ناصر غیاثی‌ـ وقتی سرکوب و خفقان جلوی بیان آزاد اندیشه و نقد را بگیرد، ساختن لطیفه‌ها و رواج آن به یک مفر تبدیل می‌شود. در طول سال‌هایی که سانسور سد راه اظهار نظر آزادانه‌ی شهروندان ایرانی شد، لطیفه‌های فراوان در مورد وقایع سیاسی یا سیاستمداران ایرانی رواج یافت. مردم مصر نیز از این قاعده مستثنا نیستند.
خالد الخمیسی نویسنده‌ای مصری و ساکن قاهره، با رمان «در تاکسی» به ترسیم تصویر دقیقی از جامعه‌ی مصر می‌نشیند. این کتاب تاکنون به ده زبان و از جمله آلمانی ترجمه شده است. الخمیسی در یادداشت کوتاه زیر که در روزنامه‌ی «دی ولت» چاپ آلمان منتشر شده است، نشان می‌دهد چگونه مصری‌ها به کمک لطیفه وضعیت فعلی را تفسیر می‌کنند. ترجمه‌ی این یادداشت را می‌خوانید.
واکنش مصری‌ها به انقلاب تونس
هیچ چیز مثل لطیفه‌هایی که مصری‌ها تعریف می‌کنند، واکنش مصری‌ها به انقلاب تونس را بیان نمی‌کند. هر ملتی خلق و خو و شیوه‌ی خاص خود را برای بیان موثق خویش دارد. این واقعیت که مردم مصر هزاران سال از حکومت‌های استبدادی در رنج بودند، منجر به این شد که هنر لطیفه را خلق کنند و به آن بال و پر بدهند تا جایی که این لطیفه‌ها یک‌سره به سخنگوی مردم مصر تبدیل شدند.
این که این لطیفه‌ها چگونه سربیرون می‌آورند و سپس شایع می‌شوند، مایه‌ی شگفتی است. وقتی دیکتاتور زین‌العابدین بن علی از تونس گریخت، مصری‌ها لطیفه‌های بی‌شماری ساختند. برخی از این لطیفه‌ها از ایجاز و ابتکار بسیار زیادی برخوردارند.
پیشی گرفتن لطیفه‌ها از واکنش‌های دولت
با توجه به چنین حادثه‌ی مهم بین‌المللی برخی دیگر از این لطیفه‌ها بلاهت و سطحی بودن واکنش دولت مصر را به تمسخر می‌گیرند: «نتیجه‌ی تحقیقات دادستانی مصر این است که اکثریت مردم تونس بیماری روانی دارند.» این تفسیری است بر واکنش دولت مصر که هر فرد مصری را که دست به مقاومت می‌زند، بیمار روانی می‌خواند. و یک لطیفه‌ی دیگر: «سازمان امنیت مصر قتل‌های اخیر تظاهرکنندگان تونسی را این‌گونه توجیه کرد که بسیاری از این بیماران روانی به دستور خارجی‌ها بانگو جوینت (ماری‌جوانای مصری) کشیده بودند. به این ترتیب به نحو غیرقابل انکاری اثبات شد که مُرده‌ها به عنوان جاسوس برای بیگانگان کار می‌کردند.»
عجیب این است که لطیفه‌ها از واکنش‌های ضعیف ِ دولت مصر پیشی می‌گرفتند، واکنش‌هایی که وقتی اعلام شدند، در عمل با تحلیل‌های بکر ِ لیطفه‌های مصری تطابق داشتند.
موضع ناروشن دولت مصر
در حالی‌که دولت‌های بی‌شماری در جهان رسماً انقلاب تونس را تفسیر کرده و مواضع روشنی گرفته‌اند، دولت‌های عربی از جمله دولت متزلزل مصر تا این لحظه در مورد انقلاب در یک کشور برادر هیچ موضع روشن و قاطعی اعلام نکرده‌اند.
علاوه براین لطیفه‌هایی هم هست که توانایی مصری‌ها برای تحول و نیز وقفه در کشور ما را به تمسخر گرفته و از اهمیت ما می‌کاستند: «مردم تونس حیات می‌خواستند و سرنوشت آرزوی‌شان را برآورد. مردم مصر اما «حیات» (اسم یکی از فرستنده‌های تلویزیونی مصر) را می‌خواستند و آن را روی فرکانس ۱۱۲۵۵ یافتند.»
زیباترین لطیف این بود:«چرا جوانان تونسی در خیابان‌ها تظاهرات می‌کنند، مگر فیس‌بوک ندارند؟» این لطیفه به شیوه‌ای اصیل درست به هدف می‌زند. به این معنا که عمل سیاسی بسیاری از جریانات سیاسی جوان در مصر تا جایی که به رفتارشان در مورد مسئله‌ی مبارزه‌ی سیاسی مربوط می‌شود، هنوز دوران بلوغ را می‌گذارند و عمل سیاسی‌اش محدود به نوشتن تفاسیر خوش‌آوا در فیس بوک است.
ترس حکومت از ویروس انقلاب
اما بیشتر لطیفه‌های سیاسی که پس از انقلاب پیروزمند تونس به‌وجود آمدند، مستقیماً دولت مصر و این ترس او را به تمسخر می‌گیرند که جرقه‌ی انقلاب ممکن است به مصر هم سرایت کند: «مصوبه‌ی فوری: جهت ممانعت از سرایت ِ بیماری همه‌گیر سفیر تونس از مصر اخراج می‌شود و هیچ تونسی حق ندارد وارد خاک مصر بشود» و «دولت مصر در حال مذاکره برای خرید مقدار متنابهی واکسن ضد «ویروس آنفلوانزای انقلابی تونس» است. خود من از این لطیفه خیلی خوشم آمد: « دولت مصر به شرکت هواپیمایی دستور دارد، در صورت تمایل مردم مصر به ترک سریع کشور و به هر مقصدی، ناوگان هوایی کشور در آماده‌باش کامل باشد.»