آدام می‌سکیه‌ویچ و غزل‌های کریمه به فارسی

<p>ایوُنا نُویسکا ـ دفتر شعر &laquo;غزل&zwnj;های کِریمه&raquo; Sonety krymskie به&zwnj;عنوان سومین کتاب فروست شعر لهستانی به ترجمه&zwnj;ی علیرضا دولتشاهی و ایوُنا نُویسکا در انتشارات بال به چاپ رسید. این دفتر دربردارنده&zwnj;ی همه&zwnj;ی ۱۸ سوناتی است که محبوب&zwnj;ترین شاعر لهستان، آدام می&zwnj;تسکیه ویچ (Adam Mickiewicz) در وصف شبه&zwnj;جزیره کریمه سروده است. لهستانی&zwnj;ها، آدام می&zwnj;سکیه ویچ را شاعر نابغه می&zwnj;دانند. او پرتأثیرگذار&zwnj;ترین شاعر دوران رمانتیسم در لهستان است و اصلاً بزرگ&zwnj;ترین شاعر لهستانی&zwnj;زبان محسوب می&zwnj;شود.</p> <p><br /> <strong>وقتی که سرنوشت یک شاعر با سرنوشت کشورش یکی می&zwnj;شود</strong></p> <p><br /> آدام می&zwnj;سکیه ویچ در سالهای ۱۸۵۵-۱۷۹۸ می&zwnj;زیست، یعنی در زمانی که لهستان به دست سه کشور همسایه&zwnj;اش، روسیه، پروس در آلمان و اتریش تجزیه شده بود. زندگی او، مثل زندگی هموطنانش در آن دوره&zwnj;ی تاریک، با سرنوشت وطنش که همانا محو شدن لهستان از نقشه&zwnj;ی رسمی اروپا بود، پیوند نزدیکی داشت. وارد زندگی پر ماجرای می&zwnj;سکیه ویچ نمی&zwnj;شویم، فقط برای توضیح موقعیت سرودن &laquo;سونت&zwnj;های کریمه&raquo; به خبری چند اکتفا می&zwnj;کنیم، مخصوصاً که قسمتی از آن برای فارسی زبانان داستانی&zwnj;ست شنودنی.</p> <p><br /> <strong>آشنایی با هگل و گوته</strong></p> <p><br /> می&zwnj;سکیه ویچ بعد از تحصیلات در رشته ادبیات دانشگاه ویلنیوس که در آن زمان جزو خاک اتحادیه لهستان و لیتوانی بود، به کار تعلیم پرداخت و به انجمن مخفی و روشنفکرانه&zwnj;ی دانشجویان و نوجوانان لهستانی پیوست. حکومت سرکوبگر و تحمیلی روسیه تزاری این انجمن زیرزمینی را کشف کرد و اعضای آن را متهم به جرم&zwnj;های سخت ساخت. می&zwnj;سکیه ویچ در سال ۱۸۲۳ بازداشت و بعد از شش - هفت ماه حبس، به تبعید در داخل خاک روسیه محکوم شد و ورود او را به به سرزمین محبوبش، لهستان و لیتوانی ممنوع اعلام کردند. سالی چند در شهرهای مختلف روسیه به&zwnj;سر برد تا اینکه در سال ۱۸۲۹ موفق به دریافت گذرنامه شد و از روسیه به غرب اروپا گریخت. مسیکیه ویچ در طی بازدیدش از آلمان، شنونده سخنرانی&zwnj;های فیلسوف مهم آلمانی هِگِل بود و با شاعر بزرگ دوره رمانتیسم آن دیار، یعنی با گوته آشنایی پیدا کرد. در سال ۱۸۳۲ به پاریس رسید و باقی عمرش را در همین شهر گذراند. آنجا مهم&zwnj;ترین اثر خود، حماسه &laquo;آقای تادئوش&raquo; را سرود، و در فرانسه بود که کرسی استادی ادبیات و زبان اسلاو در کولژ دِ فرانس (Coll&egrave;ge de France) را به&zwnj;دست آورد.</p> <p><br /> <strong>سفر به ترکیه و ابتلا به بیماری وبا</strong></p> <p><br /> اکثر آثاری که می&zwnj;سسکیه ویچ در خارج از کشور سرود، جنبه&zwnj;ی میهن&zwnj;پرستانه و حالت تأسف برای لهستان نابود&zwnj;شده دارد. آخر سر او به این نتیجه رسید که با شعر و کلمه به میهن و هم میهنانش خدمت نکند بلکه قلم را به کناری نهاد و برای آزادی لهستان به فعالیت سیاسی پرداخت. در رابطه با این فعالیت و به قصد همکاری در تشکیل لشکر لهستان در خارج از کشور، به ترکیه سفر کرد. قرار بود این ارتش علیه روسیه تزاری برای نجات لهستان از چنگ این قول حریص مبارزه کند. در استانبول می&zwnj;سکیه ویچ دعوت دوست پولدارش را نپذیرفت و ساده&zwnj;زیستی در کنار هم&zwnj;وطنان فقیرش را به زندگی مرفه در خانه&zwnj;ی دوست ترجیح داد. در همان زمان و در آن شرایط دشوار زیستی بود که به وبا مبتلا شد و سرانجام درگذشت.</p> <p><br /> <strong>تدفین در تبعید و در وطن</strong></p> <p><br /> پس از درگذشت می&zwnj;سکیه ویچ، لهستانی&zwnj;ها موفق نشدند او را در وطن&zwnj;اش دفن کنند. چنین بود که شاعر را در فرانسه به خاک سپردند. با این حال در سال ۱۸۹۰ م جسد وی را به پایتخت قدیم لهستان، کراکو، آوردند و در باشکوه&zwnj;ترین مزار لهستان، در زیرزمین کلیسای اسقفی قصر واوِل، در کنار شاهان او را مجدداً به خاک سپردند. این مراسم، به تظاهرات بزرگ برای آزادی لهستان تبدیل شد، درست مثل افتتاح مجسمه می&zwnj;سکیه ویچ در شهر ورشو در روز ۲۴ دسامبر سال ۱۸۹۸، یعنی درست ۱۰۰ سال بعد از تولد این شاعر بزرگ. تا امروز هم قبر وی زیارتگاه دوستدارانش است.</p> <p><br /> <strong>سونات&zwnj;های کریمه</strong></p> <p><br /> در سال ۱۸۲۵، در زمان تبعید در داخل خاک روسیه، می&zwnj;سکیه ویچ برای سفر دو سه ماهه به شبه جزیره کِریمه رفت. تحت تأثیر آنچه که با نگاه رمانتیکش آن را جَو مرموز و شاعرانه&zwnj;ی شرق می&zwnj;خواند، قرار گرفت؛ علاقه به مشرق زمین و شیفتگی به آن، یکی از خصوصیات دوران رمانتیسم بود. ثمره&zwnj;ی این سفر، مجموعه ۱۸ شعر در قالب سونات است که در وصف کریمه و در بیان دلتنگی شاعر برای وطنش سروده شده است. سونات&zwnj;های کریمه در سال ۱۸۲۶ به خرج خود می&zwnj;سکیه ویچ در مسکو به چاپ رسید.</p> <p><br /> <strong>نخستین شعر یک شاعر لهستانی که به فارسی ترجمه شد</strong></p> <p><br /> کمتر ایرانی خبر دارد که سونات&zwnj;های کریمه&zwnj;ی می&zwnj;سکیه ویچ، از ابتدا یعنی از نخستین چاپ آن به ایران ربط داشت. چطور؟ به درخواست خود می&zwnj;سکیه ویچ، یکی از سونات&zwnj;های این مجموعه، یعنی سونات &laquo;چشم&zwnj;انداز کوهسار از دشت&zwnj;های شهر کازلو&raquo; به فارسی ترجمه شد تا در&zwnj;&zwnj; همان سال ۱۸۲۶ همراه با مقدمه&zwnj;ی مترجم، در آغاز دفتر سونات&zwnj;هایش قرار گیرد. این ترجمه، اولین برگردان شعر لهستانی به فارسی در کل تاریخ رابطه&zwnj;ی فرهنگی این دو ملت است. مترجم آن شعر خودش را میرزا جعفر توپچی&zwnj;باشی معرفی می&zwnj;کند و به اغلب احتمال استاد زبان فارسی در دانشگاه شرق&zwnj;شناسی شهر پترسبورگ بوده است. اما در اثر کمبود اطلاعات، هویت وی در این سال&zwnj;ها کاملاً آشکار نشده است.</p> <p><br /> <strong>از سونات تا غزل</strong></p> <p><br /> در ترجمه&zwnj;ی سونات می&zwnj;سکیه ویچ به فارسی، توپچی&zwnj;باشی قالب شعر را به کلی دگرگون کرد و از سونات، غزلی پرداخت، و به این ترتیب شعری کم&zwnj;حرف و سنجیده، به شعری پرحرف مبدل گشت و شعری که از نوآوری در تصویرپردازی نشان داشت، به قالب یک شعری سنتی با تصاویری متعارف درآمد. ترجمه میرزا جعفر توپچی&zwnj;باشی همراه با ترجمه علیرضا دولتشاهی از همان شعر در غزل&zwnj;های کریمه در اختیار خوانندگان علاقمند قرار گرفته است.</p> <p><br /> <strong>غزل&zwnj;های کِریمه</strong></p> <p><br /> &laquo;غزل&zwnj;های کریمه&raquo; Sonety krymskie &laquo;کتاب دوزبانه&zwnj;ای هست و غیر از ترجمه فارسی سونات&zwnj;های می&zwnj;سکیه ویچ، شامل اصل لهستانی اشعار نیز هست. در آغاز کتاب و در مدخل پاره&zwnj;ای از سونات&zwnj;ها، در مجموع چهار متن به&zwnj;عنوان مقدمه آمده است:درآمدی بر کتاب، یادداشت مترجم به اضافه&zwnj;ی نخستین ترجمه&zwnj;ی سوناتی از می&zwnj;تسکیه ویچ به فارسی که در واقع همان مقاله&zwnj;ی چاپ شده در پل فیروزه است با تغییراتی چند و تکمله&zwnj;ای بر چگونگی ترجمه&zwnj;ی میرزاجعفر توپچی باشی؛ همه به قلم ع. دولتشاهی.</p> <p><br /> بر خلاف میرزا جعفر توپچی باشی، این&zwnj;بار علیرضا دولتشاهی و ایونا نویسکا قالب سونات را به غزل تغییر ندادند و شکل ثابت چهار بندی و ۱۴ سطری (۴، ۴، ۳ و ۳) آن را کاملاً رعایت کرده&zwnj;اند، اما از قافیه صرف&zwnj;نظر شد. برای اینکه خوانندگان فارسی&zwnj;زبان بتوانند با نگاه شاعر آشنا شوند، تصاویر را به همان شکلی کهذ هست ترجمه کرده&zwnj;اند. این امر موجب شده است که تصویرپردازی&zwnj;های شاعرانه کمی بیگانه به&zwnj;نظر آید. با این حال و به را میرزا جعفر توپچی&zwnj;باشیغم آن&zwnj;که قالب سونات حفظ شد، اما کتاب در مجموع با عنوان غزل&zwnj;های کریمه منتشر گشت. در پایان می&zwnj;توان گفت ترجمه سونات&zwnj;های کریمه به فارسی، آرزوی شاعر می&zwnj;سکیه ویچ را برآورده کرده است. مثل این است که شمع اندیشه و آرزوهای شاعر که پس از مرگ او خاموش شد، اکنون دوباره افروخته شده باشد.</p> <p><br /> <strong>شناسنامه&zwnj;ی کتاب:</strong></p> <p><br /> غزل&zwnj;های کریمه<br /> آدام می&zwnj;تسکیه ویچ<br /> برگردان از لهستانی علیرضا دولتشاهی و ایوُنا نُویسکا<br /> تهران ۱۳۸۹، انتشارات بال</p>