویجایوارگیا، اقدام شاهرخ خان در پیوستن به معترضان را نمک پاشیدن روی زخم توصیف کردند. ویجایوارگیا به شاهرخ خان پیشنهاد داد که به پاکستان مهاجرت کند زیرا همچون حافظ سعید صحبت می‌کند. حافظ سعید یکی از رهبران گروه تروریستی لشکر طیبه است.

برای خنثی کردن اقدام اعتراضی شاهرخ خان، دولت هند از شهرت سلمان خان استفاده کرد تا مردم را وادار کند فیلم تبلیغاتی مربوط به دستاوردهای دولت مودی را تماشا کنند. این موزیک ویدئو به عنوان تبلیغ قبل از نمایش فیلم جدید سلمان خان به نام Prem Ratan Dhan Payo به نمایش درمی‌آید. این فیلم روز ۱۲ نوامبر اکران شد. ایندین اکسپرس یک روز پس از اکران فیلم، در این‌باره نوشت که ویدئوی مودی سوار بر دوش فیلم سلمان خان شده است.

لندن هم شاهد اعتراض هندی‌ها بود

نخست‌وزیر هند روز ۱۲ نوامبر سفر سه روزه خود را به انگلستان آغاز کرده است. در نخستین روز از سفر او صد‌ها نفر در خیابان داونینگ لندن تظاهرات کردند تا با سر دادن شعار «مودی به خانه‌ات برگرد» اعتراض خود را نسبت به سفر مودی نشان دهند.

در میان تظاهرکنندگان افراد متعلق به مذهب سیک، و همچنین مردم تامیل، کشمیر، گجرات، نپال و گروه‌های مدافع حقوق زنان دیده می‌شدند. آن‌ها پلاکاردهایی را در دست داشتند که روی آن‌ها جملاتی از این قبیل نوشته شده بود: «هندوتوا تهدیدی برای اتحاد هند است»، «مودی به انگلستان خوش نیامدی» و «آزار و اذیت مذهبی را در هند پایان دهید». کلمه هندوتوا به معنی هویت و فرهنگ هندو است.

مودی در حالی اکنون با کامرون در لندن دیدار می‌کند که به دلیل شورش‌های سال ۲۰۰۲ در ایالت گجرات یک بار در مقام سروزیری ویزای انگلستان وی رد شد. علاوه بر این، دیپلمات‌های بریتانیایی در هند تا سال ۲۰۱۲ حق نداشتند با او ارتباط برقرار کنند.

در شورش‌های گجرات بیش از یک هزار نفر کشته شدند که بیشتر مسلمان بودند. مودی هیچگاه اشتباه خود را درباره سیاستی که نسبت به مدیریت این شورش‌ها اتخاذ کرده نپذیرفته است.

با توجه به نزدیکی فرهنگی هند و بنگلادش، بسیاری از تحلیلگران به خشونت‌های مذهبی هند و بنگلادش به‌طور همزمان اشاره می‌کنند. از جمله زینت خان که در فایننشال اکسپرس نوشته است: هند و بنگلادش، به عنوان میراث‌داران تاگور نتوانسته‌اند ایده او را در خصوص آزادی به اجرا درآورند. ما فراموش کرده‌ایم که چطور انسان‌ها با عقاید، باور‌ها و سنت‌های مختلف در کنار یکدیگر در صلح و آرامش زندگی کنند.