موسیقی موسیقی است
<p>محمد میرزاخانی − یک. مستقیم برویم سراغ اصل مطلب: «فلسفه‌ی موسیقی چیست؟» چنین پرسشی، در آغاز، سقراطی به نظر می‌رسد؛ یعنی به نوعی قدیمی و کهنه، و یا تا حدی، مته به خشخاش گذاشتن است، زیرا آنکه چنین پرسشی در ذهن دارد و به دنبال پاسخی برای آن است، بی‌شک یا به احتمال زیاد، جزو چند گروه زیر نیست:</p> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">ـ اهل موسیقی: کسانی که خودشان به طور حرفه‌ای به موسیقی مشغول‌اند.</div> <div dir="RTL">ـ عامه‌ی مردم: آن‌هایی که هر روزه، به طرق مختلف، گوش‌شان در معرض موسیقی است، اما این‌ها هرگز خودشان به دنبال فلسفه‌ی این امور نیستند.</div> <div dir="RTL">ـ مخالفان موسیقی: آن‌هایی که موسیقی را از فهرست روزانه‌ی خود به یک باره و برای همیشه کنار گذاشته‌اند و به فلسفه‌ی آن که سهل است، به خود آن هم کمترین تمایلی ندارند.</div> <div dir="RTL"> </div> <!--break--> <div dir="RTL">چنین پرسشی بدون تردید بیشتر محققانه و اندیشه‌محور است تا هنرمندانه و هنرمحور. آنکه هنرمند است، هنرمند است: ساز می‌نوازد، آواز می‌خوانَد، شعر می‌سراید، نقاشی می‌کشد، آهنگ می‌سازد، و مانند این‌ها. و آنکه هنرمند نیست، از این دور خارج است و اغلب، تنها، مصرف‌کننده‌ی کالای هنری است و بس. آنکه به دنبال پرسش‌هایی از این دست می‌رود سقراطی است حساس و ریزنگر و باطن‌بین که در پس پرده‌ی ظاهرِ هر چیز به دنبال لایه‌های نهانی می‌گردد؛ به دنبال «چرایی»ها می‌رود و در ساحت «چیستی»ها محدود نمی‌مانَد؛ و در نهایت اینکه، برای آن‌کس که چنین دغدغه‌ای در ذهن دارد، جمله‌ی «فلسفه‌ی موسیقی چیست؟» تنها یک جمله نیست، گزاره‌ای است مرکب از سه واژه که هر یک در درون خود، معنایی و کارکردی و فلسفه‌ای نهان دارند.</div> <div dir="RTL"> </div> <blockquote> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><strong>«فهمیدنِ یک قطعه‌ی موسیقی، فهمیدن یک زبان است.»</strong></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">ویتگنشتاین، <i>برگه‌‌ها، </i>ترجمه‌ی مالک حسینی، هرمس: ۱۳۸۴، ص ۵۱</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"> </div> </blockquote> <div dir="RTL"><b>دو</b>. از آنجا که موسیقی معنای عامی دارد و به عنوان یک مفهوم، تعیین مصداق‌های آن خالی از دشواری‌های عدیده‌ای نیست، به‌راحتی هم نمی‌توان از «فلسفه»ی آن حرف زد. برای چوپانی که در صحرا با «هی هی»، دامِ خود را پیش می‌رانَد و گاه با آوای نی، نهانی‌های دلش را آشکارا می‌کند و در تنهاییِ دشت، ساز را هم‌دم و یارِ خود می‌کند، در مقایسه با آن رهبر ارکستری که ماه‌ها تلاش و توان خود (و گاه ده‌ها و صدها نفر دیگر) را صرف اجرای فلان سمفونی می‌کند و نتیجه‌ی همه‌ی آن زحمت‌ها، دستِ بالا، در یک ساعت عرضه می‌شود و تمام، بدون تردید موسیقی و فلسفه و چیستی و چرایی و کارکرد آن، زمین تا آسمان، با هم فرق می‌کند و «موسیقی» نامیدن کار هر دو این‌ها چیزی نیست جز گیر افتادن در بند الفاظِ مشترک با معانی مختلف.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">نمونه‌ای دیگر: در آن فرهنگی که شهروندان از کودکی و حتا گاه پیش از تولد ـ به‌ویژه امروزه به توصیه‌ی پزشکان و محققان علوم ژنتیک و غیره ـ گوش و هوش‌شان با موسیقی آموخته و مأنوس می‌شود و فرد، تا دوره‌ی نوجوانی و جوانی، با چندین ساز به خوبی آشنایی می‌یابد و ده‌ها و صدها اجرای موسیقی را از نزدیک دیده و شنیده، و ده‌ها نام و صدها کار و چند سده تاریخ‌چه‌ی موسیقی را کمابیش شناخته و شنیده و خوانده است، موسیقی معنا و مصداق و مفهومی می‌یابد که چه بسا برای فرد، ضرورتِ آن هم‌چون حیاتی‌بودن «هوا» باشد. فرد با موسیقی زندگی می‌کند همان‌طور که با «آب» و «هوا»؛ و گاه می‌بینیم و می‌شنویم که موسیقی اهمیتی بیشتر از همان آب و هوایی پیدا می‌کند که حیاتِ فرد بسته به آن است. حاضر است بمیرد ولی ساعتی از موسیقی جدا نباشد. حاضر است هم‌چون «بتهوون» شنوایی‌اش را از دست بدهد، اما نگویند ساعتی از تصنیف آهنگ دست بکش. می‌پذیرد که مثل «باخ» چشم‌اش نبیند ولی دقیقه‌ای از اندیشیدن به دقایق و ظرایف موسیقی محروم نمانَد. چنین فردی ذهن‌اش فقط و فقط به موسیقی، همان زندگی حقیقی‌اش، معطوف است و چه بسا از درک ساده‌ترین مسائل پیرامون خود، زندگی واقعی و عینی پیرامون او، عاجز و فارغ باشد: چنین انسانی همان «چایکوفسکی»ای است که اندیشه‌ی موسیقی مجال نمی‌دهد تا به «وبا» بیاندیشد و در نتیجه جانش را بر سرِ این بی‌مبالاتی می‌دهد.<a title="" name="_ftnref1" href="#_ftn1"><span><span dir="LTR"><span><span>[1]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>سه</b>. به یک معنا همه‌ی صداهایی که در طبیعت پیرامون انسان موجود اند و می‌توان با گوش، آن‌ها را شنید و تمییز داد، موسیقی هستند ـ البته چه بسا موسیقی‌ای خام و بی‌نظم، اما به هر رو تمام آواها، قابلیت موسیقایی دارند.<a title="" name="_ftnref2" href="#_ftn2"><span><span dir="LTR"><span><span>[2]</span></span></span></span></a> آن‌کس که به طبیعت اطراف خود خوب نگاه می‌کند، خوب گوش می‌کند و همه‌ی آنچه را که ممکن است، به‌درستی، احساس و ادراک می‌کند، در نظر چنین کسی موسیقی فلسفه‌ای جز هم‌زیستی با طبیعت ندارد. چنین فردی دنیا را کنسرت عظیم و جاودانه‌ای می‌داند و برای خود در این کنسرت چندین نقش قائل است: او شنونده است، و با گوشِ دقیق‌اش یک‌سره در حال کشف ظرایف این اجرای ابدی و ازلی همه‌ی ذرات کیهان است (این تقریباً همان نگاهی‌ست که عرفای صاحب‌ذوقِ ما به دستگاه «آفرینش» و «موسیقی» یا به «موسیقیِ آفرینش» داشته‌اند؛ نگاه امثال مولوی و حافظ به جهان پیرامونی خود.<a title="" name="_ftnref3" href="#_ftn3"><span><span dir="LTR"><span><span>[3]</span></span></span></span></a>)</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">از منظر چنین نگاه و نگرشی همه‌ی ذرات عالم هر یک مشغول نواختن نوای مألوف خود است. با این نگاه، چه در ساحت واقعی و چه در معنای نمادین یا مجازی و ادبی، باید گوش جان را برای شنیدن نواهای موسیقیِ رگ‌رگِ تارهای وجود کهکشان‌ها تربیت کرد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>سه. ۱.</b> <b>تصویر موسیقایی نخست:</b> بسیاری از پرندگان آن چنان صدای زیبا و گوش‌نوازی دارند که باید گفت این‌ها بدون دیدن هر آموزشی، ذاتاً و بالفطره، موسیقی‌دان و آهنگ‌شناس اند، و همه‌ی این صداهای شگفت و نغمه‌های هوش‌ربا را همگی با سازهای مشترکی ـ که همان نوک یا منقار و گلوی‌شان باشد ـ می‌نوازند. خیلی از فیلم‌های مستندی که از پرندگان (و البته از جانوران دیگر) تهیه شده، نشانگر قدرت بالای این موجودات است در آفرینش انواع آواهای دلنشین با بهترین هارمونی‌ها یا نظم و هم‌آهنگی ممکن. به قفس انداختن پرنده‌ها و آوردن‌شان به محیط بسته‌ی خانه هم، همان آوردن طبیعت است درون زندگیِ شهریِ بریده از طبیعتِ زنده و بکر. این پرنده‌ها، تنها، نوازنده‌ی نغمه‌ی فطری خود نیستند بلکه برخی استعداد بالایی دارند در تقلید یا شبیه‌سازی صداهای دیگر. در نمونه‌ی جالبی از مستندهای تلویزیونی حیات وحش، پرنده‌ای همه‌ی صداهایی را که اطراف‌اش می‌شنید، شبیه‌سازی می‌کرد؛ حتا صدای «کلیک» دوربین عکاس را هم بهتر از اصل آن تقلید می‌کرد تا جایی که شناخت اصل و بدل از یک‌دیگر دشوار بود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>سه. ۲.</b> <b>تصویر موسیقایی دوم:</b> در خیلی از آثار موسیقایی دنیا، آهنگ‌سازان صداهای طبیعت را یا مستقیماً وارد کرده‌اند و یا با سازها به شبیه‌سازی آن صداها پرداخته‌اند. از صدای باد و غرش طوفان تا زمزمه‌ی جویبار و سرود آبشار و خروش دریا، و از تک‌صداهای جاری در سکوت سرشار شب‌های کویری تا نغمه‌‌ی خوش‌آهنگ پرندگان، همه و همه در آثار آهنگ‌سازان بزرگ دنیا شنیده می‌شود. نمونه‌ی جالبی که در پیوند با تصویر اول و به نوعی حالت عکس آن است، می‌توان به قطعه‌ای با نام «کارناوال حیوانات» اثر سن سانس (۱۸۳۵ - ۱۹۲۱) هنرمند فرانسوی اشاره کرد. این اثر ۱۴ بخش دارد که در هر بخش صدای یکی از انواع جانوران با سازها شبیه‌سازی و بازآفرینی می‌شود. مثلاً در بخش اول، غرش لرزه‌افکن «شیر» (بازآفرینی شده با پیانو و ساز‌های زهی)، در بخش دوم «الاغ‌های وحشی» (با دو پیانو با نواختنی دیوانه‌وار از یک‌ سر کلیدهای پیانو به آن سمت)، بخش هفتم «آکواریوم» (با سازهای زهی مجهز به صدا خفه کن و صداهای لطیف پیانو)، بخش دهم «پرندگان» (هم‌سرایی فلوت و پیانو با سازهای زهی‌) و به همین ترتیب در هر بخش با صداهای یکی از انواع حیوانات آشنا می‌شویم که توسط سازهای مختلف شبیه‌سازی شده‌اند.<a title="" name="_ftnref4" href="#_ftn4"><span><span dir="LTR"><span><span>[4]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در تصویر نخست ما با شنیدن صدای پرندگان (یا جانوران دیگر)، در واقع در حال شنیدن موسیقی زنده طبیعی هستیم که رهبر و مجری آن غریزه و فطرتِ خودِ جانوران است. در تصویر دوم با سازهای ساخت بشر، همان آواهای طبیعی را می‌شنویم اما این‌بار با نظمی از پیش تعیین شده و با هدفی معلوم. گویی این دو تصویر می‌توانند پاسخی برای پرسش آغاز این نوشتار باشند: موسیقی فلسفه‌ای ندارد جز بازآفرینی طبیعت، بازآفرینی ملودی‌ها و آواهای جاری در حیات جانوران، شبیه‌سازی نظام‌مند دنیای صداهای طبیعی بر روی دفتر نت و اجرای آن در جای جای دنیا در همه وقت و برای همه کس. همان لذتی که از گردش در طبیعت، شنیدن صدای گنجشک‌ها و قناری‌ها و چلچله‌ها، گوش ‌سپردن به گردش باد در لای شاخ و برگ درختان، شنیدن شرشر آب‌ها و امواج دریا و ریزش آبشارها و...، به انسان دست‌می‌دهد، می‌تواند با گوش‌ دادن به یک قطعه موسیقی، یک اتود، اور تور، فگ، پرلود، سونات، سمفونی، توکاتا و... نیز حاصل ‌شود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">الیویه مسیان، هنرمند قرن بیستم، اثری آفریده است با نام «پرندگان غیر بومی» که نمونه‌ی دقیقی است از آنچه در بالا توصیف شد. در کنار غرش رعد و رگبار و در متن ریتم‌های هندی و یونانی در کنار موسیقی چینی و آمریکای جنوبی، آنچه در این اثر از آغاز تا پایان بیش از همه شگفتی‌ساز می‌نماید، گنجاندن یا در واقع بازآفرینی آوای ۴۸ پرنده‌ی گوناگون از نواحی مختلف دنیاست: از صدای پرنده‌های مخصوص نواحی جنگلی آمازون تا پرندگان بومی آفریقا و سلسله جبال هیمالیا و اطراف آن و... همه را می‌توان شنید.<a title="" name="_ftnref5" href="#_ftn5"><span><span dir="LTR"><span><span>[5]</span></span></span></span></a> همه‌‌ی این صداهای کاملاً طبیعی که شنونده‌ی کنترپوان را به دل جنگل‌های دوردست و دامنه‌ی کوه‌های سر به فلک کشیده می‌برد، با سازهای ساخته‌ی دست بشر آفریده شده‌اند. همچنین است بسیاری از آثار آهنگ‌ساز بزرگ شرقی «کیتارو» که به‌ویژه برای ایرانی‌ها موسیقی معروف او روی مجموعه‌ی تلویزیونی مستند «جاده‌ی ابریشم»، یادآور خاطره‌های فراوانی است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>چهار.</b> شاید برای رسیدن به پاسخ «فلسفه‌ی موسیقی چیست؟» بهتر باشد برویم سراغ کارکردهای موسیقی از دیرباز تا کنون در همه‌ی جوامع بشری و در همه‌ی عرصه‌های فعالیت‌های انسانی. از این رهگذر چه بسا بتوان با زدن چندین نقب در زمین موسیقی، از یکی به پاسخ مورد نظر رسید یا با پیوستن همه‌ی نقب‌ها به هم، به کاریزی دست یافت که نوای گردش آب در رگ‌های تن آن، همان پاسخی باشد که در جست‌وجویش هستیم. اما آشکار است که نه از عهده‌ی نگارنده‌ی این نوشتار بر می‌آید و نه در حوصله‌ی این متن است که دامنه‌ی کار تا این اندازه باز باشد. به همین دلیل تنها به موارد کوچکی که تا حدودی گویا باشند، بسنده می‌کنم؛ اما برای ساده‌تر شدن کار، کارکرد موسیقی را به دو روزگار کهن و نو تقسیم می‌کنم.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در روزگاران کهن و در میان اغلب جوامع بشری، موسیقی چه در شادی‌ها و چه در غم‌ها و چه در هنگام کار و زندگی روزمره، علاوه بر نقش پس‌زمینه برای متن رویداد در حال انجام، پیوندی ساختاری با واقعه داشته است. برای مثال در برخی آیین‌های قربانی پیش از قربانی کردن و درهنگام قربانی و حتی بعد از آن می‌باید بی‌وقفه سازها بنوازند تا این آیین، درست و به قاعده برگزار شود.<a title="" name="_ftnref6" href="#_ftn6"><span><span dir="LTR"><span><span>[6]</span></span></span></span></a> در کنار این کارکرد، آنچه به صورت غیر مستقیم حاصل می‌شده تأثیری است که موسیقی ـ آن هم موسیقی بسیار کوبنده و پُرنواخت ـ هم بر مجریان چنان مراسمی گذاشته و هم بر تماشاگران. برای مثال هنگامی که در مراسم تعزیه، صدای طبل و دهل و سنج اوج می‌گیرد و هر لحظه کوبنده‌تر و سریع‌تر نواخته می‌شود و ناله‌ی نی دم به دم محزون‌تر می‌گردد، هم خودِ شبیه‌ها و هم تماشاگران تعزیه اندک‌اندک خویشتن را در غم و اندوهی جان‌کاه می‌بینند. در واقع موسیقی در اغلب موارد، در روزگاران کهن، نقش مستقلی نداشته بلکه مکمّل بوده است. موسیقی جزء ضروری یک ساختار بزرگ‌تر بوده و کمتر به تنهایی ارزش و کارکرد داشته است.<a title="" name="_ftnref7" href="#_ftn7"><span dir="LTR"><span><span>[7]</span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در عهد نو، در عهد پیشرفت علم و دانش بشری در بیشتر موارد، موسیقی آن کارکردِ «جادویی» خود را از دست داده و بیشتر، در مقابل مورد بالا، ارزشی فی‌نفسه یافته است. موسیقی تصنیف می‌شود و اجرا می‌گردد چرا که باید چنین شود. نه برای پُرباری زمین یا بهبودی بیمار یا فدا کردن قربانی و یا مانند این‌ها، بلکه موسیقی در قامت یک «هنر»، به عنوان یکی از جلوه‌های هنر و تمدن بشری، به عنوان یکی از زیبایی‌های دریافتی با حس شنوایی انسان، هست و باید باشد و انسان مدرن آن را می‌خواهد.<a title="" name="_ftnref8" href="#_ftn8"><span><span dir="LTR"><span><span>[8]</span></span></span></span></a> در مقایسه، همین‌گونه است تفاوت کارکرد حواس پنجگانه در عهد مدرن با روزگاران کهن. اگر غذا روزگاری تنها برای زنده ماندن بوده، در دنیای مدرن کارکردهای فراوان دیگری یافته است: کارکردهای تجملی، لذت‌جویانه، تفریحی، فخرفروشانه، و حتی هنرنمایانه.<a title="" name="_ftnref9" href="#_ftn9"><span dir="LTR"><span><span>[9]</span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">اما به سبب گسترش غیرقابل مقایسه‌ی دامنه‌ی فعالیت‌های انسان معاصر در مقایسه با انسان‌های اعصار گذشته، موسیقی هم کارکردهای نویی یافته که هرگز پیشترها چنین نقش و کارکردهایی برای آن متصور نبوده است. همراه با رشد و گسترش شهرنشینی در ممالک اروپایی و بهبود رفاه عمومی و افزایش ساعت‌ها و اوقات فراغت شهرنشینان، مراکز فراوانی برای پر کردن این وقت‌های تفریح و آسایش راه افتاد که از جمله‌ی آنهاست سالن‌هایی که مخصوص اجرای موسیقی بود. علاوه بر این، همراه با گسترش سالن‌های تئاتر و اجرای نمایش‌ها، موسیقی هم به جزء گسست‌ناپذیر تئاتر بدل شد؛ و در صد ساله‌ی اخیر نیز با پیدایش هنر غول‌آسای سینما، موسیقی برادرخواندگی سینما و هنرهای نمایشی را بر دوش گرفت. امروزه بسیاری از فیلم‌ها را با موسیقی‌شان می‌شناسند و حضور برخی آهنگ‌سازان در هر فیلمی ضامن بسیاری زیبایی‌ها، جذابیت‌ها و سازوارگی‌ها و درنهایت ضامن قدرت فیلم و فروش خوب آن می‌شود. برای نمونه، آهنگ‌سازی مثل انیو موریکونه اغلب آثاری که ساخته است، در ذهن و یاد بینندگان فیلم‌های چند دهه‌ی اخیر نقش بسته است.<a title="" name="_ftnref10" href="#_ftn10"><span><span dir="LTR"><span><span>[10]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">از این منظر می‌توان پاسخ پرسش نخست را چنین داد: موسیقی فلسفه‌ی پُردامنه‌ای پشتِ سر خود دارد و آن یاری رساندن به بُعد اندیشه و روان انسان است تا به نوعی از دغدغه‌های فرساینده‌ی مادیات رهایی یابد و برای ساعت یا ساعت‌هایی به عوالم معنوی، به عوالم هنر و زیبایی و خیال، پناه جوید و به مسائلی خارج از قلمروی خوردن و آشامیدن بیندیشد.<a title="" name="_ftnref11" href="#_ftn11"><span><span dir="LTR"><span><span>[11]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">آنچه در اینجا شایسته‌ی توجه است، «نوع» کارکرد این موسیقی‌هاست. به بیانی دیگر، همه‌ی موسیقی‌ها بی‌شک تأثیری یگانه بر شنوندگان ندارند. اما می‌توان از میان همه‌ی طیف‌های گسترده‌ی موسیقی‌ها، دو سر طیف یا دو نقطه‌ی مقابل هم را در آن نشان داد:</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">برخی صاحب‌نظران، موسیقی شرقی ـ مثلاً از نوع ایرانی یا امثال آن ـ را در اغلب موارد، موسیقی «سکرآور» می‌دانند، موسیقی‌ای که خاصیت نوعی آرام‌بخش دارد؛ شنونده با گوش سپردن به آن و با غرقه شدن در زیر و بم نواهایش در خلسه‌ای غمگنانه یا سرخوشانه فرو می‌رود. این نوع موسیقی هم‌بسته‌ی عرفان شرقی است. عرفانی که رضا به داده می‌دهد و گره از جبین می‌گشاید، چرا که می‌داند در اختیار را به روی او بسته‌اند. نوعی نگاه که بیشتر به دنبال آسایش است و گوشه‌ی دنجی می‌خواهد ـ یا لبِ جویی ـ تا همراه شعر و آواز ـ و چه بسا دست در دست ماه‌رخِ سروقدی ـ زندگی را خوش و خرّم به کرانه برساند و غم دنیای دون و دنی را کناری بنهد. آن سر این طیفِ «آسایش‌جو» و «سلامت‌طلب»، نوعی موسیقی است که می‌توان آن را موسیقی «اعتراضی» یا «شورشی» یا حتا نوعی موسیقی «زیرزمینی» و «جوان‌پسند» (آشکار است که از واژه‌ی «جوان»، بیشتر از سن و سال، شور و حال مدنظر است) نامید. موسیقی‌ای که فلسفه‌ی آن بر اعتراضی همه‌جانبه مبتنی است: چه نوع اجرا، چه ریتم بسیار تندِ کار، چه سازهایی که از آن‌ها استفاده می‌شود، چه شعرهایی که همراه موسیقی خوانده می‌شود و چه مخاطبان (اغلب جوانِ) آن، همه و همه، از وضعیت موجود ـ از بسیاری جهات معمولاً ـ ناراضی اند و می‌خواهند سقف فلک را از هم بشکافند تا طرح نویی بیندازند. آن‌ها سودای درهم‌شکستن همه‌ی «دیوار»ها و پرده‌ها و محدودیت‌ها و قیدوبندها و اما و اگرهایی را در سر دارند که هر یک به نوعی دست و پای آزادی جولان اندیشه‌ی انسان را بسته‌اند: از قیدوبندهای زبانی و واژگانی تا خط قرمزهای اجتماعی، همگی، مواردی هستند که در این‌گونه از موسیقی قرار است درهم‌شکسته شده و از مرزهای آن‌ها عبور کرد. برای مثال موسیقی دهه‌های میانی و نیمه‌ی دوم قرن بیستم، و به‌ویژه موسیقی روزگار بعد از جنگ دوم جهانی (برای مثال آثار گروه‌های موسیقی راک و رپ، و گروه‌هایی مثل متالیکا و پینک فلوید و مانند این‌ها) اغلب چنین رویکردی دارند.<a title="" name="_ftnref12" href="#_ftn12"><span><span dir="LTR"><span><span>[12]</span></span></span></span></a> و همین‌طور است تا حدود موسیقی‌های زیرزمینی و ویژه‌ی جوانان در دهه‌ی اخیر در کشور ما.<a title="" name="_ftnref13" href="#_ftn13"><span dir="LTR"><span><span>[13]</span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">به هر رو از این منظر، «فلسفه‌ی موسیقی» و وظیفه‌ای محول شده بر دوش موسیقی، از آرامش تا طغیان در نوسان است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>پنج. </b>دانش‌های نو، نگاه‌های نو ارائه می‌کنند و این نگاه‌ها بر نقاط تاریک برخی مصائب پرتو می‌افکنند و مسائلی را نشان می‌دهند که پیش از آن کمتر به آن‌ها توجه می‌شده است. برای نمونه، علم نسبتاً نویافته‌ی روانشناسی مدرن، روانشناسی فروید و یونگ و آدلر و فروم و...، اغلب به مسائل معمول نگاه هنجارشکن دارد و جور دیگر به هر چیز نظر می‌افکنَد. یک تفسیر فرویدی از کار و آثار و زندگی یک آهنگ‌ساز و گیتارنواز، به همان اندازه که غریب است، نو و متفاوت و ایده‌بخش هم هست.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>پنج. </b><b>۱</b><b>.</b> اریک کلپتن، ستاره‌ی گیتارنواز دهه‌های هفتاد و بعد از آن، از آغاز زندگی، گرفتار زندگی‌ای اندوه‌بار بوده است. پدرش را هرگز ندید و مادرش در دو سالگیِ کلپتن، او را گذاشت و رفت. او از جوانی الکلی و بعد شدیداً معتاد به مخدر شد و به همین‌سان زندگی نابسامانی داشت. او در گیتارنوازی ستاره‌ی کم‌مانندی بود اما جالب است که در همین عرصه هم متفاوت بود: بیشتر مواقع چنان محکم و قوی زخمه می‌زد که تارهای ساز پاره می‌شد و امری عادی بود که او سر صحنه مشغول تعویض سیم‌های سازش باشد. از منظر روانکاوان، و با معیارهایی فرویدی، پناه بردن به موسیقی یکی از راه‌های تحمل درد و رنج زندگی و بیرون ریختن تألمات و مصایب درون است. گیتار او، هم برایش حکم مادر را داشت هم معشوق، و هم با دلالت‌هایی نقش احلیل. او رابطه‌ای ادیپی با موسیقی داشت: با ساز خود؛ با شعری که می‌خواند و در برخی از آن‌ها به دنبال مادر مهربان و عزیزی می‌گشت که نداشت؛ و با آهنگی که می‌نواخت. و اینکه او برخلاف برخی نوازندگان هم‌روزگار خود ـ مثل جیمی هندریکس ـ هرگز سر صحنه به ساز خود کوچکترین بی‌حرمتی نکرد و آن را مثل دیگران خرد نکرد و همواره از آن به مانند موجودی گران‌مایه نگهداری می‌کرد، از همین منظر ادیپی تأویل شده است. او توانسته بود غلیان‌های عصبی و روانی درون خود را با موسیقی بیرون بریزد و مهار کند. کاری که گویا کسانی مثل هندریکس حتا با شکستن ساز خود هم از پس آن برنمی‌آمدند.<a title="" name="_ftnref14" href="#_ftn14"><span><span dir="LTR"><span><span>[14]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>پنج. </b><b>۲</b><b>.</b> میلان کوندرا، داستان‌نویس نامدار چک، علاوه بر نویسندگی موسیقی‌دان و آهنگ‌شناس توانمندی است و اساساً پیش از نویسندگی، بیشتر، اهل موسیقی بوده است. او در پرداخت رُمان‌های خود، از ساختارهای سازوار و آهنگین و نظام‌مند موسیقی بهره می‌گیرد تا رمان‌اش به شکل یک قطعه‌ی موسیقی، ساختاری منظم و هارمونیک داشته باشد. گویی به باور او، موسیقی هنری است در اوج تعالی، و هر هنر دیگری که می‌خواهد به آن قله‌های تعالی نزدیک شود، باید از راه‌کارهای موسیقی تبعیت کند و به سازوکار موزون و ریاضی‌وار و دقیق آن توجه نشان دهد. نوشتنِ رمان با این معیارها شبیه تصنیف آهنگ است. برای مثال کوندرا در جایی، رمان را با موسیقی این‌طور مقایسه می‌کند: «یک بخش رمان، یک موومان است. فصل‌ها میزان‌اند. این میزان‌ها یا کوتاه‌اند، یا طولانی، یا آنکه مدت بسیار نامنظمی دارند. این ما را به موضوع تمپو می‌رسانَد. هر بخش در رمان‌های من می‌تواند علامت موسیقی داشته باشد: مودراتو، پرستو، آداجیو، و غیره.» و در ادامه، تعدادی از رمان‌هایش را با معیارهای موسیقایی تشریح و تحلیل می‌کند و ساختار موسیقایی‌شان را آشکار می‌نماید.<a title="" name="_ftnref15" href="#_ftn15"><span><span dir="LTR"><span><span>[15]</span></span></span></span></a></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">با نگاه به دو مورد بالا می‌توان فلسفه یا رسالت یا ساحت جدیدی برای موسیقی قائل شد. در مورد اول، موسیقی محملی است برای جولان اندیشه‌های روان‌شناسی (و چه بسا دیگر اندیشه‌های نو و مدرن)، و شاهدیم که از خود آلت موسیقی گرفته تا نوازنده‌ی آن، و از شعرِ همراه موسیقی تا شنوندگان آهنگ، همه و همه، در پیوندی معنادار، با هم یک مجموعه‌ی کامل را تشکیل می‌دهند که هر جزء آن معنایی و کارکردی دارد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">با توجه به مورد یک، می‌توان موسیقی را دارای خواصی ویژه، کارکردهایی خاص، و فلسفه‌ای چندلایه دانست:</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">ـ موسیقی خاصیت دارویی و درمانی دارد؛ همان کاری را می‌کند که چه بسا یک روان‌کاو با بیمارش می‌کند؛ یا همان تأثیری را دارد که داروی‌های آرام‌بخشِ تجویزشده توسطِ روان‌شناس بر بیمار روانی دارد. از این منظر، فلسفه‌ی آشکاری برای موسیقی تعریف شده است، همان که در قدیم و در میان قبایل هم بود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">ـ زب
محمد میرزاخانی − یک. مستقیم برویم سراغ اصل مطلب: «فلسفه‌ی موسیقی چیست؟» چنین پرسشی، در آغاز، سقراطی به نظر می‌رسد؛ یعنی به نوعی قدیمی و کهنه، و یا تا حدی، مته به خشخاش گذاشتن است، زیرا آنکه چنین پرسشی در ذهن دارد و به دنبال پاسخی برای آن است، بی‌شک یا به احتمال زیاد، جزو چند گروه زیر نیست:
نظرها
فاطمه
مختصر ولی خیلی خوب و مفید . . .
کاربر مهمان
آن خشت بود که پر توان زد