ناباروری ابرها و ناتوانی دولت

ایران قصد دارد در همکاری با یک شرکت خصوصی آلمانی، ضمن خرید تجهیزات پیشرفته‎تر، عملیات تازه‌ای را برای بارور کردن ابرها و تگرگ‌زدایی در رفسنجان، خوزستان و خراسان رضوی آغاز کند.

۲۷ شهریور ماه امسال، مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها به منظور بارور کردن ابرها و تگرگ‌زدایی با شرکت «اف کی ای» آلمان تفاهمنامه همکاری امضا کرد.

در ایران مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها تنها مرکز اجرایی و تحقیقاتی در زمینه تعدیل وضع هوا و انجام پروژه‌های افزایش بارش است.

اکنون بر اساس این تفاهمنامه، شرکت آلمانی «اف کی ای» در مرحله نخست مواد ساخته شده در آلمان را در اختیار طرف ایرانی قرار می‌دهد. این مواد عملکرد بارور کردن ابرهای سرد را افزایش می‌دهد.

علاوه بر این آموزش نیروی متخصص از مفاد دیگر این تفاهمنامه است.

در مرحله بعد این شرکت خصوصی آلمانی پیشنهاد داده تا هواپیماهای مورد نیاز برای باروری ابرها را در اختیار ایران قرار دهد. این هواپیماها در طرح‌های بارور کردن ابرها هم قدرت عملیات و هم دقت انتخاب محل را افزایش می‌دهد.

ایران برای پروژه‌های بارورسازی ابرها تنها دو فروند هواپیمای آنتونف ۲۶ در اختیار دارد.

متخصصان این حوزه کمبود هواپیما و نیروی انسانی متخصص را از جمله موانع برای پوشش سراسری بارورسازی ابرها می‌دانند.

نخستین طرح‌های بارورسازی ابرها در جمهوری اسلامی ایران، بین سال‌های ۶۸ تا ۷۲ در یزد انجام گرفت.

از سال ۱۳۷۵ به بعد، با تشکیل مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، پروژه‌های بزرگی از جمله یزد-۱ ، یزد-۲ ، یزد-۳، یزد-۵ و گیلان-۱ صورت پذیرفت.

بعدتر در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد اعلام شد که برای نجات دریاچه ارومیه از روش بارورسازی ابرها استفاده می‌شود، اما این تلاش نیز نتایج ملموسی به دنبال نداشت.

اوج عملیات‌های ایران برای بارورسازی ابرها در ۹۴-۹۳ بود که در آن ۱۰۶ سورتی عملیات پرواز صورت گرفت.

در سال ۹۳ خبرگزاری آنا در گزارشی نوشت که دولت یازدهم ۱۴ میلیارد تومان بودجه به بارورسازی ابرها در ۱۲ استان ایران اختصاص داده است.

با این حال فرید گلکار، مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها می‌گوید اعتبار و بودجه سالانه ۱۰ میلیارد تومانی برای این کار بسیار کم است. هر چند دولت در تأمین همین بودجه نیز دچار مشکل است و در سال ۹۵ فقط ۱۰ درصد از بودجه ۱۰ میلیارد تومانی تأمین شد.

مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها زیر نظر موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو فعالیت می‌کند.

تردیدهایی درباره بارورسازی ابرها

با وجود این تلاش‌ها همواره تردیدهایی نیز در مورد میزان تأثیر روش‌های بارورسازی ابرها مطرح است. از جمله آن‌که روش‌های موجود برای بارورسازی ابرها در هیچ کشوری در دنیا تاکنون نتوانسته است به طور قابل ‌توجهی میزان بارش را تغییر دهد و با خشکسالی و کم‌آبی به طور جدی مقابله کند. به باور بسیاری از کارشناسان محیط زیست این روش تنها به میزان کم می‌تواند مؤثر باشد.

در ایران روش‌های بارورسازی ابرها از سال ۱۳۵۲ تاکنون در مناطقی مانند یزد و دامنه‌های البرز به کار گرفته شده است، اما طی چهار دهه استفاده از این روش میزان بارش در منطقه یزد همچنان ۵۰ میلی‌متر بوده و تغییری نکرده است.

در مقابل اما مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها نیز می‌گوید «در برخی مناطق توانسته‌ایم بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش بارش ایجاد کنیم، اما میانگین افزایش بارش که توانسته‌ایم ایجاد کنیم ۱۵ تا ۲۰ درصد بوده است».

در اوت ۲۰۱۳ هنگامی که در ژاپن خشکسالی شد، مسئولان ژاپنی تلاش کردند ابر‌ها را با نیترات ید بارور کنند. این تلاش‌ها ثمر چندانی نداشت: به مدت دو ساعت فقط ۱۷ میلیمیتر باران بارید و آب‌های زیرزمینی هم به ید آلوده شد.

نیترات ید مولوکول‌های آب را به هم پیوند می‌دهد و از آن‌ها دانه‌های باران می‌سازد. نخستین بار در سال‌های دهه ۱۹۴۰ ارتش آمریکا روش بارورسازی ابر‌ها را ابداع کرد و سپس در جنگ ویتنام این روش را برای مقابله با پیشروی ویت‌کنگ‌ها به کار گرفت. دانشمندان کارآمدی بارورسازی ابرها با نیترات ید را بار‌ها به چالش کشیده‌اند.

در سال ۱۹۸۳ کار‌شناسان استرالیایی ادعا کردند که با کمک نیترات ید ابر‌ها را با موفقیت بارور کرده‌اند، چنان‌که بارش باران را ۳۰ درصد افزایش داده‌اند. اما بعداً در تحقیقاتی که پیرامون این موضوع صورت گرفت، معلوم شد که ادعای کار‌شناسان استرالیایی از نطر علمی بی‌پایه است.

گروهی از ریاضیدانان، داده‌های به دست آمده از بارورسازی ابر‌ها در پنج قاره جهان، در فاصله بین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۷۴ را با هم مقایسه کرده و به این نتیجه رسیدند که دولت‌ها نمی‌توانند با بارورسازی ابر‌ها میزان بارندگی را در درازمدت به طور محسوسی افزایش دهند. این تحقیقات در سال ۱۹۸۳ پس از ادعای استرالیایی‌ها انجام شد.

بارور کردن ابرها جزو یکی از روش‌های مهندسی اقلیم شناخته می‌شود. در سال‌های اخیر مخالفت‌‌های فراوانی باهرگونه تغییرات مصنوعی در آب و هوا و اقلیم کره زمین انجام شده است. در سال ۲۰۱۰ گروه زیادی از فعالان محیط زیست در سطح بین‌المللی از سازمان ملل متحد خواستند تا به کارگیری روش‌هایی را که باعث تغییرات عمده در اقلیم و آب و هوای کره زمین می‌شود ممنوع کند. این روش‌ها شامل ایجاد آتشفشان مصنوعی، بارور کردن ابرها و بارور کردن اقیانوس‌ها در مقیاس گسترده برای مقابله با تغییرات آب و هوایی است. بسیاری از گروه‌های مدافع محیط زیست معتقدند این روش‌ها گرچه برای مقابله با تغییرات آب و هوایی یا کاهش میزان دی اکسید کربن در هوا به کار می‌روند، اما می‌توانند تاثیرات منفی بر محیط زیست و تنوع گونه‌های حیات برجای بگذارند و باعث تغییرات ناخواسته در مناطق دیگر شوند.