روز جهانی صلح در سایه جنگ و ناامنی در زمین

زنگ صلح، طبق معمول هر سال (از سال ۱۹۸۲ تا به حال) روز بیست و یکم سپتامبر در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک به صدا درخواهد آمد. شعار روز جهانی صلح سال ۲۰۱۷، «همه با هم برای صلح: احترام، مصونیت و عزت برای همه» است. 

سازمان ملل متحد شعار امسال خود را بر اساس توجه ویژه به مهاجران انتخاب کرده است: «این شعار برای حمایت از "برنامه جهانی" ترویج احترام، مصونیت و عزت برای کسانی است که مجبور به مهاجرت شده اند.»

در بخشی از پیام سازمان ملل به مناسبت روز جهانی صلح سال ۲۰۱۷ در مورد این برنامه آمده است: «برنامه "همه با هم" سازمان ملل، ۱۹۳ کشور عضو، بخش خصوصی، جامعه مدنی، موسسات علمی و شهروندان کشورها را برای حمایت از تنوع، عدم تبعیض و پذیرش مهاجران و پناهجویان متحد می کند.»

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل هم گفته است: «در زمان ناامنی، جوامعی که متفاوتند، به ابرازهای مناسب دفاعی تجهیز می شوند. ما باید علیه تلاش های شکاکانه و عیب جویانه ایستادگی کنیم و همسایگان خود را مثل خودمان تصور کنیم.»

گوترش همچنین گفته است: «تعصب همه ما را از بین می برد و از رسیدن مردم و جوامع به ظرفیت واقعی و کلی شان جلوگیری می کند. برنامه "همه باهم" به ما اجازه می دهد علیه تعصب و برای حقوق بشر بایستیم. این برنامه به ما فرصت می دهد تا پل بسازیم و ترس را به امید تبدیل کنیم.»

به بهانه روز جهانی صلح اما بخش هایی گزارش از دنا دادبه که پیشتر در زمانه منتشر شده، بازنشر می‌شود:

بیست و یکم سپتامبر در تقویم سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی صلح در نظر گرفته شده است. سازمان ملل متحد اولین بار در سال ۱۹۸۲ میلادی تصمیم گرفت روز جهانی صلح را به عنوان نشانی برای حذف جنگ و خشونت در نظر بگیرد.

هر سال در این روز «زنگ صلح» در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک به صدا درمی‌آید. این زنگ هدیه‌ای از دفتر سازمان ملل در ژاپن است که با جمع‌آوری سکه‌های اهدایی کودکان سراسر دنیا به جز آفریقا ساخته شده است و در کنار آن نوشته شده است: «زنده‌ باد صلح مطلق جهانی!»

سال ۱۹۸۱، دولت بریتانیا و کاستاریکا لایحه‌ای به مجمع عمومی سازمان ملل ارائه کردند تا یک روز خاص به بزرگداشت «صلح» اختصاص داده شود. هدف از ارائه این لایحه «بزرگداشت و تقویت ایده‌های صلح» اعلام شده بود.

سال ۱۹۸۲ اما اولین سالی بود که همه کشورهای دنیا روز جهانی صلح را با موضوع «حق همه انسان‌ها در برخورداری از صلح» جشن گرفتند.

نشانه‌های صلح در ایران

با توجه به تعریف‌های جدیدی که حقوقدانان و کارشناسان سیاسی از صلح ارائه کرده‌اند، جامعه ایران هنوز برای رسیدن به صلح در داخل ایران راهی طولانی در پیش دارد.

تعریف جدید صلح ترکیبی از فقدان اعمال زور، آزادی فردی و برابری اجتماعی است. این سه عنصر همان عناصری هستند که بر اساس نظر بسیاری از جامعه‌شناسان در حال حاضر در جامعه ایرانی کم‌رنگ هستند و به نظر می رسد برای تامین آن‌ها راهی طولانی در پیش است.

بسیاری از تحلیلگران اما تلاش‌ها برای رسیدن به توافق اتمی میان ایران و قدرت‌های جهانی و کوشش برای حفظ آن را در راستای تلاش برای جلوگیری از جنگ و پایدار نگاه داشتن صلح ارزیابی می‌کنند.

کمپین‌هایی هم در حمایت از صلح در ایران ایجاد شده است مثل کمپین حمایت از صلح برای ایران.

به گفته فعالان این کمپین، کمپین حمایت از صلح برای ایران از حرکت‌های خودجوش و داوطلبانه و از یک گروه دوستی آغاز و سپس جهانی شده است.

فعالان این کمپین در نظر داشته اند با پر کردن فضای مجازی از عکس‌های مردم سراسر جهان که شعارهایی با مضمون صلح در دست دارند، یک پیام تصویری مثبت ارائه دهند.

تحول مفهوم صلح

صلح از قدیمی‌ترین آرمان‌های بشری است و انسان‌ها در طول تاریخ به لحاظ عملی و تئوری برقراری و ادامه صلح را مدنظر داشته‌اند. از منظر حقوق بین‌الملل صلح با یک سند تعهد‌آور ملتزم‌کننده کشورها و رعایت یک سلسله ترتیبات در روابط بین‌الملل حاصل می‌شود.

صلح و امنيت بين‌المللی اصطلاحی است كه امروزه در ادبيات روابط بين‌الملل به‌كار می‌رود و منظور از آن آرامش و ثبات در نظام جهانی است، به گونه‌ای كه هيچ‌يک از قدرت‌ها و واحدهای سياسی پا از محدوده خود فراتر نگذاشته و به قلمرو يكديگر تجاوز نكنند بلكه آن را محترم بشمارند و در حفظ آن بكوشند و از هيچ طريقی آن را مورد تهديد قرار ندهند.

با توجه به شرايط حاكم بر روابط بين‌الملل دو نكته را در مورد مفهوم صلح و امنيت جهانی بايد مد نظر قرار داد:

اول اين‌كه صلح و امنيت بين‌المللی به معنای واقعی‌اش، الزاما با حفظ وضع موجود تامين نمی‌شود چرا كه امكان دارد قوانين و ساختارهای حقوقی نظام حاكم بر روابط بين‌الملل ماهيت ظالمانه و تبعيض‌آميز داشته باشد. در حالی‌ كه صلح از مفاهيمی است كه با عدالت و مساوات عجين است، بنابراین پايداری آن بدون عدالت ممكن نيست.

دوم این‌كه در گذشته صلح و امنيت از مفاهيمی بود كه صرفا در حوزه نظامی و احيانا سياسی كاربرد داشت اما امروزه به خصوص اصطلاح امنيت در ابعاد وسيع سياسی، فرهنگی، اقتصادی و تكنولوژيكی معنا دارد. اگر چه برخوردهای نظامی و اصطكاک‌های سياسی همچنان مهم‌ترين تهديدكننده صلح و امنيت محسوب می‌شوند، اما درهم‌تنيدگی و تداخل قلمروهای مزبور به عنوان يكی از پيامدهای پديده «جهانی شدن»، موجب شده است بحران و ناامنی در يكی از حوزه‌ها به ديگر قلمروها تسری يابد. بنابراين بحران اقتصادی و فرهنگی می‌تواند به بحران سياسی و احيانا نظامی نیز منجر شود.

یک حقوقدان و استاد دانشگاه در ایران به زمانه گفته است: «امروزه معنای صلح در حقوق بین‌الملل دچار تحول شده است. مفهوم ابتدایی صلح، صلح منفی بود به این معنا که صلح مساوی با عدم برخورد نظامی بود. صلح در این معنی یعنی عدم جنگ. بر اساس این برداشت از مفهوم صلح، هر گاه کشوری مورد تهدید، توسل به زور یا اعمال خشونت و تجاوز قرار نگیرد، صلح تحقق یافته است. تمام تلاش دولت‌ها در قالب حقوق و مقررات بین‌المللی این است که از بروز چنین وضعیتی جلوگیری کنند یا اگر چنین وضعیتی پیش آمد، به خاموش کردن شعله‌های آتش جنگ و اعاده صلح از طریق آتش‌بس بپردازند. چنین برداشتی از صلح را "گالتونگ"، صلح منفی می‌نامد.»

این استاد دانشگاه معتقد است: «معنای جدید صلح در حقوق بین‌الملل معاصر ریشه‌ای و بنیان‌نگر است. در این دیدگاه باور بر این است که مبارزه با جنگ، مبارزه با نتیجه است و مبارزه با نتیجه مبارزه موثری نخواهد بود. مبارزه با جنگ در صورتی کارساز خواهد بود که صلح واقعی را به ارمغان آورد و مبارزه با معلول و زمینه‌های بروز خشونت باشد. اساس این دیدگاه مبارزه با فقر، گرسنگی، تبعیض، آزادی‌های بنیادین بشری و سایر انواع خشونت ساختاری و فرهنگی است. صلح مثبت اما به معنی استقرار نظام اجتماعی-انسانی است که در بردارنده سه مشخصه اصلی فقدان اعمال زور، آزادی فردی و برابری اجتماعی است.»