گرمای خاورمیانه و ناکارآمدی استانداردهای آب و هوایی

گرمای فعلی در بخش‌های وسیعی از خاورمیانه دانشمندان حوزه تغییرات اقلیمی را مبهوت خود کرده است. به گفته آن‌ها گرمای طاقت فرسا و بی‌سابقه در مناطقی از خاورمیانه تمام استانداردهای موجود سنجش آب و هوا و به ویژه دما را به چالش کشیده است.

آن‌طور که دانشمندان و کارشناسان آب و هوا می‌گویند، دمای بالایی را که کشورهای ایران، عراق و شبه جزیره عربستان در حال حاضر تجربه می‌کنند تنها با استفاده از مفهوم «موج گرمای تابستان» قابل توضیح است.

به طور معمول آنچه به عنوان یک موج گرمایی شناخته می‌شود گرم‌شدن هوا در یک بازه نسبتاً طولانی مدت است.

با این حال دانشمندان دریافتند که خاورمیانه تنها منطقه‌ای در سطح جهان است که در آن امواج گرمایی نیز از تعریف خود عدول می‌کنند. آن‌هم به این علت که سرتاسر تابستان در اغلب نقاط خاورمیانه و در بازه‌ای به مراتب طولانی‌تر و بیش از حد مرسوم یک موج گرمایی، دما افزایش می‌یابد.

در واقع اگر با هر استانداردی شرایط دمای فعلی ایران و عراق و شمال عربستان سعودی سنجیده شود، باز دمای هوا در روزها و هفته‌های اخیر به طرز شدیدی بالا رفته که با هیچ یک از استانداردهای فعلی قابل توضیح نیست.

به عبارت دیگر موج گرمای تابستان که دانشمندان از آن دم می‌زنند چیزی نیست جز همان موج گرمای تابستان؛ بدون هیچ منشأ خاص و قابل ذکری. مسئله اصلی در واقع همان رنگ باختن و ناکارآمد شدن تمام مدل‌های اقلیمی و هواشناسی برای توضیح شرایط دمایی این منطقه به‌خصوص، یعنی خاورمیانه است.

موج گرما در ایران، عراق و عربستان

در روزهای اخیر دمای هوای در مناطقی از کویت به ۵۴ درجه سانتیگراد رسیده است، این دما گرمترین دمای ثبت شده در نیم کره شرقی در طول تاریخ است.

در سطح جهانی نیز تنها در ۱۰ژوئیه ۱۹۱۳ دمای «دره مرگ»( Death Valley) در کالیفرنیای آمریکا بود که به ۵۶.۷ سانتیگراد رسید و گرمترین روز تاریخ را رقم زد.

شهر بصره در عراق در چند روز اخیر دمای ۵۳.۹ درجه سانتیگراد را تجربه کرد و دومین درجه حرارت در نیمکره شرقی در طول تاریخ را به ثبت رساند. گرمایی که به تعطیلی همه ادارات و مراکز دولتی در عراق منجر شد.

در ایران نیز گرمای هوای برخی شهرهای استان خوزستان همچون بستان و سوسنگرد به ۵۳ درجه سانتیگراد رسیده است و همزمان رطوبت شهرهایی مانند آبادان و شادگان بین ۸۰ تا ۹۰ درصد در نوسان بود.

اوج تأثیر این گرمای شدید را می‌توان بر آوارگان جنگ در فلوجه عراق مشاهده کرد، در حال حاضر کمپ‌های آوارگان جنگ در فلوجه با کمبود شدید آب آشامیدنی و فقدان برق مواجه هستند.

در این میان آنچه نگران کننده می‌نماید این مسئله است که دمای بالای ۵۰ درجه در مناطق وسیعی از خاورمیانه در حال تبدیل شدن به یک وضع طبیعی و از سوی دیگر سرعت افزایش دما در خاورمیانه به طور متوسط دو برابر سرعت افزایش دما در سایر مناطق جهان است.

بسیاری علت این گرما را وقوع ال نینیو در سال جاری می‌دانستند. حال با پایان یافتن ال نینیو باید منشأ این گرما را در چیز دیگری جست. به گزارش سازمان ملل متحد، ۲۰۱۶ به احتمال زیاد گرم‌ترین سال جهان خواهد بود و علت عمده این گرما نیز انتشار فزاینده گازهای گلخانه‌ای به‌دست انسان‌ها است.

پیشتر مجله «نیچر» با انتشار تحقیقی درباره آینده امواج گرمایی در منطقه خاورمیانه و به ویژه حاشیه خلیج فارس به یافته‌های مهمی دست یافته بود.

خلیج فارس، منطقه‌ای فراتر از تحمل انسان

بر اساس این پژوهش اگر انتشار گازهای گلخانه‌ای بی‌وقفه همچون شرایط حاضر ادامه یابد، امواج گرمایی که به‌طور میانگین هر ۱۰ تا بیست ۲۰ سال یکبار رخ می‌دهند تا سال ۲۱۰۰ از ظرفیت یک فرد جوان و سالم که دمای طبیعی بدنش را نگه می‌دارد نیز فراتر خواهد رفت.

تا ۱۰ سال آینده حتی امواج گرمایی سالیانه تابستان هم می‌تواند بسیار خطرناک شود، آن‌ هم به‌ویژه برای سالمندان و کودکان.

اما علاوه بر مسئله افزایش گرما مسئله رطوبت نیز مطرح است. یکی از ابزار‌های اصلی خنک کردن بدن، تعریق و تبخیر است. فرایند تبخیر عرق بر روی پوست، که از جمله فرایند‌های تبدیل مایع به گاز (آب به بخار) است، انرژی زیادی طلب می‌کند. پوست ما این انرژی را از فضای اطراف پوست دریافت می‌کند و در نتیجه پوست خنک می‌شود. اما اگر فضای اطراف پوست مرطوب باشد این مکانیسم ضعیف می‌شود و هرچه رطوبت هوا بیشتر شود مکانیسم مزبور ضعیف و ضعیف‌تر می‌شود. بنابر این میزان تحمل انسان در برابر گرما نه فقط با میزان حرارت بلکه با رطوبت هوا نیز سنجیده می‌شود.

جرمی پال از نویسندگان اصلی این تحقیق می‌گوید: «بدن انسان دمای داخلی خود را در حدود ۳۷ سانتیگراد و پوست را در ۳۵ درجه تنظیم می کند. این اختلاف دما به بدن اجازه می‌دهد گرمای اضافی موجود به‌ویژه هنگامی که هوا شرجی و به شدت مرطوب است را خارج نماید.»

در واقع بدن مکانیسم‌های طبیعی و کارآیی خود را از دست می‌دهد. آن طور که جرمی پال می‌گوید: «اگر مشکل مضاعف گرما و رطوبت بالا به سطح معینی برسد بدن دیگر قادر به خنک کردن خود نخواهد بود و در واقع به سطح فوق گرم خواهد رسید و در نتیجه مدام افروخته و افروخته‌ترخواهد شد.»

این آستانه (از کارافتادن مکانیسم بدن) با شاخصی که دانشمندان به آن دمای «حباب مرطوب» (Wet Bulb) می‌گویند سنجیده می‌شود و حتی ممکن است از این مرحله نیز فراتر رود؛ به طور مثال اگر میزان رطوبتِ ۵۰ درصد با دمای ۴۶ درجه ترکیب شود. دمای بالاتر با سطح رطوبت کمتر یا بالعکس نیز دقیقاً همان اثر را دارد.

بر اساس یافته‌های محققان بدون تهویه مطبوع انسان‌ها در خلیج فارس تنها در حدود شش ساعت در چنین شرایطی می‌توانند دوام آورند، پیش از آنکه بدنشان به طور کامل از کار بیافتد.

همچنین برخی فعالیت‌های بیرون از خانه، مانند برگزاری مراسم حج به دلیل شرایط اقلیمی به معنای دقیق کلمه مرگ‌بار خواهد بود.

در همین زمینه