آیا استفاده ایرانیان از اینترنت مشروط می‌شود؟
انتشار خبر برنامه‌ریزی برای محدودیت‌های جدید در دسترسی ایرانیان به اینترنت مورد توجه قرار گرفته است. به‌راستی منشأ این خبر چیست و چقدر امکان عملی شدن دارد؟
مانی امیرخانی
حساسیت جامعه کاربران اینترنت در ایران نسبت به موضوع فیلترینگ و اعمال محدودیت در دسترسی‌ها بسیار زیاد است. کاهش این نوع موانع یا خارج کردن آن از حیطه رفتارهای سلیقه‌ای یکی از مواردی است که در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری مورد تأکید حسن روحانی نیز بود. انتشار خبر برنامه‌ریزی برای محدودیت‌های جدید در دسترسی ایرانیان به اینترنت در خبرگزاری تسنیم [۱]، در روزهای اخیر مورد توجه برخی رسانه‌ها قرار گرفته است. به‌راستی منشأ این خبر چیست و چقدر امکان عملی شدن دارد؟
موضوع چیست؟
مطلب اشاره شده در تسنیم در واقع گزارشی است که این خبرگزاری بر اساس نتایج منتشر شده از پیش‌نویسی برای ارائه به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استخراج کرده است. این نوع پیش‌نویس‌ها عموماً از سوی سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها در هر حوزه‌ای تهیه شده و مبنای کار برای تدوین برنامه‌های توسعه قرار می‌گیرد. متن منتشر شده در پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات استخراج شده است. [۲] این مستندات شامل چند بخش به این شرح است:
۱- جدول اهداف کلی و راهبردها [۳]: در بند ۸ این جدول به موضوع «تأمین امنیت و صیانت از حقوق و حریم‌های فردی و اجتماعی در شبکه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات» اشاره شده بدون اینکه در راهبردهای مربوطه به موضوع محدودیت‌های جدید اشاره‌ای شود.
۲- سند راهبردی [۴]: در بند ۳۴ از سیاست‌های کلی مرتبط آمده، ایجاد تکمیل و توسعه شبکه ملی اطلاعات و تأمین امنیت آن،...، احراز هویت،... همچنین در بند ۲۸ از راهبردهای تحقق اهداف آمده، گذر از IPv4 به IPv6 با قابلیت اصالت‌سنجی
۳- احکام پیشنهادی [۵]
نکته قابل توجه در اسناد مورد اشاره این است که چند مورد به روشنی مورد تأکید نویسندگان بوده است:
الف) توسعه شبکه ملی اطلاعات
ب) رفع موانع فنی و قانونی حضور گسترده بخش خصوصی
ج) توسعه دولت الکترونیک و الزام بر گسترش خدمات الکترونیک «برای دسترسی ۸۰% خانواده‌ها با سرعت دسترسی در سطح سرعت کاربران سه کشور برتر منطقه»
د) ساماندهی شیوه‌های دسترسی از جنبه‌های فنی و قانونی
بر همین اساس به نظر می‌رسد که پیش‌نویس به گونه‌ای تنظیم شده که به بخشی از حساسیت‌های افرادی که مایل به کنترل شدید اینترنت هستند نیز پاسخ دهد. این حساسیت‌ها که قبلاً موجب تلاش برای ایجاد طرحی به عنوان اینترنت ملی شده بود، اما اینک سمت و سوی دیگری یافته است. اصولگرایانی که از توسعه اینترنت، دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و موارد مشابه هراس بسیاری دارند، در دوران هشت ساله ریاست جمهوری پیشین تلاش بسیاری کردند که نسخه‌ای شبیه به اینترنت کشور کره شمالی را در ایران نیز ایجاد نمایند، این تلاش با واکنش‌های بسیار کاربران مواجه شده و موانع عملیاتی بسیاری را به همراه داشت. اما به نظر می‌رسد آنچه که در دولت جدید به عنوان اینترنت ملی از آن یاد می‌شود؛ بستری برای دسترسی به خدمات الکترونیکی سازمان‌ها است و به طور کلی جنبه خدماتی دارد. روشن است که در این نوع شبکه‌ها دسترسی به خدمات نیازمند احراز هویت و اصالت افراد است. گرچه ممکن است در انتها این ابزار امکانی را فراهم سازد که حاکمیت بدون نگرانی از معطل ماندن دسترسی به خدمات عمومی، قادر مسدود کردن دسترسی به سایر منابع اینترنتی باشد؛ اما این احتمال برای وارد شدن به عرصه عمل نیاز به بسترسازی‌های فراوانی دارد که ساده‌ترین آن تأمین زیرساخت‌های فنی است.
چه کسانی آرزوی مشروط شدن دسترسی اینترنتی ایرانیان را دارند؟
منبع انتشار این خبر خبرگزاری تسنیم است که وابستگی آن به جناح تندرو و مقابله آن با دولت فعلی بسیار آشکار شده و تلاشی برای کتمان آن نیز صورت نمی‌گیرد. اما نکته قابل توجه دیگر اینکه همانند بسیاری از جریان سازی های رسانه‌ای دیگر، وظیفه بازنشر این خبر بر دوش تعدادی خبرگزاری دیگر وابسته به جناح تندرو قرار گرفته است.
از طرفی گرچه در متن مستندات مورد اشاره به موضوعی تحت عنوان «استقرار سامانه‌های صیانت اجتماعی» و «احراز هویت» اشاره شده اما مصداق‌های عملیاتی مشخصی بر این موارد ذکر نشده و سایر اهداف و برنامه‌ها نیز قرینه‌ای منطقی و عملی توسعه دسترسی را بیش از هر چیز دیگری به ذهن می‌آورد. موضوعاتی چون "بسترسازی حضور شبکه‌های جهانی تحویل محتوا" و "رفع انحصار" و موارد متعدد دیگر نشان از تلاش برای رفع محدودیت‌ها را نشان می‌دهد. در واقع به نظر می‌رسد همان‌گونه که کثرت کاربران و حوزه‌های درگیر در خدمات منجر به پذیرش واقعیت وجود اینترنت برای بخش‌های تمامیت خواه حاکمیت شد، دولت تلاش می‌کند تا با تعمیق کاربرد اینترنت و وارد کردن بخش خصوصی ضمانت‌های عملی برای مصون ماندن آن از تعرض‌های تمامیت‌خواهانه را فراهم کند.
فاصله برنامه توسعه تا راهبردهای اجرایی
آنچه در این گزارش آمده در ظاهر مستند به گفته‌های معاون وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات نیز هست. [۶] نقل قول‌های ذکر شده از نصرالله جهانگرد در این زمینه در تشریح برنامه‌هایی بوده که در قالب دولت الکترونیک تعریف شده است. از دیدگاه اجرایی بهره‌برداری از خدمات دولت الکترونیک در همه کشورها نیازمند احراز هویت و اصالت کاربر است و ارتباطی با مشروط شدن دسترسی کلی کاربر به اینترنت ندارد. روشن است که کاربر ناشناس در هیچ سامانه‌ای موفق به دریافت خدمات نمی‌شود و ارتباط دادن آن با شرایط کلی اینترنت یا ناشی از کم‌اطلاعی نویسنده و یا در تعقیب اهداف دیگری مانند آشفته کردن فضای عمومی این حوزه است.
از طرفی باید به این نکته توجه داشت که این متن یک پیش‌نویس برای تدوین برنامه است و تا تبدیل به برنامه هنوز نیازمند طی مراحل دیگری در سازمان برنامه است و پس از آن باید در مراجع قانونی طرح، بررسی، اصلاح و تصویب شود. تجربه نشان داده که در همه این مراحل تغییرات بسیاری در متن و حتی روح حاکم بر پیش‌نویس‌ها ایجاد می‌شود. از طرف دیگر در همین پیش‌نویس هم بر اجرای تدریجی مفاد برنامه در یک دوره پنج ساله تاکید شده است. تجربه برنامه‌های قبلی نشان داده که اولاً برنامه‌ها عموماً بلندپروارانه هستند و ثانیاً در اجرا با موانع بسیاری مواجه می‌شوند که در وضعیت حاضر باید کمبود منابع مالی را نیز بر همه این موانع افزود.
آیا دسترسی به اینترنت مشروط می‌شود؟
دسترسی مشروط به اینترنت گرچه برای برخی کاربران یک کابوس است اما برای برخی از بازیگران صحنه سیاسی کشور یک آرزوست. این آرزو البته از نظر عملی به رؤیا بیشتر شبیه است چرا که چه از نظر ساختار اجتماعی و چه از دید فنی امکان اجرای آن در ایران وجود ندارد. سازمان‌های آموزشی، بخش خصوصی، تجارت و بازرگانی، بانک‌ها، و بسیاری از کسب و کارهای کشور به شکل گسترده‌ای از اینترنت و ارتباط با دنیای خارج استفاده می‌کنند. در کشوری که دسترسی به اینترنت رشد بسیار بالایی دارد و از جهت تولید محتوا یکی از کشورهای شاخص است ایجاد محدودیت با شیوه‌ای چون احراز هویت کاربران رؤیایی خام است. به عنوان نمونه بد نیست به بهره‌گیری کاربران ایرانی از خدمات پست الکترونیک اشاره کنیم که طبق آمارهای رسمی چیزی حدود ۱۵۰ هزار نفر از آنها در خدمات داخلی پست الکترونیک ثبت‌نام کرده‌اند. آیا در شرایطی که قطع موقت کمتر از یک ساعته خدمات شرکت‌هایی مانند گوگل یا اختلال در شبکه‌های ارتباطی همچون تلگرام به صدر اخبار می‌آید، می‌توان دسترسی به اینترنت را محدود کرده یا مشروط به احراز هویت نمود؟
[۱] استفاده از اینترنت برای ایرانیان شرطی می‌شود، خبرگزاری تسنیم، ۲۰ فروردین ۱۳۹۵
[۳] جدول اهداف کلی و راهبردها + PDF
[۴] سند راهبردی + PDF
[۵] احکام پیشنهادی + PDF
[۶] کاربران بی‌شناسه در شبکه ملی اطلاعات سرویس نمی‌گیرند، آی سی تی نا، ۱۹ شهریور ۱۳۹۳
برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر، اینجا را کلیک کنید.
نظرها
نظری وجود ندارد.