چطور بچه دیگران را تربیت کنیم؟

خیلی از ما در مواجهه با کودک دیگران که بد رفتار است یا کار خطرناکی می‌کند دچار سردرگمی می‌شویم. آیا باید به کودک تذکر یا هشدار بدهیم؟ آیا باید سکوت کنیم چون این وظیفه ما نیست؟

وقتی موضوع تربیت و اصلاح یک رفتار اشتباه کودکان مطرح می‌شود، بسیاری از والدین این حق را تنها متعلق به خودشان می‌دانند و اصلا برایشان خوشایند نیست که دیگران چیزی درباره نحوه تربیت‌شان بگویند. اما این به معنای آن نیست که اصلاح یک رفتار و تذکر یا تشویق کودکان لزوما مداخله در کار والدین است. واقعیت این است که کسی نمی‌تواند به شما به عنوان یک والد بگوید که چه باید بکنید و چه نباید بکنید اما  در موقعیتی که خطر یا تهدیدی وجود دارد دیگران نباید سکوت کنند و از آن به سادگی عبور کنند.

همه ما می‌توانیم نسبت به رفتار بد یا اشتباه کودکان واکنش نشان بدهیم همانطور که به راحتی خوش رفتاری آنها را تحسین می‌کنیم. بلد باشیم طوری واکنش نشان بدهیم تا کودک و پدر و مادرش احساس ناخوشایندی نداشته باشند.

این چند موقعیت رایج را فرض کنید:

موقعیت فرضی اول

کودک شما در پارک با توپش بازی می‌کند. کودک دیگری به او نزدیک می‌شود و سعی می‌کند توپ را از چنگش در بیاورد. شما سعی می‌کنید مداخله نکنید اما او همچنان در تلاش برای گرفتن توپ است. استرس و نگرانی را در چشم‌های فرزندتان می‌بینید. چه باید بکنید؟

نادیده گرفتن و سپردن این مساله به دست کودکی که مهارت کافی برای ارتباط ندارد، کار درستی نیست. برای کودکان زیر سن ۵ سال دشوار است که بتوانند در موقعیت‌های مشابه این مورد، از خود دفاع کنند یا مانع رفتار تهاجمی کودکان دیگر شوند.

به عنوان والد یا فرد بالغی که شاهد این ماجرا هستید می‌توانید مداخله کنید، اما مداخله شما نباید حمله به کودک دیگر برای دفاع از حق کودکی دیگر باشد. شما می‌توانید با آرامش و مهربانی، در حالی که جدیت دارید بگویید: «ما نمی‌توانیم چیزی را به زور از دیگران بگیریم. چون این کار بقیه را ناراحت می‌کند پس بهتر است با هم از این توپ استفاده کنید.»

این موقعیت فرضی بارها و بارها در روابط کودکان به شیوه‌های مختلف تکرار می‌شود. خوب است که بدانید واکنش درست در این نوع موقعیت‌ها چیست.

موقعیت فرضی دوم

کودک خردسالی به خانه شما آمده است و با همه اسباب بازی‌ها و وسایل در خانه بازی کرده است و همه خانه یا اتاق فرزندتان به هم ریخته است. آیا در این موقعیت باید سکوت کنید چون او مهمان خانه شماست و نباید آن را جدی بگیرید؟

این که کودکی مهمان خانه شماست. این حق را برای او ایجاد نمی‌کند که بخواهد هرکاری را دوست دارد انجام بدهد. ممکن است احساس کنید تذکر دادن به کودک به ویژه زمانی که پدر و مادرش حضور دارند و او را آزاد گذاشته‌اند اشتباه است و دلخوری ایجاد می‌کند. واقعیت این است که والدین باید به فرزندشان آداب مهمانی رفتن را بیاموزند اما بعضی‌ها این مورد را چندان جدی نمی‌گیرند همه ما چنین تجربه‌ای داشته‌ایم و کودکانی را دیده‌ایم که با آداب مهمانی رفتن آشنایی درستی ندارند و درست رفتار نمی‌کنند.

به عنوان یک میزبان، می‌توانید بدون حرمت شکنی یا ایجاد احساس بد، قوانین خانه خود را اجرا کنید. خوب است با لحن مهربان و دوستانه‌ای بگویید: «در خانه ما، هر کسی بعد از استفاده از اشیا و وسائل آن را سرجایش می‌گذارد.»

کم پیش می‌آید کودک متوجه نکته مورد نظر شما نشود و به رفتارش ادامه بدهد. اگر تغییری احساس نکردید، می‌توانید از او بخواهید فقط در یک اتاق و با اشیا خاصی بازی کند.

موقعیت فرضی سوم

کودک‌ پنج ساله به خانه آمده است در حالی که روی بدن یا صورتش جای کبودی ناشی از گاز یا ضربه ایجاد شده است. آیا باید با والدین کسی که این ‌کار را کرده است برخورد جدی کنید یا باید این مساله را یک دعوای کودکانه قابل رفع فرض کنید و از آن بگذرید؟

گاز گرفتن یا نیشگون گرفتن و ضربه‌های نه چندان جدی یکی از رفتارهای شایع در کودکان خردسال است. کودکان خردسال ۵ یا ۶ ساله رفتارها و تعاملات اجتماعی را به درستی نیاموخته‌اند و ممکن است در تعامل با کودکان هم سن و سال خود از گاز یا نیشگون استفاده کنند. اگرچه این رفتارها پذیرفتنی نیست و نمی‌توان آن را تائید کرد اما اگر شما این مساله را جدی و قابل برخورد می‌دانید و در عین حال نمی‌دانید چه واکنشی نشان بدهید، مساله را با مربی مهدکودک در میان بگذارید. سعی کنید با ملایمت به آن بپردازید و رفتار تهاجمی نداشته باشید. این موارد ممکن است حتی از بچه‌های خیلی خوب هم سر بزند بدون اینکه والدین آنها هیچ تقصیری در آن داشته باشند.

موقعیت فرضی چهارم

در رستوران با خانواده‌تان نشسته‌اید و متوجه می‌شوید خواهرزاده‌تان همه غذا را با دست می‌خورد و شما این را مناسب نمی‌دانید. آیا باید به او پیشنهاد بدهید که از قاشق استفاده کند؟

در این موارد بهتر است سکوت کنید. بعضی از کودکان کوچک در مهارت استفاده از قاشق و چنگال یا جویدن و نوشیدن ضعیف هستند. در بعضی از موارد هم این مساله به فرهنگ خانواده او بستگی دارد. تا زمانی که ریختن غذا ناشی از ضعف استفاده از قاشق و  چنگال یا چاقو است یا نوع غذا برای کودک مشکل ایجاد کرده است، بهتر است سکوت کنید. اما اگر او عمدا غذایی را زمین می‌ریزد یا در میز غذا آشفتگی ایجاد می‌کند، با لحنی دوستانه تذکر بدهید.

موقعیت فرضی پنجم

یکی از بچه‌های فامیل به کودک هشت ساله‌تان فحش دادن و استفاده از کلمات نامناسب را یاد داده است. سکوت کردن در این نوع موقعیت‌ها اشتباه است. شما حق دارید مانع ادامه این رفتار شوید. بدون اینکه لحنی تهاجمی یا خشونت‌آمیز داشته باشید، به آنها توضیح بدهید که چرا استفاده از این کلمات و عبارت‌ها نادرست است و فحاشی چه تصویر نامناسبی ایجاد می‌کند. در این مورد به جای پرداختن به عمل به نتایج آن اشاره کنید.

موقعیت فرضی ششم

فرزند کوچک دوست‌تان دائم در میان مکالمه‌ شما می‌پرد و دوست‌تان این رفتار را به راحتی نادیده می‌گیرد. آیا شما هم باید آن را نادیده بگیرید؟

در این موارد بهتر است مادر/پدر را مخاطب قرار بدهید و از کودک ایراد نگیرید: «مثل اینکه دختر/پسرت از تو کمک می‌خواهد.» با این جمله ساده شما دوست‌تان را متوجه می‌کنید که رفتار فرزندش را اصلاح کند بدون اینکه لازم باشد شما در آن مداخله کنید.

راهکارهای ساده در برابر بچه‌های دیگران

ـ هرگز از آنها ایراد نگیرید و به آنها غر نزنید.

ـ با بچه‌ها در مورد اصول تربیتی چانه نزنید. اگر لازم است آن را با والدین مطرح کنید.

ـ انتظار و خواسته‌هایتان را به کودک توضیح بدهید.

ـ بعضی از رفتارها را نادیده بگیرید. به کودکی که از شما به خاطر غذا یا شکلات و اسباب بازی تشکر نکرده است ایراد نگیرید.

ـ اینکه شما خاله یا عمه کودکی هستید به شما این مجوز را نمی‌دهد در تربیت او مداخله کنید. اگر نکته مثبتی برای یادآوری وجود دارد آن را با در نظر گرفتن موقعیت خود، با مهربانی و دوستانه مطرح کنید.

ـ برای اصلاح کودک دیگر از کودک خودتان آن هم در موقعیتی که اصلا کار اشتباهی نکرده است ایراد نگیرید.

ـ در مواردی که کودک شما با کودکان دیگر در یک رفتار بد همداستانی کرده است، او را بی‌گناه نشان ندهید.