ارتباط ناشناخته. ارتباط بدون سانسور. ارتباط برقرار نمی‌شود. سایت اصلی احتمالاً زیر سانسور است. ارتباط با سایت (های) موازی برقرار شد. ارتباط برقرار نمی‌شود. ارتباط اینترنت خود را امتحان کنید. احتمال دارد اینترنت به طور سراسری قطع شده باشد. ادامه مطلب

اتوپیای سالو، سالوی اتوپیا

<p>زاوش جهانگرد- نقدی که می&zwnj;خوانید دومین جستار از نقدهایی پیرامون &laquo;سهراب شهید ثالث&raquo;، کارگردان نام&zwnj;آشنای سینمای مؤلف ایران و یکی از آغازگران موج نو در سینمای ایران است. مجموعه نقدهایی که از این پس، روزهای فرد در بخش سینمایی رادیو زمانه می&zwnj;خوانید، با دستگاه فکری و سنجشی متفاوتی نوشته شده و طبعاً در رسانه&zwnj;های رسمیت&zwnj;یافته&zwnj;ی سینمایی در ایران، مانند آن یافت نمی&zwnj;شود. تلاش ما بر این است که شکل پرونده&zwnj;هایی مستقل و موضوعی نوعی نقد سینمایی متفاوت را عرضه کنیم. امیدواریم با مشارکت خوانندگان رادیو زمانه این حرکت رسانه&zwnj;ای انسجام بیشتری بیابد و بپاید.</p> <p><br /> فرهنگ زمانه</p> <p class="rtecenter">&nbsp;__________________________</p> <p>&nbsp;</p> <p>&laquo;موضوع این فیلم برای من دارای یک اهمیت اساسی است. با اینکه داستان در یک خانه&zwnj;ی بدنام اتفاق می&zwnj;افتد، موضوع فیلم پورنوگرافی نیست. نمایش مستقیم انسان&zwnj;هایی است که در غرب، در یک سیستم خاص زندگی می&zwnj;کنند. این سیستم نیز انتخاب خودشان است، درحالی&zwnj;که امکان انتخاب دیگری هم داشته&zwnj;اند. در حقیقت آنها قربانی انتخاب خودشان هستند. در خلال این فیلم، یک جامعه&zwnj;ی خاص به&zwnj;نمایش درمی&zwnj;آید. سیستمی که می&zwnj;توان در آن همه&zwnj;چیز را خرید و همه&zwnj;چیز را مصرف کرد. از این&zwnj;روست که اوتوپیا رادیکال&zwnj;ترین فیلم من است.&raquo;سهراب شهید ثالث، ماهنامه&zwnj;ی کلک، شماره&zwnj;ی ۴۰<br /> <img height="180" width="179" align="left" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/large_salessut03_0.jpg" alt="" /><br /> قابی بسته با زاویه&zwnj;ی اندکی رو به پایین از صورت یک زن، پیکر مردی در قاب می&zwnj;جنبد؛ وارد و خارج می&zwnj;شود، و گردن&zwnj;بندی به شکل صلیب، آویخته از گردن مرد، با هر ضربه به صورت زن می&zwnj;&zwnj;خورد. زنی که نگاهش به جایی در بیرون قاب خیره است. این نمونه&zwnj;ای از صحنه&zwnj;پردازی شهید ثالث از همبستری یک مرد با یک زن خودفروش در اتوپیاست.</p> <p>&nbsp;</p> <p>پنج زن به خواست خودشان، و بنا به نیاز اقتصادی در یک فاحشه&zwnj;خانه که تحت سرپرستی یک مرد اداره می&zwnj;&zwnj;شود، شروع به&zwnj;کار می&zwnj;کنند. سرپرست فاحشه&zwnj;خانه در سکانس&zwnj;های مختلف، هر بار به شکلی آزارگرانه و تحقیرآمیز، زن&zwnj;های فیلم را مورد استعمار قرار می&zwnj;دهد. هرکدام از زن&zwnj;&zwnj;ها از جایی می&zwnj;&zwnj;آیند و رؤیایی دارند؛ در جهانی که شهیدثالثِ مهاجر خلق می&zwnj;&zwnj;کند، برای رسیدن به این اتوپیای فردی باید تاوان سنگینی پس داد.</p> <p>&nbsp;</p> <p>هربار، با هر قربانی&zwnj;گریِ نو، دستگاه عقلانیِ برسازنده&zwnj;ی چنان اتوپیاهایی بیشتر و بیشتر مستهلک می&zwnj;&zwnj;شود و در پایان فیلم، وقتی زنانِ استعمار شده به مردِ زخمی هجوم می&zwnj;&zwnj;آورند، به واقع، همزمان با کشتن استعمارگر، اتوپیاهای تاکنون شکل&zwnj;گرفته را نیز نابود می&zwnj;کنند. تصویر نابود شده&zwnj;ی زنان از خودشان، با اعلام مرگ اتوپیا زدوده نمی&zwnj;شود، بلکه از نو برساخته می&zwnj;شود؛ آشوبناکیِ قاعده&zwnj;گریزِ حیات ساختارهای اتوپیاییِ برخاسته از دستگاه&zwnj;های منطقی عقلانی را متلاشی می&zwnj;کند</p> <p>&nbsp;</p> <p>در نماهای پایانی که زنان دارند خونِ ریخته بر زمین یا دیوار را پاک می&zwnj;کنند، زنگ در به&zwnj;صدا درمی&zwnj;آید؛ آیا ورود مشتری جدید به معنای انکار رسیدن و حتی اندیشیدن به هرگونه اتوپیاست؟ و اگر چنین است، پس چیست آنچه هست، آنچه باقی خواهد ماند، آنچه ادامه می&zwnj;یابد و جهان فیلم را شکل داده و می&zwnj;دهد؟</p> <p><br /> اگر بونوئل به ساد و مارکس عشق می&zwnj;ورزید، شهید ثالث کسی&zwnj;ست که با آخرین نفس&zwnj;هایش بونوئل را کنار متکایش داشت. اتوپیای شهید ثالث همزمان با عرضه&zwnj;ی کیفیتی سادیستیک از روابط قدرتِ درونْ اجتماعی، استعاره&zwnj;ای سیاسی از مناسبات دولت&zwnj;های وقت اروپایی را به نمایش می&zwnj;&zwnj;گذارد.</p> <p><img height="178" width="180" align="left" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/large_salessut02.jpg" alt="" /></p> <p>بهترین بدیل برای این&zwnj;گونه درهم&zwnj;آمیزی نمونه&zwnj;ی &laquo;سالو&raquo;ی پازولینی&zwnj;ست. اتوپیای جاری در لحظات &laquo;سالو&raquo;ی پازولینی این است: بدن انسان ابژه قدرت شده، اتوپیایی وجود ندارد. در اینجا هم هرگونه اندیشه اتوپیایی فرومی&zwnj;پاشد و با یک دیستوپیای محض روبه&zwnj;روئیم. اتوپیای شهیدثالث هم، یک دیستوپیای محض است، ما با فیگورهایی از سادیسمِ &laquo;سالو&raquo;وار مواجه می&zwnj;شویم. فرم در &laquo;سالو&raquo;ی پازولینی به دریافت او از رابطه زبان&zwnj;شناسی و تصویر برمی&zwnj;گردد، در سینما- شعر پازولینی خودِ زبان ایتالیایی اهمیت اصلی را دارد، اما برای شهید ثالثی که از جوانی درگیر بیماری&zwnj;های متعدد جسمی بوده، شهید ثالثِ شیفته&zwnj;ی سبک نویسش چخوف، شهیدثالثِ همیشه غریبه&zwnj;ای که زبان مادری برایش معنایی ندارد، فرم، برآمده از وضعیت زیستی بی&zwnj;ثبات، چندظرفیتی و تکه&zwnj;پاره&zwnj;اش است؛ او قادر است در هر جشنواره، به&zwnj; همان زبان آنجا سخن بگوید؛ آلمانی، انگلیسی، فرانسه، چکی. شهیدثالث می&zwnj;&zwnj;گوید: &laquo;من فیلم&zwnj;&zwnj;هایم را از زاویه نگاه یک نظاره&zwnj;گر می&zwnj;&zwnj;سازم و با این روش به مخاطب اجازه می&zwnj;&zwnj;دهم خود به قضاوت بنشیند.&raquo;</p> <p>&nbsp;</p> <p>سبک تصویرپردازی در اتوپیای شهیدثالث شامل حرکات کند دوربین، نماهای ثابت طولانی، قاب&zwnj;های مدیوم و باز در فضاهای بسته که بر کیفیت کلاستروفوبیک صحنه تاکید می&zwnj;&zwnj;گذارد، به&zwnj;علاوه&zwnj;ی استفاده&zwnj;ی محدود و تکرای&zwnj;اش از یک قطعه موسیقی مشخص، تأکید بر عدم امکان گفت&zwnj;وگو با نشانه گرفتنِ تک&zwnj; افتادگی و گنگی و تناقضات درونی شخصیت&zwnj;های زنان در برابر شخصیت مرد در بس&zwnj;تر مبادله، گاهی شاید سبک تصویرپردازی آثار تارکفسکی، آنجلوپلوس، یا آنتونیونی را یادآوری کند. اما در بنیاد، زمینه&zwnj;ی کار شهیدثالث از اینان جداست؛</p> <p>&nbsp;</p> <p>شهیدثالث از تعلق خاطر استعلایی تارکفسکی نسبت به مفهوم مادر/وطن به دور است، و هم از کیفیتِ نمایشی نگاهِ تاریخی و آیینی-اساطیریِ آنجلوپلوس. شاید شکنندگی روابط بین آدم&zwnj;ها در کار او بیشتر با شخصیت&zwnj;پردازی در آثار آنتونیونی قابل قیاس باشد. اما شهید ثالث شمایلی از سینمای تبعید است؛ کسی که فیلمنامه&zwnj;هایش را بر پیشخوان بار&zwnj;ها و کافه&zwnj;ها و مسافرخانه&zwnj;های شهرهایی که ازشان می&zwnj;گذشت، می&zwnj;نوشت؛ بیگانه&zwnj;ای که یک فیلمش را در شوروی سابق می&zwnj;سازد، فیلمی دیگر را در آلمان فدرال، یکی را در فرانسه، دیگری را در چک و اسلواکی سابق، و در هر کدام از این کشورها با یک گروه جدید همکار می&zwnj;شود.</p> <p><img height="150" width="180" align="left" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/large_salessut04.jpg" alt="" /></p> <p>همچنان&zwnj;که بیمارهای مختلف از بدو تولد تا آخر عمر بدن شهیدثالث را&zwnj; رها نکردند، از حیث تن- کار- &zwnj;شناختی، سایه&zwnj;ی تهدیدآمیزِ تقدیر، یا سازمایه&zwnj;هایی تکرارشونده چون مرگ&zwnj;خواهی، نیز از آثارش رخت برنبستند. هرچند شخصیت پاانداز برای زنان عشرتکده تجسم تهدیدِ تقدیر است، اما این مرد خود در معرض تهدید است؛ سردردهای عصبی&zwnj;اش مثل باجگیر&zwnj;ها و طلبکار&zwnj;ها ر&zwnj;هایش نمی&zwnj;کنند. همسانی پیکر اجتماع و تن انسان؛ اجتماع، روسپیانی را پس&zwnj;می اندازد و تن پانداز سردرد&zwnj;هایش را. پس عشرتکده محل یک منازعه است:</p> <p>&nbsp;</p> <p>سردردهای مرد به مثابه مازاد یا بخشی ناهنجار از بدنش، در برابر بدنِ جنسی شده&zwnj;ی زنان / روسپیان فیلم، به مثابه ناهنجاریِ اجتماع. سنتزِ این منازعه، زدایش استعمارگر و رهایی زنان از شر یک مزاحم نیست؛ فراگیر شدن شرِ مزاحم است؛ و حالا دیگر بدن جنسی شده بدل به بدنِ قتل کرده- جنسی شده گشته. وقتی در صحنه&zwnj;ی نهایی زنگ در به&zwnj;صدا درمی&zwnj;آید مزاحم تازه&zwnj;ای از راه رسیده و زنان همچون سابق بدن خود را برای خرید و مصرف رو به مشتری/ مخاطب عرضه می&zwnj;کنند. اما این بار در اتاق بغلی نگاه کنترل&zwnj;گرانه&zwnj;ی پا-اندازی نیست که همزمان با سکس روسپی/مشتری سرش درد بگیرد: چرخه&zwnj;ی سرمایه با حذف تنِ بیمار پاانداز دگرگون گشته است.</p> <p>&nbsp;</p> <p><strong>در همین زمینه:</strong></p> <p><br /> <a href="#http://radiozamaneh.com/content/%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA-%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%A8">طبیعت بی&zwnj;جان، برهوتی ناب، درباره&zwnj;ی فیلم طبیعت بی&zwnj;جان، ساخته&zwnj;ی سهراب شهید ثالث، بارانه خورشیدی</a></p>

زاوش جهانگرد- نقدی که می‌خوانید دومین جستار از نقدهایی پیرامون «سهراب شهید ثالث»، کارگردان نام‌آشنای سینمای مؤلف ایران و یکی از آغازگران موج نو در سینمای ایران است. مجموعه نقدهایی که از این پس، روزهای فرد در بخش سینمایی رادیو زمانه می‌خوانید، با دستگاه فکری و سنجشی متفاوتی نوشته شده و طبعاً در رسانه‌های رسمیت‌یافته‌ی سینمایی در ایران، مانند آن یافت نمی‌شود. تلاش ما بر این است که شکل پرونده‌هایی مستقل و موضوعی نوعی نقد سینمایی متفاوت را عرضه کنیم. امیدواریم با مشارکت خوانندگان رادیو زمانه این حرکت رسانه‌ای انسجام بیشتری بیابد و بپاید.

فرهنگ زمانه

 __________________________

«موضوع این فیلم برای من دارای یک اهمیت اساسی است. با اینکه داستان در یک خانه‌ی بدنام اتفاق می‌افتد، موضوع فیلم پورنوگرافی نیست. نمایش مستقیم انسان‌هایی است که در غرب، در یک سیستم خاص زندگی می‌کنند. این سیستم نیز انتخاب خودشان است، درحالی‌که امکان انتخاب دیگری هم داشته‌اند. در حقیقت آنها قربانی انتخاب خودشان هستند. در خلال این فیلم، یک جامعه‌ی خاص به‌نمایش درمی‌آید. سیستمی که می‌توان در آن همه‌چیز را خرید و همه‌چیز را مصرف کرد. از این‌روست که اوتوپیا رادیکال‌ترین فیلم من است.»سهراب شهید ثالث، ماهنامه‌ی کلک، شماره‌ی ۴۰

قابی بسته با زاویه‌ی اندکی رو به پایین از صورت یک زن، پیکر مردی در قاب می‌جنبد؛ وارد و خارج می‌شود، و گردن‌بندی به شکل صلیب، آویخته از گردن مرد، با هر ضربه به صورت زن می‌‌خورد. زنی که نگاهش به جایی در بیرون قاب خیره است. این نمونه‌ای از صحنه‌پردازی شهید ثالث از همبستری یک مرد با یک زن خودفروش در اتوپیاست.

پنج زن به خواست خودشان، و بنا به نیاز اقتصادی در یک فاحشه‌خانه که تحت سرپرستی یک مرد اداره می‌‌شود، شروع به‌کار می‌کنند. سرپرست فاحشه‌خانه در سکانس‌های مختلف، هر بار به شکلی آزارگرانه و تحقیرآمیز، زن‌های فیلم را مورد استعمار قرار می‌دهد. هرکدام از زن‌‌ها از جایی می‌‌آیند و رؤیایی دارند؛ در جهانی که شهیدثالثِ مهاجر خلق می‌‌کند، برای رسیدن به این اتوپیای فردی باید تاوان سنگینی پس داد.

هربار، با هر قربانی‌گریِ نو، دستگاه عقلانیِ برسازنده‌ی چنان اتوپیاهایی بیشتر و بیشتر مستهلک می‌‌شود و در پایان فیلم، وقتی زنانِ استعمار شده به مردِ زخمی هجوم می‌‌آورند، به واقع، همزمان با کشتن استعمارگر، اتوپیاهای تاکنون شکل‌گرفته را نیز نابود می‌کنند. تصویر نابود شده‌ی زنان از خودشان، با اعلام مرگ اتوپیا زدوده نمی‌شود، بلکه از نو برساخته می‌شود؛ آشوبناکیِ قاعده‌گریزِ حیات ساختارهای اتوپیاییِ برخاسته از دستگاه‌های منطقی عقلانی را متلاشی می‌کند

در نماهای پایانی که زنان دارند خونِ ریخته بر زمین یا دیوار را پاک می‌کنند، زنگ در به‌صدا درمی‌آید؛ آیا ورود مشتری جدید به معنای انکار رسیدن و حتی اندیشیدن به هرگونه اتوپیاست؟ و اگر چنین است، پس چیست آنچه هست، آنچه باقی خواهد ماند، آنچه ادامه می‌یابد و جهان فیلم را شکل داده و می‌دهد؟

اگر بونوئل به ساد و مارکس عشق می‌ورزید، شهید ثالث کسی‌ست که با آخرین نفس‌هایش بونوئل را کنار متکایش داشت. اتوپیای شهید ثالث همزمان با عرضه‌ی کیفیتی سادیستیک از روابط قدرتِ درونْ اجتماعی، استعاره‌ای سیاسی از مناسبات دولت‌های وقت اروپایی را به نمایش می‌‌گذارد.

بهترین بدیل برای این‌گونه درهم‌آمیزی نمونه‌ی «سالو»ی پازولینی‌ست. اتوپیای جاری در لحظات «سالو»ی پازولینی این است: بدن انسان ابژه قدرت شده، اتوپیایی وجود ندارد. در اینجا هم هرگونه اندیشه اتوپیایی فرومی‌پاشد و با یک دیستوپیای محض روبه‌روئیم. اتوپیای شهیدثالث هم، یک دیستوپیای محض است، ما با فیگورهایی از سادیسمِ «سالو»وار مواجه می‌شویم. فرم در «سالو»ی پازولینی به دریافت او از رابطه زبان‌شناسی و تصویر برمی‌گردد، در سینما- شعر پازولینی خودِ زبان ایتالیایی اهمیت اصلی را دارد، اما برای شهید ثالثی که از جوانی درگیر بیماری‌های متعدد جسمی بوده، شهید ثالثِ شیفته‌ی سبک نویسش چخوف، شهیدثالثِ همیشه غریبه‌ای که زبان مادری برایش معنایی ندارد، فرم، برآمده از وضعیت زیستی بی‌ثبات، چندظرفیتی و تکه‌پاره‌اش است؛ او قادر است در هر جشنواره، به‌ همان زبان آنجا سخن بگوید؛ آلمانی، انگلیسی، فرانسه، چکی. شهیدثالث می‌‌گوید: «من فیلم‌‌هایم را از زاویه نگاه یک نظاره‌گر می‌‌سازم و با این روش به مخاطب اجازه می‌‌دهم خود به قضاوت بنشیند.»

سبک تصویرپردازی در اتوپیای شهیدثالث شامل حرکات کند دوربین، نماهای ثابت طولانی، قاب‌های مدیوم و باز در فضاهای بسته که بر کیفیت کلاستروفوبیک صحنه تاکید می‌‌گذارد، به‌علاوه‌ی استفاده‌ی محدود و تکرای‌اش از یک قطعه موسیقی مشخص، تأکید بر عدم امکان گفت‌وگو با نشانه گرفتنِ تک‌ افتادگی و گنگی و تناقضات درونی شخصیت‌های زنان در برابر شخصیت مرد در بس‌تر مبادله، گاهی شاید سبک تصویرپردازی آثار تارکفسکی، آنجلوپلوس، یا آنتونیونی را یادآوری کند. اما در بنیاد، زمینه‌ی کار شهیدثالث از اینان جداست؛

شهیدثالث از تعلق خاطر استعلایی تارکفسکی نسبت به مفهوم مادر/وطن به دور است، و هم از کیفیتِ نمایشی نگاهِ تاریخی و آیینی-اساطیریِ آنجلوپلوس. شاید شکنندگی روابط بین آدم‌ها در کار او بیشتر با شخصیت‌پردازی در آثار آنتونیونی قابل قیاس باشد. اما شهید ثالث شمایلی از سینمای تبعید است؛ کسی که فیلمنامه‌هایش را بر پیشخوان بار‌ها و کافه‌ها و مسافرخانه‌های شهرهایی که ازشان می‌گذشت، می‌نوشت؛ بیگانه‌ای که یک فیلمش را در شوروی سابق می‌سازد، فیلمی دیگر را در آلمان فدرال، یکی را در فرانسه، دیگری را در چک و اسلواکی سابق، و در هر کدام از این کشورها با یک گروه جدید همکار می‌شود.

همچنان‌که بیمارهای مختلف از بدو تولد تا آخر عمر بدن شهیدثالث را‌ رها نکردند، از حیث تن- کار- ‌شناختی، سایه‌ی تهدیدآمیزِ تقدیر، یا سازمایه‌هایی تکرارشونده چون مرگ‌خواهی، نیز از آثارش رخت برنبستند. هرچند شخصیت پاانداز برای زنان عشرتکده تجسم تهدیدِ تقدیر است، اما این مرد خود در معرض تهدید است؛ سردردهای عصبی‌اش مثل باجگیر‌ها و طلبکار‌ها ر‌هایش نمی‌کنند. همسانی پیکر اجتماع و تن انسان؛ اجتماع، روسپیانی را پس‌می اندازد و تن پانداز سردرد‌هایش را. پس عشرتکده محل یک منازعه است:

سردردهای مرد به مثابه مازاد یا بخشی ناهنجار از بدنش، در برابر بدنِ جنسی شده‌ی زنان / روسپیان فیلم، به مثابه ناهنجاریِ اجتماع. سنتزِ این منازعه، زدایش استعمارگر و رهایی زنان از شر یک مزاحم نیست؛ فراگیر شدن شرِ مزاحم است؛ و حالا دیگر بدن جنسی شده بدل به بدنِ قتل کرده- جنسی شده گشته. وقتی در صحنه‌ی نهایی زنگ در به‌صدا درمی‌آید مزاحم تازه‌ای از راه رسیده و زنان همچون سابق بدن خود را برای خرید و مصرف رو به مشتری/ مخاطب عرضه می‌کنند. اما این بار در اتاق بغلی نگاه کنترل‌گرانه‌ی پا-اندازی نیست که همزمان با سکس روسپی/مشتری سرش درد بگیرد: چرخه‌ی سرمایه با حذف تنِ بیمار پاانداز دگرگون گشته است.

در همین زمینه:

این مطلب را پسندیدید؟ کمک مالی شما به ما این امکان را خواهد داد که از این نوع مطالب بیشتر منتشر کنیم.

آیا مایل هستید ما را در تحقیق و نوشتن تعداد بیشتری از این‌گونه مطالب یاری کنید؟

.در حال حاضر امکان دریافت کمک مخاطبان ساکن ایران وجود ندارد

توضیح بیشتر در مورد اینکه چطور از ما حمایت کنید

نظر بدهید

در پرکردن فرم خطایی صورت گرفته

نظرها

  • چاوك

    <p>تا آنجا كه من مي دانم از شهيدثالث فقط سناريوي قرنطينه و طبيعت بيجان و يك اتفاق ساده چاپ شده. دو سناريوي آلماني شهيدثالث هم در كتاب آقاي دهباشي درباره شهيدثالث وجود داره كه فوق العاده اند. موفق باشيد دوستان.</p>

  • زیبا.م

    <p>چه رابطه های جالبی توی این نقد پیدا شد<br /> یادش بخیر وقتی ایران بودم این فیلم پیدا نمیشد<br /> اومدم آمریکا دیدمش<br /> یوتوپیا عالیههههه<br /> ممنون</p>

  • ata

    <p>با تشکر از نقد خواندنی جنابعالی.<br /> می خواستم بدانم آیا سناریوی این فیلم به زبان فارسی یا انگلیسی موجود است؟</p>