هشدار یونسکو: تهدید محوطه‌های تاریخی در اثر توریسم و گرمایش زمین

ایران با ۱۷ اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو آرزو دارد که به یکی از مقصدهای جهانگردان خارجی تبدیل شود. در همان حال  در معرض تغییرات آب و هوایی و کم‌آبی روزافزون نیز قرار گرفته است. سازمان یونسکو هشدار می‌دهد که صنعت توریسم همراه با پدیده گرمایش زمین محوطه‌های تاریخی را در معرض نابودی قرار داده است.

سازمان یونسکو و برنامه محیط زیست سازمان ملل پژوهشی انجام داده‌اند درباره پیامدها و اثرات تخریبی تغییرات آب و هوایی بر ۳۱ محوطه‌ تاریخی و میراث طبیعی در ۲۹ کشور جهان. مشتیلد رویلر، یکی از مدیران ارشد یونسکو که پژوهش «میراث جهانی و جهانگردی در پرتو تغییرات آب و هوایی» زیر نظر او انجام شده، نتیجه این پژوهش را به این شکل خلاصه می‌کند: «ما می‌بایست اثرات مخرب گرمایش زمین بر محوطه‌های تاریخی و آثار طبیعی را بهتر درک کنیم. پژوهش اخیر نشان می‌دهد که اگر می‌خواهیم محوطه‌های تاریخی و طبیعی برای نسل‌های آینده باقی بمانند، هیچ راهی نداریم جز آنکه مطابق معاهده پاریس گرمایش زمین را به دو درجه سانتی‌گراد محدود کنیم.»

پژوهشگران یونسکو تلاش کرده‌اند در این پژوهش رابطه بین تغییرات آب و هوایی و عواملی مانند گسترش روزافزون شهرها و صنعت توریسم را در تخریب محوطه‌های تاریخی آشکار کنند.

هزار محوطه تاریخی در ۱۶۳ کشور جهان در معرض جهانگردی قرار دارند. ایران هم قصد دارد از محوطه‌های تاریخی و آثار طبیعی‌اش برای جلب جهانگردان استفاده کند. هتل‌داری در ایران یک صنعت رو به رشد است. هم‌زمان با توافق هسته‌ای بین ایران و پنج قدرت جهانی، شرکت فرانسوی هتل‌های آکور قراداد راه‌اندازی دو هتل بزرگ را با مسئولان ایرانی منعقد کرد. سباستین بازین، مدیر شرکت هتل‌های آکور ظهار امیدواری کرده بود که ایران به زودی به یکی از مقصدهای جهانگردی تبدیل شود و این شرکت بتواند هتل‌های بیشتری در ایران تأسیس کند.

این شرکت در ۱۰ کشور خاورمیانه ۷۱ هتل بزرگ را برای جهانگردان به راه انداخته.

پژوهشگران یونسکو می‌گویند صنعت توریسم از یک سو سودآور است و ممکن است به اشتغال‌آفرینی و درآمدزایی در کشورهای در حال توسعه کمک کند، اما از سوی دیگر، اگر بی‌رویه و بدون برنامه‌ریزی و صرفاً به دلایل اقتصادی رشد کند، به محوطه‌های تاریخی و طبیعی آسیب وارد می‌کند. با در نظر گرفتن پیامدهای گرمایش زمین و بحران‌هایی مانند کویرزایی و آلودگی هوا، کم‌آبی یا افزایش سطح دریاها این اثرات سوء شدت پیدا می‌کند و به تخریب محوطه‌های تاریخی و طبیعی می‌انجامد.

در سال ۹۲ اعلام شد که باران‌های اسیدی موجب پوسیدگی و تخریب آثار تخت‌جمشید و نقش رستم می‌شوند. در مهر ۹۴ هم سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری اعلام کرده بود که حدود یک میلیون هکتار از عرصه‌ها و اراضی طبیعی در ایران به دلیل برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و خالی شدن آبخوان‌ها دچار فرونشست شده است. این پدیده نوظهور تخت جمشید و نقش رستم را در خطر تخریب قرار داده.

بر اساس پژوهش یونسکو محوطه‌های باستانی و طبیعی در ونیز، بریتانیا، جزایر گالاپاگوس، بندر کارتاخنا در کلمبیا و پارک ملی شیرتوکو در ژاپن نیز به دلیل تغییرات آب و هوایی در معرض آسیب و تخریب قرار دارند.

پژوهشگران یونسکو پیشنهاد داده‌اند که رونق گردشگری به شکل هدایت‌شده و با توجه به مشکلات اقلیمی اتفاق بیفتد و برنامه‌های گردشگری به گونه‌ای تنظیم شود که گردشگران به درک فرهنگی بیشتری نسبت به محوطه‌های تاریخی و ضرورت نگهداری و حفاظت از آنان دست پیدا کنند.

آن‌ها همچنین خاطرنشان کرده‌اند که معاهده پاریس که برای کنترل گرمایش زمین توسط ۱۹۵ کشور جهان پذیرفته شده، می‌بایست الزام‌آور باشد و به هدفش که محدود کردن گرمایش زمین به میزان دو درجه سانتی‌گراد است دست پیدا کند. در غیر این‌صورت تخریب محوطه‌های باستانی و طبیعی جهان اجتناب‌ناپذیر است.

سازمان جهانی جهانگردی تخمین زده است که تا سال ۲۰۲۰، تعداد گردشگران در سراسر جهان به یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر خواهد رسید. تا آن زمان خاورمیانه بعد از شرق آسیا از بالاترین میزان رشد توریسم در جهان برخوردار خواهد بود، چنانکه میزان گردشگران در خاورمیانه در سال ۲۰۲۰ به ۶۹ میلیون نفر افزایش خواهد یافت.

ایران قصد دارد با توسعه سواحل خلیج فارس و احداث باغ‌ها و پارک‌های آبی و سواحل توریستی بخشی از این گردشگران را جلب کند. سرمایه‌گذاری‌های لازم را هم می‌بایست با تسهیلات و مشوق‌هایی که دولت در نظر گرفته بخش خصوصی انجام دهد. معلوم نیست که تا چه حد این سرمایه‌گذاری‌ها با توجه به هشدار یونسکو به تخریب آثار تاریخی و طبیعی ایران بینجامد.