بحران آب، دغدغه جشنواره فیلم سبز

پنجمین دوره جشنواره فیلم سبز پس از وقفه‌ای ده ساله از روز جمعه ۲۴ اردیبشهت در مراکز استان‌های ایران، به مدت یک هفته آثاری در ارتباط با محیط زیست را به نمایش می‌گذارد. سازمان محیط زیست که مسئولیت برگزاری این جشنواره را بر عهده دارد، به دلیل "کمبود بودجه" اجرای آن را بر عهده سازمان‌های مردم نهاد گذاشته است.

"انجمن تمدن سبز"، هنرمندان حامی محیط زیست، مجری این دوره از جشنواره است. رضا کیانیان، فاطمه معتمد آریا و شبنم قلی خانی به همراه گروه موسیقی پالت به عنوان سفیران سبز جشنواره معرفی شده‌اند.

مهم‌ترین بحران زیست محیطی ایران، یعنی بحران آب، دغدغه اصلی در انتخاب آثاری اعلام شده که در این دوره از جشنواره به نمایش درمی‌آیند. تماشای این آثار برای عموم مردم رایگان است.

جشنواره فیلم سبز با اندیشه آشنایی و آشتی مردم با محیط زیست از طریق سینما، نخستین بار در اسفندماه سال ۷۷ برگزار شد. تا سال ۸۴ سازمان محیط زیست دولت خاتمی، مجری برگزاری سه دوره دیگر از این جشنواره بود. جشنواره‌هایی که به عقیده مهدی توحیدپور، دبیر انجمن تمدن سبز و دبیر اجرایی این دوره از جشنواره در فضایی متفاوت از فضای فعلی برگزار می‌شد: "آن زمان دغدغه مردم محیط زیست نبود. دغدغه دولت‌ها هم نبود. محیط زیست هم به این شدت تخریب نشده بود."

به گفته توحیدپور، "تمدن سبز" یک بار دیگر در سال ۷۹ و در جریان برگزاری دور دوم این جشنواره مشارکت داشته. آن زمان دو سال از شکل گیری این انجمن می‌گذشت. انجمنی که هدف اصلی‌اش "فرهنگ سازی در زمینه حفظ محیط زیست با ابزار هنر" است و اعضای آن را نزدیک به ۱۸۰۰ هنرمند از سراسر ایران تشکیل می‌دهند:

"ما تنها انجمن فعال حوزه محیط زیست با تمرکز بر فعالیت‌های هنری در ایران هستیم. در این سال‌ها نزدیک به ۷۰ نمایشگاه هنرهای تجسمی داشتیم. تورهای اکوتوریسم را از سال ۸۰ برپا کردیم؛ تورهای گردشگری را به مناطق حفاظت شده می‌بردیم. به همراه نقاش‌ها و عکاس‌های عضو انجمن به مناطقی که به لحاظ زیست محیطی آلوده هستند، می‌رفتیم و بعد عکس‌ها و نقاشی‌های آن‌ها را در گالری‌های شهرهای مختلف به صورت گردشی نمایش می‌دادیم. راجع به اخلاق و فرهنگ در محیط زیست، کارگاه‌های آموزشی داشتیم و چندین برنامه پاک‌سازی رودخانه، جنگل و کوه با اعضای انجمن..."

با آغاز ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد اما دیگر خبری از برگزاری جشنواره فیلم سبز نشد. به عقیده فعالان و کارشناسان، در واقع سازمان محیط زیست و دغدغه حفاظت از آن در دولت نهم و دهم از اهمیت زیادی برخوردار نبود. فرهاد توحیدی سینماگر ایرانی و دبیر پنجمین دوره جشنواره فیلم سبز در گفت‌وگو با رادیو زمانه می‌گوید در این سال‌ها "سازمان محیط زیست عملا فعالیتی نداشت و اغلب سازمان‌های محیط زیستی مردم نهاد نیز فعالیت خود را متوقف کردند. شرایط به گونه‌ای بود که برای فعالان محیط زیست امکان هزینه دادن وجود داشت."

در دولت روحانی اما به نظر می‌رسد فعالیت‌های این سازمان سمت و سوی جدی‌تری به خود گرفته. توحیدی که در اوایل دهه ۹۰ ریاست خانه سینما را بر عهده داشت، رفتار دولت جدید در زمینه فرهنگ‌سازی برای حفظ محیط زیست را "رفتار متناسب‌تری" می‌داند:

"هر چند به نظر می‌آید سازمان محیط زیست در درون این دولت هم کم و بیش مهجور مانده، هم از لحاظ برخورداری از بودجه کافی و هم از لحاظ پشتیبانی. بهرحال به گمان من جشنواره فیلم سبز یک رویداد فرهنگی است که ارزش و اهمیت کاملا روشنی دارد."

اشاره توحیدی به عدم حمایت‌های مالی دولتی از جشنواره فیلم سبز است. مسئله‌ای که به گفته او بزرگترین چالشی بود که در برگزاری این جشنواره باید با آن روبرو می‌شدند:

"درست است که مشکلات مالی در کشور زیاد است، اما بنگاه‌های اقتصادی هم با وجود شعارهایی که می‌دهند در واقعیت تنها به پول توجه می‌کنند و اهمیتی برای محیط زیست قایل نیستند."

هرچند سازمان محیط زیست و رئیس آن، معصومه ابتکار، در کنار سازمان سینمایی وزارت ارشاد، نسبت به برگزاری دوباره این جشنواره توجه نشان دادند، اما در نهایت هیچ بودجه دولتی به آن اختصاص داده نشد. توحیدپور می‌گوید:

"تا جایی که می‌دانیم سازمان محیط زیست از بودجه کمی برخوردار است و حتی برآورد هزینه‌های این سازمان برای کارمندان خودش نیز با مشکل مواجه است. به هرحال در فقدان بنگاه‌های اقتصادی حامی محیط زیست، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در این ابعاد به بودجه‌های دولتی نیاز دارد."

اعتباری که دولت برای سازمان محیط زیست در لایحه بودجه سال ۹۴ تخصیص داد، ۱۱۷ میلیارد تومان بود. این اعتبار باید علاوه بر پرداخت حقوق بیش از ۶۰۰۰ نفر از کارمندان این سازمان، برای حل بحران ریزگردها، خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها‌، انقراض حیات وحش و جنگل‌ها، الودگی هوا، پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست دشت‌ها و... مورد استفاده قرار می‌گرفت.

توحیدی می‌گوید در چنین شرایطی تخصیص بودجه برای یک کار فرهنگی مثل جشنواره فیلم سبز، موضوعیت خود را از دست می‌دهد: "از مشکلات اصلی محیط زیست در ایران یکی هم این است که حفاظت از آن، هنوز نزد قانون‌گذاران و دولت‌مردان ایران اهمیت لازم را پیدا نکرده تا اعتبار لازم را به آن تخصیص بدهند."

در بودجه پیشنهادی دولت در سال ۹۵ برای سازمان محیط زیست درخواست ۱۶۷ میلیارد تومان اعتبار شده. دبیر اجرایی جشنواره فیلم سبز امیدوار است که معصومه ابتکار بخشی از این بودجه را برای فعالیت‌های فرهنگی سازمان اختصاص دهد تا از این طریق "به حرکت‌هایی از این دست کمک شود. جشنواره‌های فیلم سبز سال‌هاست در کشورهای مختلف برگزار می‌شود و اهمیت، تاثیرگذاری و مخاطبان زیادی هم دارد. برای مثال الان جشنواره سبز سانفرانسیسکو رتبه بالایی در آموزش فرهنگ حفظ محیط زیست دارد. امسال هم ما بالاخره به عضویت شبکه جهانی G.F.N درآمدیم که شبکه جهانی جشنواره‌های محیط زیستی است."

توحیدپور تاکید می‌کند که پنجمین جشنواره بین المللی فیلم سبز در ایران با وجود این مشکلات مالی تلاش کرده تا مهم‌ترین برنامه‌های خود را به مرحله اجرا برساند:

"بخشی از برنامه‌های اجرایی به دلیل محدودیت‌های مالی محقق نشد. حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از طرح‌های پرهزینه را برای دوره بعد گذاشتیم. در واقع کیفیت را کم نکردیم و سعی کردیم با کمترین هزینه جشنواره را به خوبی به مرجله اجرا برسانیم. برای مثال دوست داشتیم جشنواره در تمام شهرهای ایران برگزار شود. اما تنها به مراکز استان‌ها محدود شدیم. الان ستادهای اجرایی جشنوراه در مراکز ۳۱ استان مستقر هستند و آماده اکران. به علاوه در سه جزیره لاوان، هرمز و قشم و به احتمال قوی در کیش نیز این جشنواره برگزار می‌شود."

بخش‌های رقابتی جشنواره فیلم سبز امسال شامل نمایش فیلم‌های کوتاه و بلند داستانی، مستند، انیمیشن و فیلم‌های مردمی – تا ۵ دقیقه - است. هنرهای تجسمی نیز در این دوره از جشنواره به رقابت خواهند پرداخت. برگزاری کارگاه‌ها، همایش‌ها، سمینارها و سخنرانی‌های مرتبط با موضوع جشنواره از بخش‌های دیگر است.

سینمای کانون پرورش فکری و سه سالن سینما فلسطین در تهران، مرکزهای اصلی نمایش فیلم‌های این دوره هستند. از فضاها و گالری‌های فرهنگستان هنر نیز قرار است برای نمایش آثار تجسمی استفاده شود.

به گفته توحیدپور سایر سازمان‌های مردم نهاد زیست محیطی نیز قرار است با برپایی غرفه‌های آموزشی و "همیاری در بخش‌های جانبی جشنواره" با انجمن تمدن سبز همکاری داشته باشند:

"ما تمام تلاش خودمان را می‌کنیم که نشان بدهیم سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند به عنوان بازوی اجرایی در کنار دولت باشند و برای حفظ محیط زیست به دولت و مردم کمک کنند."

فیلم‌های این دوره از جشنواره

آسیب‌های زیست محیطی جهان در سال‌های گذشته تشدید شده و به موازات آن اندیشه نجات زمین بیش از پیش در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تقویت می‌شود. آذرماه سال گذشته، سران و نمایندگان ۱۹۵ کشور جهان در یک اجلاس یازده روزه در پاریس راه‌های کاهش تولید و نشر گازهای گلخانه‌ای را بررسی کردند.

لئوناردو دی‌کاپریو، بازیگر آمریکایی و برنده اسکار سال ۲۰۱۶ برای فیلم "بازگشته از گور" – درباره رابطه میان انسان و طبیعت – نيز هنگام دریافت جایزه خود، بخشی از سخنرانی‌اش را به تشویق و ترغیب مخاطبان‌ برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی اختصاص داد. او هفته گذشته نیز عکسی از دریاچه ارومیه در صفحه اینستاگرام خود منتشر و نسبت به وضعیت آن ابراز نگرانی کرد. این ابراز نگرانی به سرعت به موضوع داغ شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان تبدیل شد.

حالا جشنواره فیلم سبز و برگزار کنندگان آن نیز امیدوارند با استفاده از سینما در نقش رسانه‌ای محبوب و فراگیر بتوانند نقشی در افزایش حساسیت افکار عمومی در ایران نسبت به بحران‌های محیط زیستی داشته باشند. حساسیتی که به عقیده توحیدی "متاسفانه با خشک شدن دریاچه‌های ایران، مثل ارومیه وتشدید آلودگی هوای تهران و شهرهای صنعتی بزرگ تا حدی ایجاد شده. از سوی دیگر حفاظت از محیط زیست تنها وابسته به تصویب قانون و اجرای ان از سوی دولت‌ها نیست. دولت‌ها هر گز نمی‌توانند برای اجرای قوانین زیست محیطی به اندازه جمعیت کشور مامور داشته باشند. بنابراین این مسئله باید به به امری فردی و وجدانی تبدیل شود و این ممکن نمی‌شود مگر اینکه مردم را از راه‌های مختلف صاحب دانش و معرفت در این زمینه کنیم. من فکر می‌کنم در این مسیر سینما می‌تواند نقش تاثیرگذاری داشته باشد."

اما رویکرد فیلم‌های به نمایش درآمده در این دوره از جشنواره چیست؟ به گفته دبیر جشنواره تا جایی که به مستندها و فیلم‌های داستانی ایرانی مربوط می‌شود "رویکردها انتقادی است. فیلم‌های خارجی نیز بیشتر جنبه‌های ترویجی قضیه و گرفتاری‌های زیست محیطی در جهان را رصد می‌کنند."

در بخش رقابتی جشنواره فیلم سبز امسال حدود ۸۰ فیلم‌ و مستند کوتاه و بلند ایرانی به نمایش درخواهد آمد. "مادر جنگل" ساخته سیامک شایقی و "خواب آب" از فرهاد مهران‌فر، نخستین اکران خود را در این جشنواره خواهند داشت. "نارنجی پوش" از داریوش مهرجویی و "طعم شیرین خیال" از کمال تبریزی، فیلم‌های مطرح در بخش آثار داستانی بلند هستند. "وارونگی" از بهنام بهزادی نیز که نماینده سینمای ایران در بخش نوعی نگاه جشنواره کن امسال است، ابتدا در میان آثار این دوره بود اما در نهایت به دلیل مشکلات فنی و با درخواست کارگردان از فهرست جشنواره خارج شد.

این جشنواره قرار است مراسم بزرگداشتی نیز برای خسرو معصومی کارگردان سینمای ایران برگزار کند. در این مراس[سه فیلم بلند این کارگردان، «رسم عاشق‌کُشی»، «جایی در دوردست» و «باد در علف‌زار می‌پیچد»، با موضوع قطع درختان و حفاظت از محیط زیست به نمایش ویژه در می‌آیند.

مادرکشی ساخته کمیل سوهانی که به سفارش مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری ساخته شده، از مستندهای پر سرو صدای این دوره از جشنواره است. این مستند در جشنواره سینما حقیقت برنده جایزه بهترین مستند پژوهشی شد و به گفته توحیدی، موافقان و مخالفان زیادی دارد: "چرا که عملا مخاطبان خود را به دو دسته تقسیم می‌کند؛ موضوع‌اش هم این است که آیا سدسازی خوب است یا بد؟ آیا به توزیع متناسب آب کمکی می‌کند یا نه."

آثار سینمایی ۴۱ کشور نیز در بخش بین‌الملل این جشنواره به رقابت خواهند پرداخت. فیلم "قدرت تغییر" ساخته کارل فشنر، که در حاضر در سینماهای آلمان روی پرده است، از فیلم‌هایی است که به گفته توحیدی نخستین حضور خود در یک جشنواره جهانی را در ایران تجربه می‌کند: "فیلم درباره انرژی‌های نو و تعطیلی یک نیروگاه هسته‌ای در آلمان است؛ یک فیلم آگاهی دهنده و راهگشا. کارگردان فیلم نیز از مهمانان این دوره از جشنواره است."

جشنواره فیلم سبز با نمایش فیلم فرانسوی زمین به کارگردانی یان آرتوس برتران افتتاح خواهد شد. فیلمی که نخستین نمایش خود را در کنفرانس بین‌المللی تغییرات اقلیمی در پاریس تجربه کرد.

برنامه‌های آتی

اما سرنوشت پیوند میان سینما و محیط زیست پس از برگزاری این جشنواره چه می‌شود؟ توحیدی می‌گوید: "تقریبا سه سال قبل، وقتی مدیر خانه سینما بودم، با سازمان محیط زیست مذاکره کردیم تا سینمای پردیسان را به عنوان کانونی برای نمایش فیلم‌های زیست محیطی راه بیندازیم. متاسفانه به دلیل اعتبارات قابل توجهی که نیاز بود، پروژه متوقف شد. اما خواسته ما هنوز پابرجاست. بعد از برگزاری جشنواره قصد داریم این سالن و سالن‌های مشابه را فعال کنیم."

به گفته توحیدی دبیرخانه جشنواره سبز نیز قرار است پس از این به صورت دائمی فعال شود تا "متناسب با اهدافی که داریم، علاوه بر آماده کردن جشنواره برای دور بعد، در تمام سال فعالیت‌های محیط زیستی-سینمایی دیگری داشته باشیم؛ از جمله برگزاری تورهایی برای از فیلم‌های پخش شده در جشنواره پنجم فیلم سبز در تمام شهرهای ایران. چرا که در عمل، مردم که مخاطبان اصلی جشنواره هستند از طریق مجاری رسمی و معمولی دسترسی به این فیلم‌ها و عناوین ندارند."

در همین زمینه:

جشنواره فیلم سبز: خبر، گزارش، مقاله