نوروز کردستان، تصویر شادی و اعتراض

در حالی که مراجع تقلید و مسئولان جمهوری اسلامی نسبت به برپایی کارناوال و شادی‌های جمعی در چهارشنبه‌سوری هشدار می‌دهند و آن را «غیر شرعی» و «آداب نادانان» می‌خوانند، سنت‌های دیرین مربوط به ایام نوروز هر سال برگزار می‌شود.

علی‌رغم خط و نشان‌ نیروهای امنیتی و نظامی مناسک چهارشنبه‌سوری که نخستین روز از ایام نوروز در کردستان ایران هم به‌حساب می‌آید، امسال نیز برگزار شد.

حضور و فشار نیروهای امنیتی و انتظامی به ویژه در آخرین روز سال برای ممانعت از شادی مردم کرد، به نظر می‌رسد معناهای دیگری به نوروز داده‌ است.

در چند سال گذشته نیروهای امنیتی بار‌ها برای بر هم زدن کارناوال شادی به دسته‌های مردم حمله کرده و در مواردی حتی اقدام به بازداشت آنان کرده‌اند. در این هنگام انگار فضای شادی با اعتراض و نوعی مقاومت برای برپایی نوروز در هم آمیخته‌ می‌شود. با وجود این فشار‌ها، نه تنها از توجه مردم کرد به نوروز و برگزاری آن کاسته نشده، بلکه فرا رسیدن سال جدید بهانه‌ای برای حفاظت از محیط زیست و اقداماتی مانند «روستا تکانی» و کاشتن نهال در برخی مناطق نیز شده است.

نوروز در همسایگی داعش

نوروز برای مردم کرد در هر چهار بخش کردستان جایگاه ویژه در جنبش ملی و تاریخ آنان دارد. در کردستان عراق نوروز با نخستین روز بهار آغاز می‌شود. در این منطقه با برگزاری جشن و کارناوال‌ در شهر‌ها و رفتن به دامان طبیعت به استقبال بهار و نوروز می‌روند.

در ماه‌های گذشته بحران‌های اقتصادی و امنیتی گریبانگیر اقلیم کردستان شده که مرزهای طولانی با گروه دولت اسلامی (داعش) دارد. به نظر می‌رسد کشته و زخمی شدن صدها پیشمرگ در جبهه‌های جنگ بر جشن‌های آنان سایه افکنده است. چیزی که در سال جدید میلادی در فضای عمومی شهر‌ها و رسانه‌ای آنان به چشم می‌خورد.

در چند سال گذشته موج مسافرت از ایران به کردستان عراق به دلایلی مانند رونق اقتصادی و وجود آزادی‌های نسبی در اقلیم کردستان رو به افزایش یافته بود.

سیروان توفیق، یکی از مدیران سازمان گردشگری اقلیم کردستان به رادیو زمانه می‌گوید که سال گذشته ۲۵۰ هزار گردشگر که عمده آنان از ایران بودند برای سپری کردن ایام نوروز وارد اقلیم شدند.

این مدیر سازمان گردشگری اقلیم کردستان پیش‌بینی می‌کند که در ایام نوروز امسال آمار گردشگران ایرانی کاهش پیدا نکند، چون به گفته او تدابیری برای مسافران ایرانی در نظر گرفته شده که به آسانی وارد اقلیم کردستان شوند. توفیق می‌گوید: «البته به‌طور طبیعی هر کشوری که درگیر بحران‌های اقتصادی و امنیتی باشد، به‌طور موقت از میزان ورود گردشگران کاسته خواهد شد، اما در یک سال گذشته نیم میلیون گردشگر ایرانی وارد اقلیم شده‌اند.

مولوی جبار، عضو شورای مدیریت سازمان گردشگری اقلیم کردستان، در سال ۱۳۹۱ هجری خورشیدی از ورود ۸۲ هزار مسافر در سه روز ۱۸ تا ۲۰ مارس (مقارن با نوروز) به کردستان عراق خبر داده بود.

به گفته مولوی جبار بیشتر آنان از ایران و دیگر شهرهای عراق وارد این منطقه شده بودند.

نوروز، کنشی جمعی

هر سال با فرا رسیدن نوروز، احزاب و سازمان‌های کرد با انتشار بیانیه‌هایی ضمن تبریک سال نو به مردم کرد و خلق‌هایی که نوروز برای آنان اهمیت دارد، به نوعی از مردم کرد می‌خواهند در مراسم مربوط به نوروز شرکت کنند.

برای نمونه امسال حزب دمکرات کردستان در بیانیه‌ای از مردم کردستان خواست تا چهارشنبه‌سوری و نوروز را به «نماد وحدت صفوف» و «موضع ملی و میهنی» خود تبدیل کنند.

در بیانیه‌ حزب دمکرات کردستان آمده است: «شما کە با هوشیاری و همت خود، کردستان ایران را بە مهد تلاش و فعالیت مدنی تبدیل کردەاید، در چهارشنبەسوری و نوروز نیز ضمن دوری‌ جستن از هر اقدامی کە جان شما و هم‌میهنان و طبیعت کردستان را مورد تهدید قرار می‌دهد، یک بار دیگر یک کارناوال مردمی از فرهنگ‌دوستی و عزم و ارادە مبارزاتی خود برپا سازید.»

در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: «برگزاری مراسم نوروز بە شیوەای آرام و مدنی نباید مانعی باشد در برابر بە نمایش گذاردن نارضایتی شما نسبت بە ظلم و ستم و محرومیت. نباید سکوتی باشد در مقابل تبعیض و سرکوب اعمال‌ شدە از سوی حاکمیت جمهوری‌اسلامی علیە خلق کرد.»

منصور تیفوری، نویسنده و مترجم کرد، پیشتر درباره نوروز کردستان به رادیو زمانه گفته بود: «آن‌چه دربارە نوروز نااساطیری می‌شود گفت احیای گونه‌ای از سنت کارناوال در دل این مراسم است. کارناوال به مثابه لحظه یا وضعیتی که در آن قانون حاکم لغو می‌شود و امکان تجربه شکل بنیادین سیاست یعنی مردم گشودە می‌شود. در این معنا نوروز امکان تحقق گونه‌ای از این کارناوال است. جایی که در آن دیگر نه پلیس بلکه خندە رمز سیاست است.»

نوروز نه تنها برای احزاب و سازمان‌های سیاسی در کردستان جایگاه ویژه دارد که در ادبیات و نثرهای کردی نیز به آن توجه چشمگیری شده است.

در ادبیات کردی و در طول چند سده گذشته شاعرانی مانند نالی، کاردوخی، بخود، پیره‌میرد، حمدی، دیلان، صیدی، شیرکو بیکس، کاردوخی، هژار، هیمن، وفایی و ولی‌دیوانه در وصف نوروز و بهار شعر سروده‌اند.

رسم روستا تکانی

به ابتکار و همت انجمن سبز چیا برای سومین سال پیاپی مردم روستاهای اطراف مریوان و اورامانت اقدام به پاک‌ کردن محیط بیش از صد روستا کرده‌اند.

در وب‌سایت این انجمن مدافع محیط زیست آمده است که جدا از رسم خانه‌تکانی، در این چند سال اهالی روستاهای این منطقه در یک حرکت جمعی و با پاک کردن محیط روستا‌ها از زباله، به استقبال بهار و نوروز می‌روند.

انجمن سبز چیا قصد دارد با کمک اعضای خود در روستا‌ها و در راستای «چشم‌انداز پنج ساله خود برای سرزمین بی‌زباله» این حرکت همگانی را به امید فراگیری آن در منطقه پیش ببرد.

فعالان مدافع محیط زیست گفته‌اند که در این چند سال، به جای آن‌که آتش نوروز را با لاستیک ماشین‌ها برپا کنند که برای محیط زیست زیان‌بار است، با سوزاندن قفس پرندگان این آتش را برپا می‌کنند.

یکی دیگر از اهداف فعالان محیط زیست جایگزینی رسم «روستا تکانی» به جای استفاده از مواد محترقه در روزهای چهاشنبه‌سوری و نوروز است.

بخوانید: فتواهای نوروزی خامنه‌ای: دید و بازدید با “بی‌حجاب‌”ها مشروط است