مردم و کسب و کار اعتیاد

مهگل ۳۸ سال دارد و شیشه مصرف می‌کند. تقریبا سه سالی می‌شود که از همسرش جدا شده است. علت طلاق، اعتیاد همسرش به شیشه بوده است. خودش می گوید: «یک روز از سر کار که برگشتم دیدم در آشپزخانه نشسته و دارد شیشه می‌کشد. اصلا باورم نمی‌شد. امید حتی سیگار هم نمی‌کشید.»

به گفته مهگل، پس از این‌که همسرش بارها قول می‌دهد که ترک کند و نمی‌کند، او تصمیم به جدایی می‌گیرد: «نمی‌توانستم با کسی که روزی ۱۰ بار شیشه می‌کشید زندگی کنم.»

بنا به گفته‌های علی عبادیان، مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر در فروردین ماه سال گذشته، معتادان به شیشه در ایران سالانه بیش از ۶۲‌تن شیشه مصرف می‌کنند. ماده‌ای که امروزه یکی از محبوب‌ترین مواد در نزد جوانان است.

شمار مصرف‌کنندگان مواد مخدر در جهان روز به روز بیش‌تر می‌شود. در حالی که بر اساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۲۵۰‌میلیون نفر در سراسر دنیا حداقل برای یک بار مواد مخدر مصرف کرده‌اند، گزارش تازه این دفتر که در ژنو منتشر شده است می‌گوید که شمار معتادان به مواد مخدر سنگین در سال ۲۰۱۵ نسبت به سال قبل از آن، از دو میلیون نفر (در جهان) به ۲۹‌میلیون نفر رسیده است. در میان این افراد ۱۷‌میلیون نفر به مواد مخدری همچون هرویین، تریاک و مورفین معتاد هستند.

در ایران، آمار رسمی نشان می‌دهد که بیش از یک میلیون و ۳۲۰‌هزار نفر به طور مرتب مصرف کننده انواع مواد مخدر هستند. آمارهای غیر رسمی اما بسیار بیشتر بوده به نحوی که معضل مصرف موادمخدر را، تبدیل به بزرگترین بحران اجتماعی در ایران کرده است.

مهگل در مورد این‌که چه طور خودش پس از طلاق به دلیل اعتیاد، معتاد به شیشه شده است به رادیو زمانه می‌گوید: «پس از طلاق افسردگی شدیدی گرفتم. تمام فکر و ذکرم این شده بود که زندگی‌ام به باد رفته و جوانی‌ام را با امید هدر داده‌ام.»

به گفته مهگل، خانواده‌اش هم خیلی از او حمایت نکرده‌اند: «تنها شده بودم و افسرده. حالم خیلی بد بود. همیشه بی‌حال بودم تا این‌که با جمعی آشنا شدم که شیشه مصرف می‌کردند. خیلی هم سر حال بودند. همه مدل آدم هم توی‌شان بود. از دکتر و دانشجو بگیر تا ورزشکار.

اعتیاد زنان، توفانی در راه

آمارها در ایران نشان می‌دهند که ۱۰‌درصد از یک میلیون و ۳۲۵‌هزار معتاد به انواع مواد مخدر را زنان تشکیل می‌دهند.

همایون حسینی، وکیل دادگستری، در این رابطه می‌گوید: «بحث اعتیاد زنان در ایران جدای از خود اعتیاد اغلب معضلات دیگری نیز به همراه دارد. یکی از بزرگ‌ترین این مشکلات بحث خیانت است. در ایران باور بر این است که زنان معتاد روابط بازتری دارند و به همین دلیل راحت‌تر تن به رابطه جنسی با دیگری می‌دهند، در نتیجه حمایت کمتری هم از آن‌ها می‌شود.»

معاون اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر، شهریور ماه سال گذشته با‌ناهنجار‌تر دانستن اعتیاد زنان نسبت به مردان در اظهار نظری گفته بود که زنان شش سال زودتر از مردان وابستگی شدید به مواد پیدا می‌کنند.

حسینی اما می‌گوید: «این تصور جامعه است اما قانون تفاوتی بین معتاد زن و مرد قائل نشده است. حال این‌که جامعه و بعضا نیروی انتظامی رویکردی متفاوت دارد، بحث دیگری است، ولی بر اساس قانون، مصرف‌کنندگان مواد مخدر، چه زن و چه مرد، باید از شرایط مساوی برای بهره‌مندی از خدمات حمایتی و درمانی برخوردار باشند.»

تجربه مهگل در این مورد این است که برخورد مردم با یک زن معتاد تا یک مرد معتاد زمین تا آسمان فرق دارد: «بارها شده تا مردی فهمیده که من شیشه مصرف می‌کنم، فورا به من پیشنهاد رابطه جنسی داده است. نمی‌دانم چرا فکر می‌کنند مصرف شیشه مساوی با رابطه جنسی است.»

این در حالی است که شهیندخت مولاوردی، معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری هم چندی پیش در همین زمینه گفته بود: «متاسفانه در جامعه نسبت به تغییر جرم‌انگاری از اعتیاد مردان اقدامات خوبی انجام شده است، اما در مورد اعتیاد زنان هنوز مهم‌ترین استراتژی خانواده‌ها در مقابله با لغزش زنان، استراتژی طرد و دوری‌گزینی است.»

مواد مخدر، از جرم‌انگاری تا درمان

قانون جامع مبارزه با مواد مخدر مصوب سال ۱۳۶۷ و الحاقات سال ۸۹ آن، اگر چه در ماده یک، تولید، فروش، کشت، حمل و مصرف مواد مخدر را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده، اما بین مصرف‌کنندگان، تولید‌کنندگان و قاچاقچیان موادمخدر تفکیک قائل شده است.

همایون حسینی می‌گوید: «مصرف مواد مخدر در صورتی جرم بوده و مجازات دارد که مصرف‌کننده به وظایف قانونی در نظر گرفته شده در این قانون عمل نکرده یا از اجرای آن سرباز بزند.»

اشاره او به ماده ۱۵ این قانون است که مصرف‌کنندگان مواد مخدر را ملزم می‌کند با مراجعه به مراکز درمانی و حمایتی، اقدام به ترک اعتیاد خود کرده و همچنین تجاهر به اعتیاد ننمایند که در غیر این صورت از نظر این قانون مجرم شناخته خواهند شد.

حسینی در پاسخ به این سوال که اگر معتادی چنین نکند نتیجه‌اش چه خواهد شد، می‌گوید: «اگر معتادی برای اولین بار دستگیر شود، برای ترک به مراکز درمانی معرفی می‌شود و در صورت تحت نظر بودن در مرکز درمانی، از تعقیب کیفری معاف شده و پرونده کیفری برای او تشکیل نخواهد شد.»

در عین حال تعدادی از مصرف‌کنندگان مواد مخدر در ایران، معمولا از آن به عنوان دارو استفاده کرده و تلاشی در جهت ترک آن نمی‌کنند.

حاج قاسم یکی از این افراد است. او که سال‌ها به کار کاشت برنج مشغول بوده و به دلیل فشار کاری، حالا در سن ۶۸‌سالگی از کمر درد شدید رنج می‌برد و برای تسکین دردش از تریاک استفاده می‌کند، به رادیو زمانه می‌گوید: «وقتی دردش شروع می‌شود امانم را می‌برد. فکر نکنی دکتر نرفته‌ام، دکتر هم رفته‌ام. خودش گفت اگر بهت داروی شیمیایی بدهم می‌میری. برای همین ده سال است که تریاک می‌کشم. خیلی هم راضی‌ام، زنده هم هستم.»

تریاک از پر مصرف‌ترین موادمخدر در ایران است. بر اساس آخرین آمارها ۴۲‌درصد از تریاک جهان در ایران مصرف می‌شود.

روزبه کردونی، مدیر‌کل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم اواخر سال ۹۳ در همین زمینه گفته بود: «۱۳‌درصد از مصرف‌کنندگان تریاک در جهان ایرانیان هستند که مصرف آنان سالانه حدود ۴۵۰‌تن است.»

همایون حسینی در مورد رویکرد قانون نسبت به مصرف مواد به عنوان جایگزین دارو می‌گوید: «تبصره شش ماده یک قانون مبارزه با مواد مخدر استعمال مواد را در صورتی جرم می‌داند که مصرف غیر‌دارویی داشته باشد. البته تشخیص دارویی یا غیر‌دارویی بودن مصرف به طور رسمی با پزشکی قانونی است اما دادگاه‌ها معمولا با توجه به شغل، سن و وضعیت سلامت مصرف‌کنندگان اقدام به جرم‌انگاری آن می‌کنند یا به ترک آن دستور می‌دهند.»

مصرف دارویی تریاک در ایران البته چنان متداول است که اردیبهشت ماه سال جاری سعید صفاتیان، رییس کارگروه کاهش تقاضای کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام هم خبر از وجود سرب در ماده مخدر تریاک داده و با هشدار به مصرف‌کنندگان گفته بود: «قاچاقچیان مواد مخدر به دلیل ارزانی سرب همچنان تریاک را با این ماده نصف به نصف مخلوط می‌کنند که مصرف آن معتادان را مسموم کرده و کبد، طحال، کلیه و در نهایت مغز آنان را از بین می‌برد.»

همایون حسینی در مورد مجازات افرادی که مواد مخدر را برای مصارفی به جز دارو استعمال می‌کنند، می‌گوید: «اگر شخصی برای بار اول دستگیر شود تنها جریمه نقدی دارد، ضمن این‌که برای ترک باید به مراکز درمانی مراجعه کند. البته در صورت تکرار می‌تواند به شش ماه حبس نیز محکوم شود.»

اعدام چاره‌ساز نبوده است

بر اساس ماده دو قانون جامع مبارزه با مواد مخدر در ایران، مجازات تولید، فروش، توزیع و حمل مواد مخدر در صورت چهار بار تکرار، اعدام خواهد بود. آمار در ایران نشان می‌دهد که تنها در سال ۲۰۱۵، ۶۳۸ نفر به دلیل جرایم مربوط به مواد مخدر اعدام شده‌اند.

این تعداد از اعدام به دلیل جرایم مربوط به مواد مخدر موجب شده است که بسیاری از فعالان ضد اعدام و سازمان‌های بین‌اللملی به مخالفت با آن برخاسته و خواهان لغو آن شوند. در این بین بسیاری از فعالان ضد اعدام با انتقاد از کمک‌های مالی سازمان ملل به ایران برای مبارزه با موادمخدر می‌گویند که ایران به جای صرف این هزینه‌ها در این زمینه، تنها به اعدام قاچاقچیان بسنده می‌کند.

کمک‌های مالی سازمان ملل به ایران تنها در زمینه کنترل مرزهای شرقی‌اش ظرف پنج سال گذشته ۵.۵ میلیون دلار بوده است.

مقام‌های قضایی در ایران با دفاع از حکم اعدام برای قاچاقچیان مواد مخدر آن را نتیجه رسیدگی قضایی و بر اساس قوانین موضوعه ایران می‌دانند.

همایون حسینی در این‌باره به رادیو زمانه می‌گوید: «هدف و روح مجازات‌ها در جرایم عمومی ارعاب مجرمان و پیشگیری از وقوع جرم است، در حالی که مجازات اعدام قاچاقچیان یا تولید‌کنندگان موادمخدر هیچ یک از این اهداف را محقق نکرده است.»

به گفته این وکیل دادگستری مجازات اعدام حتی منجر به تشویق قاچاقچیان برای وارد کردن مواد بیش‌تر شده است: «بر اساس قانون در صورتی که شخصی بیش از پنج کیلوگرم مواد مخدر به کشور وارد کند، اعدام خواهد شد. این مساله منجر به این شده است که قاچاقچیان ریسک اعدام را با وارد کردن صدها کیلوگرم بپذیرند، نه پنج کیلو.»

فساد مالی گسترده در دستگاه قضایی یکی دیگر از پیامدهای مجازات اعدام قاچاقچیان مواد مخدر است. حسینی می‌گوید: «امروزه وکالت برخی قاچاقچیان محکوم به اعدام یکی از پر‌سودترین پرونده‌ها برای عده‌ای از وکلاست. حق‌الوکاله این چنین پرونده‌هایی از ۵۰۰ میلیون تومان شروع شده و تا پنج میلیارد تومان هم می‌رسد.»

به گفته او همه این مبلغ به جیب وکیل نمی‌رود و نزدیک به ۶۰‌درصد آن صرف رشوه می‌شود: «کمیسیون تخفیف مجازات‌های مربوط به مواد مخدر یکی از اصلی‌ترین مراجعی است که به شدت فاسد است و برای تخفیف حکم اعدام به زندان قاچاقچیان با توجه به مقدار مواد گرفته شده از متهم مبالغی هنگفت دریافت می‌کند.»

عباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان عمومی و انقلاب تهران، اسفند ماه سال گذشته با اشاره به موارد این‌چنینی، «پولشویی» و «فساد مالی گسترده» در ایران را نتیجه تجارت مواد مخدر دانسته بود.

بنا بر تخمین‌ها گردش مالی مواد مخدر در ایران سالانه سه میلیارد دلار است.

حسینی می گوید: «مجازات اعدام تولیدکنندگان و  قاچاقچیان موادمخدر عملا هیچ سودی نداشته و به هیچ وجه کمکی به کاهش این معضل اجتماعی نکرده است.»

به گفته او بهترین راه‌حل، بستن منابع درآمدی و مالی قاچاقچیان و همچنین عدم تخفیف در مورد مجازات‌های حبس ابد است.

مبارزه با تجارت مواد مخدر که یکی از پرسودترین منابع مالی در جهان است سالانه هزینه‌های هنگفتی به کشورها تحمیل کرده است. سو‌ء مصرف مواد هم در برخی نقاط جهان از جمله ایران به معضلی اجتماعی تبدیل شده است. اما تا زمانی که میل به مصرف مواد مخدر ادامه داشته باشد، تجارت آن نیز متوقف نخواهد شد.

برای حاج قاسم اما موادمخدر «نعمتی» است که دردش را تسکین می‌دهد.

در همین زمینه