زنان و حق تعیین محل زندگی

<div style="text-align: justify;"><span style="font-size: small; "><span style="line-height: 150%; ">نیلوفر شیدمهر-</span></span><span style="font-size: small; "><span style="line-height: 150%; ">تا به حال در نوشته&zwnj;های فارسی از حق آزادی بیان و مذهب و نقض آنها در ایران و همچنین از شکنجه، قانون قصاص و تبعیض علیه زنان بسیار سخن رفته است</span><span style="line-height: 150%; ">،</span><span style="line-height: 150%; "> اما تا آنجا که من اطلاع دارم در مورد ماده ۱۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر که همان حق تعیین محل زندگی است، به خصوص خارج از بحث پناهندگی یا کم سخن گفته شده یا اصلا</span><span style="line-height: 150%; ">ً</span><span style="line-height: 150%; "> سخن گفته نشده است. این نوشته با باز کردن این بحث، به ساختار خانواده در ایران </span><span style="line-height: 150%; ">می&zwnj;پردازد </span><span style="line-height: 150%; ">که به نظر من ساختار اصلی تولیدکننده روابط اجتماعی</span><span style="line-height: 150%; ">- </span><span style="line-height: 150%; ">فرهنگی جنسیتی تبعیض&zwnj;آمیز و دگر جنسگرایی اجباری است</span><span style="line-height: 150%; ">.</span></span></div> <div style="text-align: justify;">&nbsp;</div> <!--break--> <div dir="RTL"><span><span>این نوشتار در پی طرح این موضوع است که ساختار خانواده چگونه جلوی مستقل زیستن افراد به خصوص زنان را می&zwnj;گیرد</span><span>.</span><span>. منظور من از استقلال اما فقط جدا زیستن از خانواده در خانه دیگری نیست بلکه بریدن از مناسبات فرهنگی-اجتماعی است که خانواده به افراد تحمیل کرده </span><span>است </span><span>و به عبارت دیگر چگونه زیستن آنها را تعیین می&zwnj;کند. با این</span><span>&zwnj;</span><span>که استقلال مکان زیست سنگ بنای بریدن از روابط عرفی است که خانواده تولید&zwnj;کننده آنها است شرط کافی آن نیست. در این نوشتار توضیح داده می&zwnj;شود که چگونه ساختار خانواده مناسبات اجتماعی-اقتصادی حاکم بر اجتماع را تحکیم می</span><span>&zwnj;</span><span>کند</span><span>؛</span><span> در حالی که مناسبات اجتماعی-اقتصادی حاکم ساختار خانواده را تثبیت می</span><span>&zwnj;</span><span>کنند و مشروعیت می</span><span>&zwnj;</span><span>بخشند: به این ترتیب این دو، یعنی مناسبات اجتماعی-اقتصادی و ساختار خانواده هریک دیگری را تغذیه می</span><span>&zwnj;</span><span>کنند و اگر کسی نتواند از ساختار خانواده سنتی و روابط عرفی که این نهاد به طور مرتب بازتولید می&zwnj;کند رهایی یابد، نمی&zwnj;تواند فردیت یابد و به قول کانت همچنان در دوران طفولیت خود می&zwnj;ماند. البته بریدن از روابط سنتی خانواده در ایران شرط کافی رسیدن به فردیت اجتماعی مدرن نیست. شرط کافی این امر </span><span>به&zwnj;</span><span>وجود آمدن جامعه&zwnj;ای قانونمدار است که در آن افراد از حقوق اجتماعی برخوردار باشند. این جامعه&zwnj;ای است که در آن افراد در قرارداد اجتماعی مدرن قرار </span><span>دارند</span><span> و در آن نهادهای اجتماعی (چه دولتی و چه غیر دولتی ) شکل گرفته </span><span>است </span><span>و حافظ حقوق فردی و قرا</span><span>ر</span><span>داد اجتماعی بین افراد و همینطور بین افراد و دولت هستن</span><span>د.[۱]</span></span></div> <div dir="RTL"><span>&nbsp;</span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <p>&nbsp;</p> <div dir="RTL"><b><span>واحد جامعه در ایران و غرب</span></b></div> <p>&nbsp;</p> <div dir="RTL"><span><span>گرچه در ماده ۱۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر گفته می&zwnj;شود که خانواده رکن اساسی و طبیعی اجتماع است بیشتر مواد این اعلامیه بر اساس حقوق فرد (یا نهاد) تنظیم شده است. در این اعلامیه انسان به عنوان فرد و اجتماع به صورت جمعی از این </span><span>آ</span><span>حاد فردی تعریف شده است. چنان</span><span>&zwnj;</span><span>چه ماده اول این اعلامیه می&zwnj;گوید همه </span><span>آ</span><span>حاد بشر آزاد به دنیا می&zwnj;آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق باهم برابرند یا ماده دوم می&zwnj;گوید هرکس می&zwnj;تواند بدون هیچ&zwnj;گونه تمایز، خصوصا</span><span>ً</span><span> از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا هر عقیده دیگر</span><span>،</span><span> ملیت، وضع اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر موقعیت دیگر، از تمام حقوق و کلیه آزادی&zwnj;هایی که در اعلامیه حاضر ذکر شده است بهره&zwnj;مند شود. همانطور که می&zwnj;بینیم اینجا نمی&zwnj;تواند صحبت از خانواده باشد و واحد مورد خطاب فرد است.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>&nbsp;اعلامیه حقوق بشر خود نتیجه توسعه صنعت، سرمایه</span><span>&zwnj;</span><span>داری، تمدن و فلسفه خردگرایی است که پایه&zwnj;اش را فیلسوفان و اندیشمندانی چون هابز، لاک، کانت، مونتسکیو و جفرسون گذاشتند. در این فلسفه است که فرد برای اولین</span><span>&zwnj;</span><span>بار نهاد اجتماعی می</span><span>&zwnj;</span><span>شود و فرد مدرن به عنوان فرد بالغ و دارای خرد و همچنین صاحب مالکیت خصوصی با حقوق اجتماعی</span><span>&zwnj;</span><span>اش تعریف می</span><span>&zwnj;</span><span>شود. حقوق بشر که ابتدا در سال ۱۶۸۹ در انگلیس و در سال ۱۷۹۱ در فرانسه اعلام شد بعد از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۸۴ توسط سازمان ملل تدوین شد و معیاری جهانی یافت. تعریف فرد و حقوق در این اعلامیه با تعریف فیلسوفان دوره رنسانس یا نوزایی تطبیق دارد. فرد در این دیدگاه فرد طبیعی یا نچرال است که در طبیعت او خرد نهاده شده است و از این خرد او است که قوانین طبیعی، اخلاقی و اجتماعی که جهانشمول هستند، مشتق می</span><span>&zwnj;</span><span>شوند. پس قوانین طبیعی یا نچرال با قوانین عرفی متفاوت </span><span>هستند</span><span> و فلسفه خر</span><span>د</span><span>گرایی این دو را از هم متمایز می&zwnj;کند. نکته&zwnj;ای که من می&zwnj;خواهم روی آن تاکید کنم این است که در اعلامیه حقوق بشر پایه حقوق بشر فرد (نهاد یا انسان) است که با خردش و مالکیتش متمایز است</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>در ایران اما از آنجا که مناسبات اجتماعی هنوز کاملا</span><span>ً</span><span> مدرن نشده و ب</span><span>ه </span><span>وجود آمدن رژیم ایدئولوژیک اسلامی هم روابط و مناسبات اجتماعی را به عقب هل داد و جلوی رشد مدرنیسم را گرفت، نهاد اصلی تشکیل&zwnj;دهنده جامعه همچنان خانواده (خانواده گسترده) است نه فرد. در اینجا خانواده رکن اصلی تولید&zwnj;کننده مناسبات اجتماعی-</span><span>فرهنگی جنسیتی و ساختار دگرجنس&zwnj;گرایی اجباری و حافظ آنها در جامعه است. در این خانواده پدر یا مرد رئیس خانواده&zwnj;اند واز لحاظ عرفی و همچنین قوانین اسلامی ولایت کامل بر جان زن و فرزندان دارد. چنانچه در جامعه نیز ولی فقیه یا شاه، ارباب اعضای جامعه بوده که نه ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>عنوان فرد یا نهاد با حقوق فردی بلکه به شکل رعیت تعریف می&zwnj;شوند. این به آن معناست که روابط و مناسبات اجتماعی بر اساس قوانین عرفی و همچنین تصمیم&zwnj;های دلبخواهی ولایت فقیه که بالاتر از قانون قرار دارد تنظیم می&zwnj;شوند. ولی فقیه و پدر در خانواده قانونگذار </span><span>هستند</span><span> ولی خود بالاتر از قانون قرار دارند و به این ترتیب سلطه دلبخواهی و قانون&zwnj;گریز خود را بر دیگران تحمیل می کنند. جالب اینجاست که در جامعه&zwnj;ای مانند ایران نهادهای مدرن مانند مجلس و قوه قضاییه و ریاست جمهوری وجود دارند، &zwnj;ولی به علت سلطه بی&zwnj;قانونی و دلبخواهی ولی فقیه و پدیده&zwnj;هایی چون مجلس خبرگان، این نهادهای به ظاهر مدرن فاقد عمل قانونمدار هستند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>در خانواده سنتی از لحاظ عرفی فرزندان به خصوص دخترها تا زمان ازدواج یعنی زمان ورود به خانواده گسترده شوهر باید در خانه پدر بمانند و زیر چتر پدرسالاری زندگی کنند. این در حالی است که ازدواج تنها ازدواجی دگرجنس&zwnj;گرایانه و تعریفی است</span><span>.</span><span> پس امکانی، خارج از این چهارچوب ندارد. در چنین نظامی فرد مدرن که با استقلال فکری، حق انتخاب و خردش تعریف می</span><span>&zwnj;</span><span>شود جایی ندارد</span><span>. </span><span>فردی که بنا به تعریف کانت از لحاظ اخلاقی برای انتخاب&zwnj;های خود مسئولیت به عهده می&zwnj;گیرد. به این ترتیب دخترها حتی بعد از ازدواج جزوی از یک خانواده گسترده </span><span>می&zwnj;شوند </span><span>که مبنایش پدر</span><span>- </span><span>مردسالاری است و به تعبیری حق تعیین محل زندگی خود را ندارند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>تعریف من از محل زندگی اینجا فضایی از جامعه است که جزو سیستم خانواده و مناسبات فرهنگی اجتماعی جنسیتی </span><span>نباشد </span><span>که خانواده تحمیل می&zwnj;کند. به تقریب می&zwnj;توان گفت که چنین فضای بازی جدا از سیطره خانواده هنوز در </span><span>فضای </span><span>بسته جامعه ایران وجود ندارد. حتی با آن</span><span>&zwnj;</span><span>که تکنولوژی مدرن و پسامدرن همانند ماهواره و اینترنت فضای جامعه را درنوردیده است و شکل&zwnj;های جدید و متفاوتی از زیست در جامعه ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>وجود آمده&zwnj;اند. در این مناسبات دختران چنانچه طلاق بگیرند باید به خانه پدر بازگردند. با طلاق عضویت آنها در خانواده گسترده شوهر فسخ و دوباره عضو خانواده گسترده پدر می&zwnj;شوند و به نوعی تحت کفالت او قرار می&zwnj;گیرند. به پسران اما، چون خود رئیس خانواده شده بودند، این امکان داده می&zwnj;شود که در خانه&zwnj;ای جدا زندگی کنند</span><span>؛</span><span> گرچه از طرف خانواده مرتب در فشار هستند تا همسر دیگری اختیار کنند و به این ترتیب شکل و ساختار خانواده را حفظ کنند. با این</span><span>&zwnj;</span><span>که در مواردی به پسران نیز به</span><span>&zwnj;</span><span>خصوص در اقشار طبقه پایین فشار آورده می&zwnj;شود که از نوجوانی کار کنند و خرج خود را درآورند و حتی جایی برای زندگی خود بگیرند، اما این به اصطلاح استقلال آنها (یا حتی تنها زیستن آنها) به معنای خروج آنها از مناسبات جنسیتی که خانواده تحمیل می&zwnj;کند (برای مثال دگرجنسگرایی اجباری) نیست</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>این </span><span>اهمیت خانواده در زبان هم انعکاس یافته است</span><span>.</span><span> چنانچه خانواده&zwnj;دار بودن ارزشی است که جوانان را قابل ازدواج می&zwnj;کند. البته امروزه بسیاری از جوانان علیه خانواده و روابط عرفی آن عصیان می&zwnj;کنند و در پی بریدن از مناسبات تحمیلی از طرف خانواده هستند</span><span>،</span><span> ولی با این همه چنانچه در زیر توضیح خواهم داد شرایط اقتصادی </span><span>- </span><span>اجتماعی در کل جامعه این امر را بسیار سخت یا حتی ناممکن می&zwnj;کند. بسیاری از این جوانان عاصی بعد از ازدواج خود حافظ مناسبات عرفی در اجتماع </span><span>می&zwnj;</span><span>ش</span><span>ون</span><span>د و آنها را کم و بیش به فرزندان خود تحمیل می&zwnj;کنند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>شرایط اقتصادی-اجتماعی در ایران بازتولید فضای بسته خانواده را تضمین می&zwnj;کنند. از لحاظ اجتماعی خانواده&zwnj;ها به جوانان مجرد خانه اجاره نمی&zwnj;دهند. شرایط در این رابطه برای دختران ازدواج نکرده و زنان مطلقه حتی بدتر است. حتی دانشجویان که در شهر دیگری غیر از محل زندگی خانواده خود تحصیل می&zwnj;کنند گاهی به سختی می&zwnj;توانند اتاقی کرایه کنند. در بسیاری از موارد پدر و مادر آنها به شهر دیگر </span><span>می&zwnj;روند</span><span>، اعتماد خانواده&zwnj;ای را جلب و برای آنها محل زندگی کرایه می&zwnj;کنند. در مورد زنان طلاق گرفته اوضاع حتی از دختران و پسران دانشجو سخت&zwnj;تر است. کمتر خانواده</span><span>&zwnj;</span><span>ای است که به یک زن مطلقه خانه اجاره دهد. </span><span>چرا</span><span>که باور عمومی این است که زن طلاق گرفته خانه را به محل فساد تبدیل می&zwnj;کند و با ایجاد روابط نامشروع با مرد خانواده، خانواده&zwnj;ها را از هم می&zwnj;پاشد. به طور کلی فضای ترس و وحشت از زنان طلاق گرفته در جامعه ایران حاکم است</span><span>.</span><span> گویا زنان مطلقه حیوانات خطرناکی هستند که باید در خانه پدر زندانی شوند و کمتر در جامعه تردد کنند. چه بسیارند زنان طلاق گرفته&zwnj;ای که تا پایان عمر در زندان خانه پدر مانده و جر</span><span>ئ</span><span>ت نقل و انتقال ندارند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>از لحاظ اقتصادی هم به خصوص در چند دهه اخیر شرایط به شکلی است که برای فرد مجرد بسیار دشوار است تا خانه&zwnj;ای برای خود بخرد یا اجاره کند. حتی برای کسانی هم که ازدواج می&zwnj;کنند دشوار است که مکانی برای خود اجاره کنند و در بسیاری از موارد اگر از طرف خانواده گسترده به آنها کمک نشود، قادر نخواهند بود خانه&zwnj;ای جدا برای خود بگیرند و باید در اتاقی یا قسمتی از خانه پدر زندگی کنند. رهن&zwnj;های چندین میلیونی به اضافه اجاره&zwnj;های چند صدهزار تومانی یا میلیونی در تهران و حتی مناطق فقیرنشین آن چیز عجیبی نیست. این در حالی است که حقوق یک کارمند تحصیل کرده با چندسال سابقه کار</span><span>معمول از یک میلیون تجاوز نمی&zwnj;کند. در چنین شرایط اقتصادی حتی اگر فردی اجازه مستقل زیستن را هم از خانواده خود کسب کند با حقوق ناچیزش به تحقیق قادر نخواهد بود در کلان شهرهای ایران محلی مستقل برای خود دست و پا کند. این در حالی است که شبکه اجتماعی تشکیل شده از خانواده&zwnj;ها در شهرهای کوچک و روستاها چنان درهم تنیده است که امکان تعیین محل زندگی را از افراد می&zwnj;گیرد.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>از سوی دیگر در حالی</span><span>&zwnj;</span><span>که با افزایش تعداد زنان در دانشگاه&zwnj;ها، انتظار می&zwnj;رود که نرخ رشد زنان شاغل هم به همان میزان بالا رفته باشد، آمارها نشان می&zwnj;دهد که نرخ رشد زنان شاغل بسیار پایین است. با این</span><span>&zwnj;</span><span>که بیکاری مردان به مسئله و نگرانی تبدیل شده و در حوزه عمومی درباره آن بحث می&zwnj;شود، بیکاری زنان، برخلاف دیگر مسائلی مانند فحشا (که فقط زنانه تلقی می</span><span>&zwnj;</span><span>شود)، هنوز تبدیل به مسئله اجتماعی نشده چرا که زن همچنان به عنوان خانه</span><span>&zwnj;</span><span>دار/</span><span>مادر تصور می&zwnj;شود. بنابراین می&zwnj;بینیم شرایط اجتماعی-اقتصادی به نوعی است که جلوی اجرای بند اول ماده ۱۳ حقوق بشر </span><span>را می&zwnj;گیرد </span><span>که بنا بر آن در هر کشوری هرکس حق دارد محل اقامت خود را انتخاب </span><span>کند</span><span>. در چنین جامعه&zwnj;ای </span><span>در </span><span>عمل حق تعیین محل زندگی که شرط لازم (اگرچه نه کافی ) استقلال فردی است از افراد گرفته شده است</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>البته جامعه ایران در ده&zwnj;های اخیر به دلایل بسیار ازجمله گستردگی ماهواره و اینترنت در جامعه، مهاجرت جمع وسیعی از ایرانیان و رفت و آمد آنها به ایران، حجم روز افزون دختران دانشجو و وجود زنان شاغل و غیره بسیار پیچیده شده است. این پیچیدگی شکل&zwnj;های متفاوتی از زیست را سبب شده است. چنانچه در بین قشر بسیار مرفه شهری در تهران و شهرهای بزرگ مواردی پیدا می</span><span>&zwnj;</span><span>شود که دختران شاغل و تحصیلکرده خانه&zwnj;ای از خود خریده و مستقل زندگی می&zwnj;کنند</span><span>.</span><span> یا دختر و پسرهایی وجود دارند که بدون آن</span><span>&zwnj;</span><span>که ازدواج کرده باشند باهم در یک خانه زندگی می&zwnj;کنند. همینطور هستند همجنس&zwnj;گرایان و دگرباشانی که از سلطه خانواده خارج شده</span><span>&zwnj;اند</span><span> و مستقل زندگی می&zwnj;کنند. اما این نمونه&zwnj;ها عمومیت ندارد و در سطح کشور پهناوری مانند ایران اندک هستند. من در خانواده گسترده خود که شامل قشر متوسط و مرفه شهری است، حتی یک دختر را سراغ ندارم (چه ازدواج نکرده و چه طلاق گرفته) که به طور مستقل از خانواده زندگی کند و تحت مناسبات تبعیض&zwnj;آمیز جنسیتی و ساختار دگر جنس&zwnj;گرایی اجباری نباشد. همه این جوانان تا پیش از ازدواج در خانه پدر مانده و بعد از طلاق به خانه پدر بازمی</span><span>&zwnj;</span><span>گردند. این در حالی است که بسیاری از این دختران فامیل تحصیلکرده و شاغل هستند، ولی به علت شرایط &zwnj;اجتماعی-اقتصادی و همچنین سلطه و کنترل خانواده قادر به مستقل زیستن نیستند</span><span dir="LTR">.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>به همین علت است که فردیت به معنای مدرنش که شرط لازم</span><span> آن</span><span> استقلال (نه تنها زیستن) از نهادهای دیگر مثل نهاد خانواده است، نمی تواند در ایران رشد کند. کسی که دارای فردیت مدرن و یا به بیانی دیگر به نهاد تبدیل نشده </span><span>است </span><span>نمی</span><span>&zwnj;</span><span>تواند با افراد دیگر جامعه وارد قرارداد اجتماعی برای مثال قراداد اجتماعی جنسیتی مدرن شود</span><span>؛</span><span> چراکه برای چنین رابطه&zwnj;ای نیاز به اذن کسی دیگر دارد. چنین شخصی زیر سلطه پدرسالاری و مناسباتی که خانواده به او تحمیل می&zwnj;کند، باقی می&zwnj;ماند. او در دوران خردسالی فکری خود مانده و قدرت تصمیم&zwnj;گیری برای زندگی و آینده خود را ندارد</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>شرط کافی </span><span>برای </span><span>ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>وجود آمدن فردیت مدرن در جامعه، قانونمدار و سکولار شدن آن است و همچنین در آمدن از زیر سلطه دلبخواهی ولایت فقیه یا شاه و نهادهایی که مانع اجرای قانون می&zwnj;شوند. تنها در چنین جامعه&zwnj;ای قراداد اجتماعی مدرن بین </span><span>&laquo;</span><span>افراد</span><span>&raquo;</span><span>، </span><span>&laquo;</span><span>افراد و نهادها</span><span>&raquo;</span><span> و </span><span>&laquo;</span><span>افراد و دولت</span><span>&raquo;</span><span> می&zwnj;تواند ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>وجود بیاید. در جامعه بی&zwnj;قانونی که در آن امکان ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>وجود آمدن قرارداد اجتماعی وجود ندارد، شرایط ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>وجود آمدن فردیت اجتماعی هم وجود ندارد. به همین دلیل حتی من هم که چندسالی بعد از طلاق برای خود مستقل می&zwnj;زیستم و تا آنجا که امکان داشت از زیر سلطه خانواده در آمده بودم دارای فردیت مدرن نشده بودم</span><span>؛</span><span> چون حقوق فردی و اجتماعی&zwnj;ام به عنوان یک نهاد درگیر قرارداد اجتماعی در بستر اجتماع تعریف نشده بود</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>در یک جامعه مدرن نهادهای اجتماعی مدرن</span><span>،</span><span> چه دولتی و چه غیر دولتی نقش حفظ حقوق اجتماعی فرد و حمایت مالی، عاطفی و اجتماعی-</span><span>فرهنگی از فرد را دارند. این در حالی است که در ایران شبکه خانواده نقش محوری در حمایت عاطفی، مالی و اجتماعی از افراد را به عهده دارند</span><span>&nbsp;و قیمتی که افراد باید برای این حمایت&zwnj;ها بپردازند به قیومیت در آمدن زیر سلطه دلبخواهی خانواده و تن دادن به روابط عرفی و سنتی آن و ساختار دگر جنس&zwnj;گرایی اجباری است. به همین علت افرادی که از عرف خانوادگی و ساختار دگرجنس&zwnj;گرایی اجباری سرپیچی می&zwnj;کنند از خانواده طرد و از حمایت&zwnj;های عاطفی، مالی و اجتماعی </span><span>آن</span><span> محروم می&zwnj;شوند. این در حالی است که زیست مستقل بدون حمایت&zwnj;های خانواده اگر</span><span>غیر ممکن نباشد بسیار دشوار است. از آنجا که شبکه اجتماعی در ایران تشکیل شده از خانواده</span><span>&zwnj;</span><span>هاست، فرد برای این</span><span>&zwnj;</span><span>که در شبکه بماند باید عضویت خود در خانواده را حفظ کند. این عضویت شرط بقای اجتماعی اوست</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>این در حالی است که نهادهای اجتماعی مدرن مانند نهاد حمایت از قربانیان تجاوز جنسی در ایران هنوز شکل نگرفته&zwnj;اند و یا اگر شکل گرفته&zwnj;اند به درستی و کمال عمل نمی&zwnj;کنند. نمونه این مورد سازمان تامین اجتماعی و وزارت کار است. در فقدان یا عملکرد ناقص این نهادها که نقش حمایت&zwnj;کننده از حقوق فردی را دارند، خانواده نقش حمایت اجتماعی را بازی می&zwnj;کند. برای مثال وقتی شخصی کار خود را از دست می&zwnj;دهد خانواده به او کمک مالی می&zwnj;کند</span><span>.</span><span> یا اگر زن و شوهری دعوا داشته باشند ریش سفیدهای خانواده وارد عمل می&zwnj;شوند تا بین آنها وساطت کنند. یا اگر مردی زنش را کتک بزند در بعضی موارد مردهای خانواده زن مثل پدر و برادران برای شوهر شاخ و شانه می&zwnj;کشند و او را تهدید می&zwnj;کنند. یا در اکثر موارد زن بعد از طلاق به خانه پدر پناه می&zwnj;برد و زیر چتر حمایت خانواده قرار می&zwnj;گیرد. پس فرد برای ادامه حیات خود به خانواده نیاز مبرم دارد و مکانیسم&zwnj;های اجتماعی طوری عمل می&zwnj;کنند که فرد را همیشه در سیطره حمایتی خانواده نگه دارند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>آن&zwnj;طور که در این مقاله توضیح دادم در ساختار خانواده در ایران افراد به خصوص زنان </span><span>در </span><span>عمل حق تعیین محل زندگی خود را </span><span>ندارند </span><span>که از مفاد قانون بشر است. البته هیچ قانون نوشته شده&zwnj;ای وجود ندارد که این حق را به طور علنی از آنها </span><span>س</span><span>لب کند</span><span>.</span><span> چنانچه شمار معدودی از زنان و دختران، چهارچوب&zwnj;های خانواده را شکسته</span><span>&zwnj;اند و</span><span>به شکل </span><span>مستقل شده و برای خود زندگی می&zwnj;کنند. البته با این</span><span>&zwnj;</span><span>که استقلال مکانی شرط لازم برای بریدن از سالارمداری خانواده و در نتیجه رسیدن به فردیت اجتماعی است، شرط کافی آن نیست. چه بسا بسیار مردان و زنانی که مستقل زندگی می</span><span>&zwnj;</span><span>کنند ولی همچنان در قیومیت خانواده هستند. دیگر این</span><span>&zwnj;</span><span>که رسیدن به فردیت اجتماعی مسئله&zwnj;ای تنها فردی نیست و یک جامعه با توجه به مناسبات و مکانیسم&zwnj;های فرهنگی، اجتماعی</span><span> و</span><span> اقتصادی&zwnj;</span><span>&zwnj;اش</span><span> باید به آن برسد. به نظر من این مرحله اجتماعی هنوز در ایران حادث نشده و شرایط رسیدن به فردیت اجتماعی وجود ندارد</span><span>؛</span><span> چراکه شرایط وارد شدن در یک رابطه قرارداد اجتماعی مدرن که بین این اصطلاح </span><span>&laquo;</span><span>فرد</span><span>&raquo;</span><span>ها یا </span><span>&laquo;</span><span>نهادها</span><span>&raquo;</span><span>ست هم وجود ندارد. به همین علت برای مثال من هم که مستقل از خانواده می&zwnj;زیستم، دارای فردیت مدرن نشده بودم. قانونمداری، سکولاریسم، دموکراسی و ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>وجود آمدن نهادهای مدرن، حقوق تدوین شده فردی-اجتماعی شرط</span><span>&zwnj;های</span><span> امکان قرارداد اجتماعی هستند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>حتی با این</span><span>&zwnj;</span><span>که شمار تحصیل&zwnj;کردگان و دانشجویان به خصوص دختران و زنان بسیار بالا رفته، با این</span><span>&zwnj;</span><span>که تکنولوژی&zwnj;های مدرن و پسامدرن همچون ماهواره و اینترنت به بسیاری خانه&zwnj;ها راه یافته</span><span> است.</span><span> با این</span><span>&zwnj;</span><span>که صنعت و شهرنشینی وجود دارد و نهادهای مدرن مثل&zwnj; مجلس و دستگاه قضاییه وجود دارند</span><span>.</span><span> با این</span><span>&zwnj;</span><span>که بعضی نهادهای حمایت اجتماعی مثل وزارت کار و سازمان تامین اجتماعی ب</span><span>ه&zwnj;</span><span>وجود آمده&zwnj;اند</span><span>.</span><span> با این</span><span>&zwnj;</span><span>که در پانزده سال اخیر بسیاری </span><span>از تشکل&zwnj;های غیردولتی</span><span> که نقش حمایت اجتماعی و حقوقی از افراد را دارند شکل گرفته&zwnj;اند، متاسفانه هنوز خانواده رکن اصلی اجتماع و نهاد اصلی حمایت</span><span>از افرادی است که هنوز به نهاد تبدیل نشده</span><span>&zwnj;</span><span> و فردیت مدرن نیافته&zwnj;اند. جامعه ما یک جامعه توتالیتر یا دیکتاتوری معمولی نیست بلکه جامعه&zwnj;ای عرفی (پیشاقانونی) است که از لحاظ اجتماعی و فرهنگی بی</span><span>&zwnj;</span><span>قانون و بر اساس سلطه دلبخواهی زیر نظر رئیس قبیله</span><span>( پدر</span><span>، </span><span>مرد</span><span>، </span><span>شاه</span><span> و </span><span>ولایت فقیه) است</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>حتی از این هم بدتر، این جامعه تبعیض&zwnj;آلود دچار یک رژیم ایدئولوژیک توتالیتر است و تا مسائل سلطه ایدئولوژیک توتالیتر، بی</span><span>&zwnj;</span><span>قانونی فرهنگی</span><span>،</span><span> اجتماعی</span><span> و </span><span>اقتصادی مرکزیت خانواده که اساسش بر پایه حفظ خانواده و دگرجنس&zwnj;گرایی اجباری و سلطه پدر</span><span>- </span><span>مردسالاری است حل نشود، امکان برقراری ماده ۱۳ حقوق بشر که همان حق تعیین محل زندگی است برای افراد فراهم نخواهد شد</span><span dir="LTR">.</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span dir="LTR">&nbsp;</span><span>امید است که طغیان امروزی جوانان علیه سلطه خانواده، گسترش شکل&zwnj;های آلترناتیو زندگی و جنبش&zwnj;های اجتماعی که در جهت برقراری حکومت قانون و سکولاریسم و دموکراسی تلاش می</span><span>&zwnj;</span><span>کنند راهی بر استقلال افراد و</span><span>حقوق آنها از جمله حق تعیین محل زندگی بگشایند</span><span>.</span></span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span><span>پی&zwnj;نوشت:</span></span></div> <div dir="RTL"><span><span>۱- </span><span>البته واقعیت جوامع اروپایی و آمریکای شمالی با مدل تئوریک مدرنیته که یک ایده</span><span>&zwnj;</span><span>ال </span><span>به&zwnj;شمار می&zwnj;رود</span><span> متفاوت </span><span>است</span><span>. من خود از منتقدین مدرنیته </span><span>هست</span><span>م و معتقدم که خود نهاد خودگردان یک افسانه بیش نیست. اما در این مقاله به این بحث نمی</span><span>&zwnj;</span><span>پرداز</span><span>م.</span></span></div> <p><span>.&nbsp;&nbsp;</span></p>