آزادی و روشنفکر

نظرها

• کارگر

  ۲۸ اسفند ۱۳۹۶

  جناب "جهانگرا" در کمال احترام نه توهینی در لحن است و نه هیچ گونه "ناراحتی" بابت هیچ مطلبی. اظهار اینکه " روشنگری ( Enlightenment) با معنای رایج آن یک پدیده کاملا اروپایی است و نمی توان در هیچیک از تمدنها اثری از آن را یافت." چیزی, گزاره ای, عبارتی , ادعایی اروپا محورانه است, که هر مانند هر قضاوت اروپا محوری دیگری انباشته از تضاد و تحریف. این "روشنگری" که به روایت شما "در جغرافیا و تاریخ اروپا شکل گرفته است" بدون جغرافیا و تاریخ و تمدن های آفریقایی, آسیایی ناممکن بود. جایگاه فرهنگ های مصری و فنیقی در تمدن هلنیک و نقش فلسفه و فرهنگ اسلامی در پیش از رنسانس و روشنگری: خصوصا بازگشت متون فلسفی یونان باستان (ترجمه شده به زبان عربی, توسط مترجمان یهودی) به اروپا در حین و پس از جنگهای صلیبی. تمدن انسانی همواره خصلتی جهانی داشته, نه اروپا محورانه. بخش مهمی از تاریخ روشنگری و روشنفکری در غرب خاستگاه های اساسی کارگری, سوسیالیستی دارند با خصوصیات و سمت و سویی ضد سرمایه داری و چشم انداز جهانی دیگر. ناگفته که در تعبیر شما چنین متفکرین, نویسندگان و جنبش هایی اصلا وجود خارجی ندارند. این نیز محدودیتی دیگر در توصیف و توضیح روشنفکری و روشنگری. هدف این حقیر در اینجا نه مچ گیری است, نه توهین و نه ابراز "ناراحتی". قصد در اینجا فقط برقراری نوعی, گونه ای از یک "موقعیت گفتاری ایده آل" هابرماسی است. در توصیفی ساده میتوان گفت که این یک گفتمان خردمندانه است بر مبنا و اساس یک سری هنجارها و قواعد مشترکا مقبول: مثلا تاریخ جهان, تاریخ ایران, تاریخ روشنفکری در ایران,....با هدف اینکه نهایتا, چنین گفت و گویی فارغ از تحریفات ارتباطاتی (Undistorted Communication) باشد. حالا اگر این کامنتهای اول صبحی مقداری تلگرافی و موجزهِ شما به بزرگی خودتان ببخشید. سال نو مبارک

• کارگر

  ۲۸ اسفند ۱۳۹۶

  پدیده ای که در عرض پنج قرن اخیر در غرب غالب گشته شیوهء تولید سرمایه داری است, که البته در طی این قرون خود نظام سرمایه داری نیز در حقیقت تبدیل گشته است به مذهبی دیگر (والتر بنجامین "سرمایه داری به مثابه یک مذهب" - نشریهء "سامان نو"). اساس گذار به چنین شیوهء تولیدی نیز در کلیت خویش حاصل رشد و تحول نیروهای مولده و روابط اجتماعی تولید است. به روایت ماتریالیزم آلیاتوریِ (تصادفی, اتفاقی, حادثه ای) در آلتوسر " روبرو شدن "سرمایه دار خریدار و فروشندهء نیروی کار, در انگلستان". جایگاه مهم اسپینوزا در تدوین راسیونالیزم , خردورزی (و ماتریالیسم) خود قاره ای از مطالب می شود, که جایش اینجا نیست. فقط یاد آوری شود که پیوستگی و تسلسل سنت فلسفه ماتریالیستی در غرب از یونان تا اسپینوزا, و آلتوسر در دوران ما شایان توجه می باشد. علوم تجربی و پوزیتیویسم نیز هر کدام با محدودیتهای متعدد و خاص خویش روبرو می باشند, به روایت فلسفهء علوم مدرنِ در نبشته های "پل فایرآبند", و توجه اش به "گسست های معرفت شناسانه"(توماس کوهن) یا "اپیستیم" (گاستون باچلارد). در کتاب "بر ضد روش" (انتشارات ورسو) و دیگر آثار. سال نو مبارک

• کارگر

  ۲۸ اسفند ۱۳۹۶

  جناب داوود اظهار اینکه "غرب در پانصد سال اخیر از مرحلۀ پیشا عقل از زندگانی بشر به مرحلۀ عقل از زندگانی بشر گذر کرده است" چندین اشکال کلی و جزئی در بر دارد که هیچ کدام چندان روشنگرانه نیست. قبل از هر چیز, منظور شما از واژهء "عقل" در اینجا حتما به معنای "خرد" و" ادراک" است, اما این واژگان شاید مناسب ترین انتخاب نباشد, چه را که عقل معناهای دیگری نیز دارد: - برتافتگی پای شتر و بر همدیگر خوردن زانوی آن . (از منتهی الارب ). - اصطکاک دو زانو، یا پیچیدگی در پای ، و گشادگی عرقوب بزرگ و آن ناپسند است. (از اقرب الموارد) دوما: خرد و خردورزی, منحصر به پانصد سال اخیر نیست و سابقه ای چندین هزار ساله دارد, حداقل از کتاب منطق ارسطو (ارگانون), اگر نه قبل از آن. سوما: این " گذار به رنسانس، برخی گذار به سکولاریته" (مدرنیته, تجدد) به هیچ وجه خالی از بی خردی های افراطی (هولوکاست, جنگهای جهانی, تبعیضات نژادی, جنسیتی,...) نبوده است. پدیده ای که در عرض پنج قرن اخیر در غرب غالب گشته شیوهء تولید سرمایه داری است, که البته در طی این قرون خود نظام سرمایه داری نیز در حقیقت تبدیل گشته است به مذهبی دیگر (والتر بنجامین "سرمایه داری به مثابه یک مذهب" - نشریهء "سامان نو"). اساس گذار به چنین شیوهء تولیدی نیز در کلیت خویش حاصل رشد و تحول نیروهای مولده و روابط اجتماعی تولید است. به روایت ماتریالیزم آلیاتوریِ (تصادفی, اتفاقی, حادثه ای) در آلتوسر " روبرو شدن "سرمایه دار خریدار و فروشندهء نیروی کار, در انگلستان". .اظهار اینکه "در غرب شما نمی توانید بیش از پانصد سال به عقب بروید و بگویید فلان کس در قرن فلان چنین می گوید یا گفته است." نیز اشکالات خاص خود را دارد. منجمله آنکه پس از چند هزار سال اتفاقا هنوز متونی مانند کتاب منطق ارسطو (ارگانون) در دانشگاه ها تدریس میشود. و نه به مثابه ادبیات یا تاریخ, بلکه به مانند فلسفه و علوم. سال نو شما هم مبارک

• جهانگرا

  ۲۵ اسفند ۱۳۹۶

  جناب کارگر، 1- از آنجاییکه ظاهرا سایت زمانه، شاید بدلیل کمبود پرسنل، در مورد مدیریت کامنتها (moderating ) قادر به نظارت کامل بر گفتار کامنتگذاران و جلوگیری از انحراف بحث و توهین به دیگران نیست، بناچار خود اقدام به پاسخ به شما می نمایم. 2- شما می گویید: " خود تمدن اروپایی, چه در دوران باستان یونانی و چه در دوران ماقبل روشنگری, بسیاری از آموزه ها و علوم را مدیون تمدن های آفریقایی و آسیایی میباشد. توصیف شما از غرب چندان یک جانبه است, که انگار در غرب نه هیچ فاشیزمی موجود بوده, نه جنگ جهانی, نه نژادپرستی,…و همه اش فقط بهشت بوده و …" 3- بله کاملا موافقم. اصولا گونه هومو ساپین (Homo sapiens )در حدود 150 هزار تا 200 هزرا سال پیش از منطقه شاخ آفریقا شروع به مهاجرت به دیگر نقاط جهان کرد و از این نظر آفریقا گهواره انسان است. از سویی دیگر تاثیر فرهنگها و تمدنها بر یکدیگر امری بدیهی است. لیکن بدلیل عدم ربط این موضوع به بحث مقاله، از کالبد شکافی تاریخ خودداری کردم. 4- سپس برای تخطئه، صحبت از این می کنید که "انگار در غرب فاشیزم و نژاد پرستی وجود نداشته است" و ناراحت هستید که چرا من از مارکس و انگلس نام نبردم. 5- بحثهایی را که در واکنش به کامنت من مطرح کردید اصلا ربطی نه به مقاله آقای نسیم خاکسار و نه ربطی به کامنت من دارند. کامنت من صرفا در مورد موضوع مقاله است. 6- ضمنا در این کامنت و در دیگر کامنتهایم ، اغلب به نامهای آقای آرامش دوستدار، محمد رضا نیکفر و فرج سرکوهی به عنوان مصادیق اندیشمندان روشنگر اشاره می کنم و از سایت زمانه خواسته ام که در مورد انتشار آثار آنان یشتر اهتمام ورزد. 7- این نوع برخورد شما را در مقاله آقای آشوری در مورد حافظ نیز شاهد بودم. 8- در کامنت شما حداقل چهار سفسطه منطقی بارزدررابطه با انحراف بحث به موضوعات بی ربط، حمله به کامنت گذار و تحطئه، برخورد احساسی بجای پاسخ منطقی و همچنین پیش داوری و تفسیر غلط از گفتار مخاطب ، به چشم می خورند. 8- برای جلوگیری از ابهام، معادل انگلیسی این سفسطه ها و مغلطه های شما را ، بشرح زیر یاد آوری می کنم. Red herring Ad hominem Appeal to emotion Judgmental language Straw man 10- از مدیریت محترم بخش کامنت سایت زمانه می خواهم کامنت من و شما را در ترازوی انصاف و منطق بسنجد و نتیجه را اعلام فرمایند. 11- باشد که مخاطبان از این تریبون آزاد استفاده بهینه نموده و به آزادی بیان احترام گذارند.

• داود بهرنگ

  ۲۵ اسفند ۱۳۹۶

  دوست من کارگر من چون شما مسائل را ساده انگاری نمی کنم. حرف من این است که غرب در پانصد سال اخیر از مرحلۀ پیشاعقل از زندگانی بشر به مرحلۀ عقل از زندگانی بشر گذر کرده است. [برخی این را گذار به رنسانس، برخی گذار به سکولاریته و برخی به عناوین دیگر نامیده اند. از نظر من این گذار از پیشاعقل به عقل است.] اساس این گذار در دستگاه نظری من تغییرات فیزیولوژیک ـ نورولوژیک در مغز آدمی است. یعنی دلیل فیزیولوژیک و نورولوژیک دارد که غرب در پانصد سال اخیر «سوای کانت، هگل و مارکس, حداقل دویست تا سیصد موضوع “گفتاری” و فلسفه و فیلسوف ریز و درشت دارد.» یعنی غرب پیش از این تغییرات فیزیولوژیک ـ نورولوژیک نه تنها " کانت، هگل و مارکس, حداقل دویست تا سیصد موضوع “گفتاری” و فلسفه و فیلسوف ریز و درشت" را ندارد بلکه نمی تواند داشته باشد. این موضوع کار من است. بعد یک پرسش و آنگاه بسیاری پرسش ها ایجاد می شود که: چرا؟ یعنی اگر من بتوانم سلامت و قوام تئوری خودم را به حد پذیرش برسانم پرسش اول من از خودم و شما این است که گذار ما ایرانی ها کجاست؟ شاخص آن چه کسانی اند؟ کدام دانشمندان؟ کدام اندیشمندان؟ کجا؟ در چه تاریخی؟ به استناد چه؟ شما اگر همین پرسش را از من در بارۀ "غرب" بکنید من برای مثال به شما می گویم: نیمۀ دوم قرن هجده، کانت. نمونه اش همین نوشتۀ کانت. در غرب شما نمی توانید بیش از پانصد سال به عقب بروید و بگویید فلان کس در قرن فلان چنین می گوید یا گفته است. چرا ما ایرانی ها در تاریخ شناوریم؟ اگر بنا باشد ناصر خسرو و احمد غزالی و عین القضات عقل باشد پیشاعقل کدام است؟ در پایان این شرح راهنما را هم برای شما درج می کنم که: - دین در دورۀ پیشاعقل اسم دیگر عقل است. - اسم دیگر عقل در دورۀ عقل؛ علم تجربی و آنگاه عقل است. - شما از رد و نقد پیشاعقل به عقل می رسید. شما هرگز نمی توانید از ترکیب و تلفیق پیشاعقل و عقل به عقل برسید. با احترام داود بهرنگ

• کارگر

  ۲۵ اسفند ۱۳۹۶

  جناب بهرنگ سوای کانت، هگل و مارکس, حداقل دویست تا سیصد موضوع "گفتاری" و فلسفه و فیلسوف ریز و درشت است که مثل اینکه آن حضرت از یاد برده اید. از امپریسیست ها تا راسیونالیست ها, تا بعد از مارکس و باغ سرسبز فلسفه در قرن بیستم. این اسپینوزای مادر مرده (اولین فیلسوف واقعا ماتریالیست تاریخ) چه گناهی کرده که اصلا اسمش هم ذکر نمیشود؟! اینکه "ما ایرانی ها به ویژه پس از ادراک پوچی آمال دینی و فروپاشی “سوسیالیزم واقعاً موجود” دیگر چشم انداز نظری در معنای شور انگیز نداریم" شاید در مورد جمعی حزب اللهی و استالینیست حزب توده ای صادق باشد, اما اکثر قریب به اتفاق متفکران ایرانی (حمید عنایت,...) از همان روز اول به پوچی آمال دینی آگاه بودند, و سوای مشتی مائویست و استالینیست, اتفاقا اکثریت قریب به اتفاق چپ مترقی و دمکرات (کمونیست های شورایی, آنارشیست ها, سوسیال دموکرات ها, مکتب فرانکفورت, تروتسکیست ها,...) همگی فروپاشی نظام دیوان سالاری اشتراکی شوروی و اقمارش را پیش بینی میکردند. یک حقیقت کلیدی که تمامی پدیده های زندگی روزمره و حیات تاریخی نسل بشر, طبیعت, جغرافیا, مردم شناسی,....و همه چیز دیگر را شدیدا و به طور مستقیم تحت تاثیر دارد و متاسفانه شما حتی یکبار نیز از آن نامی نمی آورید شیوهء تولید سرمایه داری است. روشنفکری و روشنگری در قرن بیست و یکم بدون یک نقد همه جانبهء (Immanent critique )نظام سرمایه داری غیر ممکن است. شاد باشید.

• کارگر

  ۲۵ اسفند ۱۳۹۶

  جناب "جهانگرا" خود تمدن اروپایی, چه در دوران باستان یونانی و چه در دوران ماقبل روشنگری, بسیاری از آموزه ها و علوم را مدیون تمدن های آفریقایی و آسیایی میباشد. توصیف شما از غرب چندان یک جانبه است, که انگار در غرب نه هیچ فاشیزمی موجود بوده, نه جنگ جهانی, نه نژادپرستی,...و همه اش فقط بهشت بوده و ... یکی از محدودیت های اساسی روشنگری غرب اتفاقا همین جنبهء اروپا محوری و نژاد پرستانه است, از کانت و هگل تا حتا مارکس و انگلس. با این حساب شما اصلا نه سوسیالیزمی موجود بوده, نه امثال مارکس و گرامشی و غیره روشنفکر به حساب می آیند. متفکرینی مانند سارتر و مکتب فرانکفورت هم که اصلا انگار نه انگار. در ایران خودمان هم نه تقی رفعت, نه آوتیس سلطانزاده, نه احمد کسروی, اینها هیچکدام وجود خارجی نداشته اند؟ مصطفی رحیمی, احمد شاملو, آرامش دوستدار,... چرا راه دور برویم, همین سردبیر این رادیو زمانه. متاسفانه این تاریخ روشنفکری شما واقعا چندان آگاه و روشن به نظر نمیرسد. شاد باشید.

• داود بهرنگ

  ۲۴ اسفند ۱۳۹۶

  4 « گفتن این که عالم زیبا و شکوهمند است و یک هوشمندی شایان تحسینی هم در کار آفرینش به چشم می خورد و انسان را به تأمل در این باره فراخواندن و همزمان قبول این معنا که انسان ـ به منزلۀ موجودی هوشمند ـ همیشه این چنین زشت و پلید زیسته که اکنون می زید و این چنین نیز خواهد زیست و ندیدن و ندانستن در بارۀ دنیایش و تاریخش هم همیشه به مراتب بهتر است و زندگی اش هم هیچ هدفی ندارد و هرگز هم نداشته است چه معنا دارد؟ برای آن است که چشم امیدمان را از برای تغییربه آن دنیا بدوزیم؟ این که گفته شود من با این ایده ای که در بارۀ تاریخ بشر دارم و حرکت آن را به درجاتی هدفمند می دانم خواستار آنم که تاریخ واقعی بشر داستان وار و مبنی بر ایدۀ من نوشته شود بد فهمی است. آنچه که من می گویم و از گفته ام مراد می کنم این است که یک فیلسوف که عنداللزوم تاریخ خوان و تاریخ دان هم است می تواند نگاهش به تاریخ از چشم اندازی دیگر باشد. بعلاوه می خواهم کسانی را که تاریخ امروز را بر بستر وضعیت تحسین برانگیز امروز می نویسند توجه دهم که تاریخ را از منظر آیندگان نیز ببینند و به این خوب بیندیشند که آیندگان در چند صد سال بعد سهم ما را در کجای این تاریخ ـ در بارۀ کدام مسئله و مشکلی که ما حل کرده ایم ـ درخواهند یافت. بی تردید آنان جستجوی خود را از دورترین زمان ها ـ از زمانی که حتی اسناد و مدارک آن از بین رفته ـ آغاز خواهند کرد و پی آن خواهند گشت که دریابند مردم و حکومتگران هر یک به سهم خود چه نقش سازنده یا برباد دهنده ای در ایجاد مناسباتی که مدنی است و جهانی که مدنی است دارند. این نکته ای است که یک مورخ پیش از نوشتن در بارۀ دولتمردان و کارگزاران حکومتی باید بداند تا بتواند افتخاری را به آنان نسبت دهد. این همچنین دلیل کوچک دیگری بر لزوم تدوین فلسفه ای نظری در بارۀ تاریخ است.» [ایمانوئل کانت ـ دهۀ آخر قرن هجده] با احترام داود بهرنگ

• داود بهرنگ

  ۲۴ اسفند ۱۳۹۶

  (3) « ما اگر چنانچه به این منظور از تاریخ یونان که در آن تاریخ پیشینیان و دست کم سایر رویدادهای همزمان نیز درج است آغاز کنیم و اثرات آن را در شکل گیری و یا فروپاشی نهادهای حکومتی رومیان مورد بررسی قرار دهیم که چگونه از سویی دولت یونان را در خود فرو برد و منحل کرد و از سوی دیگر پذیرای اثرات ویرانگر سایر اشکال حکومتی در دورۀ خود شد و آنگاه آن را تا به اکنون ادامه دهیم و نیز رویدادهای مربوط به حکومت در میان دیگر ملل را ـ تا آن جا که برای ما روشن است ـ بر آن بیفزاییم می توانیم بر این اساس تحولات قانونمند حکومتی و موارد بهبود آن را در این بخش از دنیا که ما در آن بسر می بریم شناسائی کنیم (احتمال می رود که روزی هم الگوی حکومت قانون از برای دیگران در سایر جاها بشود.) هم می توانیم روند مناسبات حکومتی را در تاریخ بشر نظر به اساس قوانین مدنی و شیوۀ حکومت در هر مورد با نظر به نکات مثبت و این که مفاد این حکومت ها چه بود و کدامین تاج گل را به سر مردم خود زدند و فراوردۀ علمی و هنری آن ها چه بود و نیز نظر به نکات منفی و اسباب فروپاشی آن ها مورد بررسی قرار دهیم و هستۀ روشنگرانۀ هر یک را شناسایی کنیم و ببینیم که چگونه از این انقلاب به آن انقلاب انتقال یافت و سبب پیشبرد و بهبود اوضاع گردید و اگر چنین کنیم به نظر من باز می توانیم به خطوط کلی و راهبردی دست یابیم که این می تواند رفتار نابسامان ارادۀ آزاد انسان را در روند تاریخ بشر برای ما تبیین کند یا ما می توانیم بر آن اساس گام بعدی تحولات حکومتی را از جنبۀ سیاسی پیش بینی کنیم کما این که ما بی آن که روند تاریخ را هدفمند بدانیم هم همین کار را می کنیم. اما این که حرکت تاریخ را از این جنبه که هدفمند است در نظر بگیریم می تواند چشم ما را به چشم اندازی امید بخش که طبیعت دارد بگشاید؛ که در بردارندۀ این معناست که طبیعت می خواهد همه قابلیت های نهادین بشر ـ در سر منزل مقصود ـ از هر جهت به طور کامل به فعلیت درآید. داشتن یک چنین دید و درکی در بارۀ انسان چه آن را مخلوق دست طبیعت یا خدا ـ که دومی بهتر است ـ بدانیم البته که شورانگیز و در خور اهمیت است.» ادامه در 4

• داود بهرنگ

  ۲۴ اسفند ۱۳۹۶

  (2) دو ـ سه ترجمه فارسی از این نوشته در دست است که ترجمه جناب باقر پرهام به نسبت آبرومند تر است. عنوان این ترجمه " فکرت یک تاریخ جهان شمول در غایت جهان وطنی" است. من ترجمۀ خودم را که دقیق تر و متدیک [و بر مبنای زبان اصلی] است با عنوان "ایده در بارۀ تاریخی که سودای جهانی شدن و مدنی شدن دارد" را این جا می آورم. قصد من علاوه بر چهار نکتۀ مورد اشاره این نیز است که حساب کار دستمان بیاید و حواسمان باشد که تا کنون چه خوانده ایم و چگونه خوانده ایم و کدام راه را چگونه و تا کجای آن رفته ایم. «گزاره نهم: تأمل فلسفی در تاریخ بشر از برای یافتن طرحی که طبیعت دارد ممکن است. این که بگوییم طبیعت در پی تأمین شرایط همزیستی کامل بشر در چهارچوب مناسباتی مدنی و جهانی است قابل بررسی و نیز بارور کنندۀ این معناست. این نیز شاید شگفت آور و غیر منطقی به نظر برسد که بگوییم بیایید تاریخ را بر اساس این ایده که حرکت آن ـ به لحاظ عقلانی ـ هدفمند است بازنویسی کنیم. و ای بسا چنین کنیم و نتیجۀ کار رمان از آب در آید. اما این ایده می تواند سودمند افتد اگر چنانچه ما به خود اجازه دهیم که فرض را بر این بگذاریم که طبیعت ـ نظر به نقش ارادۀ آزاد انسان ـ نمی تواند به راه بی مقصد و بی انجام برود. هم می توانیم فرض را بر این استوار کنیم که این مائیم که از ساز و کار ناپیدای طبیعت سر در نمی آوریم و آنگاه با به کار گیری این ایده ـ که به نظر من کارآیی خوبی هم دارد ـ همه رفتارهای نابسامان بشر را چون داده هایی تاریخی مورد مطالعۀ سیستماتیک قرار دهیم و دست کم گرایشات کلی و راهبردی آن را شناسائی کنیم. » ادامه در 3

• داود بهرنگ

  ۲۴ اسفند ۱۳۹۶

  (1) با سلام جناب آقای خاکسار در آغاز می گویند که : «درباره واژه روشنفکر می‌شود گوناگون صحبت کرد. برای مثال از ریشه تاریخی این واژه گفت، و این پرسش که از کی وارد ادبیات سیاسی شده است. از وقتی صحبت کرد که بعد از رنسانس اندیشمندان جامعه بجای اینکه از دیدگاههای مذهبی و کلیسائی به تبیین جهان بنشینند، دیدگاههائی این جهانی را مورد توجه قرار دادند و به انسان و به جهان عینی پیرامون خود پرداختند.» و در پایان می گویند که: «کار روشنفکر این است که گفتمان‌های درون جامعه را از نو تعریف کند و برابر دید آورد...» من مایلم اینجا به گفتار آقای خاکسار این را بیفزایم که اندیشمندان در غرب ـ برای گذار از پیش از رنسانس به پس از رنسانس ـ نخست به چهارچوب های نظری پرداختند و ما در این عرصه دچار بحرانیم. ما ایرانی ها به ویژه پس از ادراک پوچی آمال دینی و فروپاشی "سوسیالیزم واقعاً موجود" دیگر چشم انداز نظری در معنای شور انگیز نداریم. در این رابطه من مایلم نوشته کوتاهی از کانت را که او بدان به "چشم اندازی نظری" پرداخته این جا بیاورم و خاطر نشان کنم که این نوشتۀ کوتاه به ویژه دارای سه ویژگی و یک ویژگی چهارم در رابطه با "اندیشۀ ایرانی" و یک ویژگی دیگر است: 1- نمونۀ برجسته ای از جنس اندیشۀ "اندیشمندان جامعه" در دورۀ پس از رنسانس است. 2- پس از انتشار آن تا امروز موضوع "گفتار" در اشکال کانتی، هگلی و مارکسی بوده است. 3- نوشته ای تاریخ ساز است و چنان اثر راهبردی در جامعۀ غرب داشته و دارد که می توان گفت به درجات زیاد اساس نظری اندیشۀ غربی در غرب ـ پس از کانت ـ است. 4- در رابطه با "اندیشۀ ایرانی" دارای این ویژگی است که خلاف اندیشۀ نظری اندیشمندانی چون فردوسی، خیام و حافظ و از این دست است. 5- ویژگی دیگر این که جای تأسف است که ما تا کنون به ترجمۀ این نوشته ها ـ چنان که شایسته و بایسته است ـ نپرداخته ایم. ادامه در 2

• جهانگرا

  ۲۴ اسفند ۱۳۹۶

  ادامه کامنت: 6- در جهان غیر غربی و بویژه جهان اسلام در چه زمانی و در کجا می توان از چنین مفاهیمی اثری یافت که منجر به نتایج ملموس گردیده باشد؟ 7- ظاهرا از نظر نویسنده این مقاله، با توجه به مثالهایی که آورده است، حافظ و خیام و شمس تبریزی و رازی و عبید زاکانی صرفا به دلیل اعتراض به وضعیت موجود، نزدیکترین روشنفکران ایرانی به مفهوم اروپایی روشنگری هستند. مگر اینکه برای واژه روشنفکر، با تساهل، همان معنی رایج در ایران را در نظر گیریم. 8- اگر نویسنده مقاله با این مطلب که "مفهوم روشنفکری منتسب به عصر روشنگری اروپا است" موافق می باشد، بجا بود که چند نفر روشنفکر ایرانی در دوران معاصر را به عنوان مصادیق نام می برد، تا مفهوم روشنفکر در مقاله ایشان واضح تر می شد. 9- گر هم روشنفکر یک مفهوم کاملا ایرانی است، در آن صورت افرادی نظیر شریعتی، جلال آل احمد، فرخ نگهدار، بازرگان، سنجابی، سحابی، عطاالله مهاجرانی، سروش، بنی صدر و دهها نخبگان سیاسی و اقتصادی که دل در گرو مذهب و یا آخوندها داشته و دارند، در زمره روشنفکران ایرانی قرار میگیرند و بحثی پیچیده در مورد آنها نیاز نیست. 10- بنظرم می رسد، آقایان آرامش دوستدار و فرج سرکوهی از معدود اندیشمندان ایرانی هستند که واژه روشنگر در مورد آنان صدق می کند.

• جهانگرا

  ۲۴ اسفند ۱۳۹۶

  1- هر چند در مقالات فارسی در مورد روشنفکران و روشنفکری ، برای درک بهتر معنی روشنفکری، به معادل انگلیسی و یا هر زبان اروپایی دیگر این مفهوم اشاره ایی نمی شود و این باعث ایجاد ابهام هر چه بیشتر در مورد معنی این واژه می شود. اما تصور من این است که نزدیکترین معادل انگلیسی برای واژه ایرانی روشنفکر Enlightened است. 2- اگر واقعا چنین است ، پس قاعدتا روشنفکری و روشنفکران ایرانی باید منتسب به مفاهیم عصر روشنگری اروپا در قرن هیجدهم هستند. 3- روشنگری ( Enlightenment) با معنای رایج آن یک پدیده کاملا اروپایی است و نمی توان در هیچیک از تمدنها اثری از آن را یافت. 4- روشنگری در جغرافیا و تاریخ اروپا شکل گرفت و مفاهیم و اصول آن بر پایه سکولاریسم، اوما نسیم، کاپیتالیسم، خردگرایی، لیبرالیسم، پیشرفت گرایی (progressivism ) و اصلاحات اجتماعی و دینی، بتدریج از دوران رنسانس آغاز و در قرن هیجدهم تکامل یافتند. 5- روشنگری منجر به تفکیک قوا، جدایی کلیسا از حکومتداری ( که در فارسی به غلط جدایی دین از سیاست تلقی گردیده است، ضمن اینکه در اسلام جدایی دین و سیاست اصولا غیر ممکن است و موضوعیت ندارد)، آزادی بیان، فردگرایی، جدایی اخلاقیات از الهیات ، رواداری مذهبی، پیشرفت علوم و تکنولوژی، شک گرایی، تجربه گرایی، جامعه مدنی، احترام به مالکیت خصوصی ، رقابت اقتصادی، محدود شدن قدرت سلطنت، حقوق بشر و دیگر مفاهیم نوین گردید.