آنکارا و کردها: تغییر آرایش ماتریس قدرت در جنگ داخلی سوریه

سه‌شنیه ۲۳ فوریه (۴ اسفند) نخست‌وزیر ترکیه، روسیه، نیروهای حامی بشار اسد، شبه‌نظامیان داعش و کردهای فعال در «حزب اتحاد دمکراتیک" را متهم به تشکیل یک «کمربند ترور» در طول مرز ترکیه-سوریه کرد. او گفت ترکیه اجازه نخواهد داد یگان‌های مدافع خلق (YPG) و داعش در  مجاورت مرزهای ترکیه مستقر شوند.

احمد داود اوغلو که برای نمایندگان حزب «عدالت و توسعه» در آنکارا سخنرانی می‌کرد، گفت: «ترکیه از این بازی‌ها باهدف ایجاد ساختاری تروریستی در همسایگی خود آگاه است و مقابل آن خواهد ایستاد.»

نعمان کورتولموش، معاون نخست‌وزیر ترکیه نیز در همین روز به روزنامه‌نگاران گفت که کشورش از توافق آتش‌بس سوریه حمایت می‌کند اما حق دفاع نظامی از ترکیه در مقابل «تروریست»ها را برای خود محفوظ می‌داند و حمله به کردها در سوریه را ادامه خواهد داد.

جوزف وی. میکالف تحلیل‌گر سیاست‌های نظامی و بین‌المللی در مقاله‌ای که برای «هافینگتون پست» نوشته است با توجه ویژه به نقش نیروهای کرد به بررسی روابط قدرت کشورها و نیروهای درگیر در ماتریس پیچیده جنگ داخلی سوریه پرداخته و نشان داده است که ترکیه به سادگی نمی‌تواند با قدرت‌گیری کردها در جوار مرزهایش مبارزه کند.

در این مقاله تحلیلی که ۲۱ فوریه منتشر شده است، میکالف نشان می‌دهد که پیشرفت‌های نظامی گروه موسوم به «سوریه دمکراتیک» در شمال شرق سوریه و در نزدیکی مرز ترکیه، آرایش ماتریس روابط قدرت جنگ داخلی سوریه را تغییر داده است.

چکیده تحلیل‌ میکالف در رابطه با درگیری‌های ترکیه و نیروهای کرد چنین است: اکنون روسیه از «حزب اتحاد دمکراتیک» حمایت بیشتری می‌کند و این موجب نگرانی ترکیه شده است. آمریکا در جنگ داخلی سوریه و مبارزه با گروه «دولت اسلامی» هم به ترکیه نیاز دارد و هم به نیروهای کرد.

بیشتر بخوانید: رژیم سوریه با آتش‌بس پیشنهادی موافقت کرد

پیشرفت‌های «نیروهای سوریه دموکراتیک»

در اکتبر سال ۲۰۱۵ «یگان‌های مدافع خلق» (YPG)، عرب‌ها، مسیحیان سریانی و ترکمان‌ها، «نیروهای سوریه دموکراتیک» را تشکیل دادند. در چند هفته اخیر این نیروها توانسته‌اند در جنگ مشترک با نیروهای بشار اسد و داعش پیشرفت‌های نظامی چشم‌گیری در شمال شرقی سوریه به دست آورند.

مناطق تحت کنترل «نیروهای سوریه دموکراتیک» در نقشه زیر با رنگ خردلی و نقطه‌های زردرنگ مشخص شده است: (نقشه مربوط به آخرین تحولات تا ۱۶ فوریه ۲۰۱۵ است.)

نیروهای کرد توانسته‌اند کنترل بخش‌هایی از بزرگراه اصلی «ام – ۴» را  به دست آوردند؛ بزرگراهی که رقه را به مرز ترکیه وصل می‌کند. به این ترتیب، کردها موجب قطع ارتباط داعش با مرز ترکیه شده‌اند - چرا که داعش از مرز ترکیه اسلحه و نیروهای جهادی تازه نفس وارد می‌کند.

برای جلوگیری از پیشرفت «نیروهای سوریه دموکراتیک» در امتداد مرز ترکیه، آنکارا با استفاده از آتش توپخانه دوربرد T-155 به کردها در امتداد مرز این کشور حمله کرده است. این حملات ممکن است تبدیل به تهاجم زمینی شود که در این صورت ترکیه دو هدف تضعیف نیروهای کرد و تقویت نیروهای «ارتش آزاد سوریه» (FSA) را دنبال می‌کند که در حلب محاصره شده‌اند.

اما ورود نیروهای ترکیه به داخل خاک سوریه برای مقابله با کردها این خطر را دارد که پای بازیگران نظامی کرد در جنگ داخلی سوریه هم به خاک ترکیه باز شود و تهاجم‌های نظامی ترکیه در خاک خود این کشور پاسخ بگیرند. درگیری ترکیه و کردها در داخل خاک ترکیه، خطر نهفته آغاز جنگ داخلی طولانی دیگری را این بار در خاک ترکیه رقم خواهد زد.

حمایت روسیه از کردها و موقعیت دشوار آمریکا

روسیه از «یگان‌های مدافع خلق» و «سوریه دموکراتیک» حمایت جدی کرده است و حتی گفته که شرکت این نیروها در مذاکرات صلح سوریه که توسط سازمان ملل متحد برنامه‌ریزی‌شده، الزامی است.

از منظر منافع ایالات متحده آمریکا در منطقه، ادامه درگیری‌ها بین ترکیه و کردهای سوریه، مقابله آمریکا با داعش و بشار اسد در سوریه را پیچیده‌تر خواهد کرد. هم کردها و هم ترکیه، ایالات متحده را زیر فشار قرار داده‌اند که هم‌پیمان خود را در این جنگ انتخاب کند – وضعیتی که برای واشنگتن آسان نیست.

در ابتدای جنگ داخلی سوریه، حمایت ترکیه از عملیات نظامی ایالات متحده علیه داعش در سوریه با این وعده ممکن شد که واشنگتن از نیروهای کرد یا تلاش‌های آن‌ها برای ایجاد یک کردستان مستقل در سوریه حمایت نکند. آمریکا با چنین وعده‌ای به ترکیه، از اسلام‌گرایان مخالف اسد و «ارتش آزاد سوریه» حمایت کرد و ۵۰۰ میلیون دلار هم برای آموزش این نیروها خرج کرد. اما اختلافات این گروه‌ها موجب شد که برنامه آمریکا شکست بخورد و آنها تبدیل به نیروی مؤثر زمینی در حمایت از حملات هوایی آمریکا نشوند.

جهت‌گیری‌های آمریکا در اواخر سال ۲۰۱۴ تغییر کرد و واشنگتن با عملیات هوایی به «یگان‌های مدافع خلق» (YPG) در کوبانی کمک کرد. از آن زمان، «یگان‌های مدافع خلق» و  پس از آن «نیروهای سوریه دموکراتیک» تبدیل به نیروی زمینی کارآمد در نبرد با گروه «دولت اسلامی» شده‌اند. اما همچنان قدرت کافی برای مبارزه موثر با داعش را نداشته‌اند.

با وجود فشارهای ترکیه، ایالات متحده تمایلی به قطع روابط خود با نیروهای کرد سوریه ندارد. از سوی دیگر، واشنگتن باید حمایت آنکارا را نیز حفظ کند. آمریکا به‌طور مداوم از پایگاه هوایی «اینجرلیک» در ترکیه برای عملیات‌های نظامی خود در سوریه استفاده می‌کند. وضعیت ترکیه به عنوان عضو ناتو، و نقش کلیدی این کشور برای کنترل حرکت پناهجویان سوری به سمت اروپا نیز مزید بر علت است  و بر قدرت سیاسی ترکیه در این جنگ می‌افزاید. موضوع کنترل حرکت پناهندگان سوری کماکان، اهرم فشار متقابل ترکیه و اتحادیه اروپا بر هم است.

ترکیه چه خواهد کرد؟

سیاست خارجی ترکیه در وضعیت پیچیده‌ای تلاش دارد که با تشکیل منطقه خودگردان کردستان سوریه در مجاورت مرزهایش مبارزه کند. از طرفی تز رجب طیب اردوغان که می‌خواست ترکیه به‌عنوان رهبر جهان سنی در جنگ سوریه قدرت بگیرد، با شکست مواجه شده است.

در حال حاضر ترکیه در درگیری فزاینده با روسیه گرفتار است. اگر پیاده‌نظام ترکیه به داخل مرز سوریه حمله کند و با نیروهای کرد درگیر شود، درگیری نظامی مستقیم بین روسیه و ترکیه متحمل است. دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر روسیه، در واکنش به خبر احتمال ورود نیروهای زمینی ترکیه و عربستان به سوریه روز ۱۲ فوریه گفت این «قماری برای یک جنگ جهانی جدید» است. تحلیل مدودف البته اغراق‌آمیز است، اما چشم‌انداز مبارزه گسترده‌تر بین روسیه و ترکیه تهدیدی جدی‌ست.

رابطه حمایتی آنکارا با داعش در سطوح مختلف فاش شده است. این رابطه و عزم راسخ ترکیه برای مبارزه با نیروهای کرد درگیر در جنگ داخلی سوریه، ترکیه را به طور فزاینده‌ای در تضاد با منافع ایالات متحده قرار داده است. علاوه بر این، ناتوانی ترکیه برای کنترل حرکت پناهندگان سوری از مرزهای ترکیه به سمت اروپا نیز روابط این کشور را با اتحادیه اروپا پیچیده کرده است.

در چنین شرایطی، مشخص نیست که سیاست ترکیه در ماتریس قدرت جنگ داخلی سوریه در روزهای آتی چه خواهد بود. در حالی که کمیته عالی مذاکرات اپوزیسیون سوریه (HCN)، رژیم بشار اسد، آمریکا و روسیه آتش‌بس را پذیرفته‌اند، حمله ترکیه به نیروهای کرد در شمال شرقی سوریه تنها بر اساس هراس این کشور از تشکیل منطقه مستقل کردستان سوریه خواهد بود و به تشدید شرایط نظامی‌ای کمک خواهد کرد که خود ترکیه هم از آن نفعی نخواهد برد.