پامناری که دیگر نیست

محله پامنار در محدوده شهرداری منطقه ۱۲ تهران کنونی، یکی از محله‌های تاریخی منطقه اودلاجان و یکی از محله‌های اصلی تهران در دوران قاجار و اوایل پهلوی بوده است. قدمت محله به دوران صفویه می‌رسد. محله حول مناره مسجد اودلاجان معروف به مسجد میرزا صالح، شکل گرفته که قدمت مسجد به اوایل سده ۱۳ هجری قمری می‌رسد.

از دوران قاجار و تا اوایل پهلوی، از لحاظ ثروت سکنه، تعداد سکنه، کسبه و مراکز فرهنگی و مذهبی، پامنار به اوج رسید. این محله همچنن نماد گوناگونی تهران قدیم است؛ گوناگونی‌ای که در تهران امروزی کمرنگ شده است. مسلمان، یهودی و زرتشتی زمانی در محله پامنار در کنار هم زندگی می‌کردند. خانه بسیاری از مشاهیر ایران زمانی در محله پامنار قرار داشته، از جمله خانواده قوام‌الدوله، مستوفی، خانه میرزا بزرگ نوری پدر میرزا حسینعلی نوری معروف به بهاءالله پیامبر دیانت بهایی، منزل سید حسن مدرس، نماینده مجلس شورای ملی و چهره نامدار مشروطیت و نصیرالدوله بدر تاجر ثروتمند و نخستین وزیر فرهنگ دوره پهلوی. بعد از روی کار آمدن سلطنت پهلوی و در سال‌های نهضت ملی نفت، پامنار به دلیل اینکه محل سکوت آیت‌الله کاشانی بود، برو و بیا داشت.

در صد سال اخیر اما همراه با تغییرات اجتماعی و جمعیتی، پامنار ابتدا ساکنان متمول قدیمی را از دست داد و سپس با گسترش مساحت بازار تهران، به‌تدریج خانه‌های قدیمی این منطقه تبدیل به کارگاه‌های تولیدی، انبارهای موقت بازاری‌ها و یا محلی برای خواب شب کارتن‌خواب‌ها و بی خانمان‌ها شدند. آنچه از محله پامنار قدیم باقی‌مانده، معماری قجری است که به‌جز چند خانه مشهور محله که ثبت ملی شده‌اند، بقیه همه در حال خراب شدن هستند.