کفش‌های نوک چهارگوش و پیژامه‌های آستین‌دار

<p>ناصر غیاثی - کم و بیش همه&zwnj;ی اهل فن در این نکته توافق دارند که لازم است هر چند سال یک بار یک ترجمه&zwnj;ی تازه از آثار شاخص و شاهکار ادبیات جهان انجام شود. اثری که مثلاً ۵۰ سال پیش و طبعاً به زبان آن روز ترجمه شده، بی&zwnj;تردید نیاز به ترجمه&zwnj;ی دوباره و تازه دارد.</p> <!--break--> <p>تحول در زبان، نارسایی ترجمه&zwnj;های پیشین، ناقص یا فاقد کیفیت بودن آن&zwnj;ها از جمله دلیل&zwnj;هایی است که می&zwnj;توان در جانبداری از این نظر ارایه کرد. پس هر ترجمه&zwnj;ی تازه مدعی است، ترجمه&zwnj;های پیش از خود را نپسندیده و چیزی بیش از آن&zwnj;ها عرضه می&zwnj;کند. گذشته از آن تا همین چند سال پیش کمتر کتابی از داستایفسکی یا کافکا در دست بود که از زبان اصلی به فارسی ترجمه شده باشد. <br /> &nbsp;</p> <p><strong>بیگانه</strong><br /> &nbsp;</p> <p>رمان &quot;بیگانه&quot;&zwnj;ی آلبر کامو (۱۹۶۰ - ۱۹۱۳) از آن دست آثاری است که چندین بار و اغلب از زبان اصلی ترجمه شده است. جلال آل&zwnj;احمد و علی&zwnj;اصغر خبره&zwnj;زاده (گویا برای نخستین بار)، امیرجلال&zwnj;الدین اعلم، هدایت&zwnj;الله میرزمانی، محمدرضا پارسایار، خشایار دیهیمی، پرویز شهدی و لیلی گلستان مترجم&zwnj;هایی هستند که به ترجمه&zwnj;ی این اثر دست زده&zwnj;اند. نوشته&zwnj;ی زیر تلاشی است در پاسخ به این پرسش که آیا لیلی گلستان توانسته است ترجمه&zwnj;ای تازه&zwnj;ای از &quot;بیگانه&quot; ارایه کند یا خیر. <br /> &nbsp;</p> <p><strong>الجزیره یا الجزایر</strong><br /> &nbsp;</p> <p>چاپ نخست &quot;بیگانه&quot; ترجمه&zwnj;ی لیلی گلستان در سال ۱۳۸۶ توسط نشر مرکز انتشار یافت و در سال&zwnj;های بعد به چاپ چهارم رسید. لیلی گلستان در گفت&zwnj;وگویی می&zwnj;گوید: این &quot;کتاب در مدتی کمتر از ۲۵ روز به چاپ دوم رسید&quot; و &quot;به جرأت می&zwnj;گویم در طول ۳۵ سال ترجمه، هیچ کتابی را به اندازه &laquo;بیگانه&raquo; با دقت و وسواس ترجمه نکرده بودم؛ به حدی که ترجمه این رمان کوتاه، یک سال وقت گرفت.&quot; <br /> مطالعه&zwnj;ی دقیق کتاب اما نشان می&zwnj;دهد، دقت و وسواس مترجم چندان کارساز نبوده است. <br /> اولین نکته&zwnj;ای که در&zwnj;&zwnj; همان صفحه&zwnj;ی اول به چشم می&zwnj;خورد، خطایی است بسیار فاحش و در عین حال شگفت&zwnj;آور: &quot;آسایشگاه سالمندان در مارنگو است. هشتاد کیلومتری الجزایر.&quot; این خطا دست&zwnj;کم دو بار دیگر در صفحه&zwnj;ی میانی کتاب تکرار می&zwnj;شود: &quot;اتوبوس وارد روشنایی&zwnj;های الجزایر شد&quot; و &quot;به چند کیلومتری الجزایر رفتیم&quot; و &quot;کلبۀ ساحلی&zwnj;اش نزدیک الجزایر&quot;. <br /> &nbsp;</p> <p>چنین اشتباهی را نمی&zwnj;توان به حساب غلط چاپی گذاشت چون دست&zwnj;کم در چاپ دوم کتاب تصحیح نشده. آیا مترجم دو کلمه را شبیه هم دیده؟ یا اینکه مترجمِ چنین اثر مهمی نمی&zwnj;دانست &quot;الجزایر&quot; اسم کشور و &quot;الجزیره&quot; پایتخت آن است یا اینکه کم&zwnj;دقتی کرده است؟ <br /> &nbsp;</p> <p><strong>توصیف&zwnj;های عجیب</strong><br /> &nbsp;</p> <p>در کتاب به توصیف&zwnj;های عجیبی برمی&zwnj;خوریم غیرقابل تصور؛ از قبیلِ &quot;کفش&zwnj;های نوک چهارگوش&quot; یا &quot;یکی از پیژاماهای مرا پوشیده بود و آستین&zwnj;هایش را تا زده بود.&quot; فرهنگ سخن واژه&zwnj;ی &quot;پیژاما&quot; را به &quot;پیژامه&quot; ارجاع می&zwnj;دهد و در معنی پیژامه می&zwnj;نویسد: &quot;شلواری از جنس پارچه نازک که معمولاً مردان در خانه می&zwnj;پوشند.&quot; و در ادامه می&zwnj;آورد: &quot;واژه پای&zwnj;جامه از فارسی به هندی، از هندی به انگلیسی، از انگلیسی به فرانسه و از فرانسه به فارسی سیر کرده است.&quot;</p> <p>&nbsp;</p> <blockquote> <p><img align="middle" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/naslgol02.jpg" />آلبر کامو، نویسنده رمان &quot;بیگانه&quot;</p> </blockquote> <p>در متن اصلی هر کلمه&zwnj;ای آمده باشد، &quot;پیژامه&quot; یا آن&zwnj;طور که مترجم آورده است &quot;پیژاما&quot; ترجمه&zwnj;ی درست و دقیق آن به فارسی نیست، به این دلیل ساده که پیژامه آستین ندارد. <br /> &quot;اثاث اتاق چند صندلی و چهارپایه به شکل ضربدر بود. دوتای آن&zwnj;ها در وسط بود که تابوت رویشان بود که سرپوش داشت.&quot;گذشته از اینکه تصور اشیاء درون اتاق به شکل ضربدر غیرممکن است، این هم معلوم نیست دوتای کدامشان در وسط بودند، اثاث؟ صندلی&zwnj;؟ یا چهارپایه؟ &quot;تمام این&zwnj;ها... نگاهم و افکارم را به هم ریخته بود.&quot; در فارسی فعلی به نام &quot;به هم ریختن افکار &quot; داریم اما &quot;به ریختن نگاه &quot; نه. <br /> &nbsp;</p> <p><strong>جمله&zwnj;های بی&zwnj;معنی</strong><br /> &nbsp;</p> <p>کم نیستند جملاتی که فهم آن&zwnj;ها محال است. از این قبیل&zwnj;اند: &quot;فکر می&zwnj;کنم دیدنی&zwnj;های هر جا، دیگر شروع شده بود&quot;،&quot;آخرین پرده آبی را که به دهانم می&zwnj;رفت&quot;، &quot;می&zwnj;توانم به دل انسانی آنکه واکنش&zwnj;های بنیادین&zwnj;اش را نمی&zwnj;شناسم متوسل شوم.&quot;،&quot;هرگز مثل امروز حس نکرده&zwnj;ام که آگاهی از فرمانی والا و مقدس و نفرتم در برابر چهرۀ آدمی که در آن غیر از دیوسیرتی چیزی نمی&zwnj;بینم این تکلیف دشوار را اجرگذارد و متعادل و روشن کند.&quot;</p> <p>مترجم گاهی جملات را مکانیکی و کلمه به کلمه ترجمه می&zwnj;کند، بی&zwnj;آنکه توجه داشته باشد چنین جملاتی در فارسی بی&zwnj;معنی&zwnj;اند: <br /> &quot;نمی&zwnj;توانستم این تجمل را داشته باشم.&quot;<br /> &quot;(...) وکیلم (...) فریاد برآورد که هیات منصفه یک کارگر شریف را به مرگ محکوم خواهد کرد، کارگری که لحظه&zwnj;ای خودگم کرده شده و درخواست تخفیف مجازات برای جنایتی کرد که حمل آن برای من مشخص&zwnj;ترین مجازات خواهد بود.&quot;<br /> معلوم نیست چگونه می&zwnj;شود &quot;خودگم&zwnj;کرده&quot; شد یا جنایتی را حمل کرد.&quot;شنای قورباغه را ناشیانه کرد&quot; و &quot;دوباره شروع را بازی کرده بود&quot; و &quot;وقتی روی پلاژ لباس&zwnj;هایمان را پوشیدیم&quot; <br /> &nbsp;</p> <p><strong>غلط&zwnj;های دستوری</strong></p> <p>&quot;.. این حقیقت را چسبیده بودم همان&zwnj;قدر که او مرا چسبیده بود.&quot; ناگفته پیداست که به کسی یا چیزی می&zwnj;چسبند و نه کسی یا چیزی را. &quot;نمی&zwnj;بینی مردم چقدر از این خوشبختی که من نصیب&zwnj;ام کرده&zwnj;ام، حسودی می&zwnj;کنند.&quot; به کس یا چیزی حسودی می&zwnj;کنند و نه از کس یا چیزی. <br /> &quot;قرار خواهند داد&quot; در این جمله: &quot;هیأت منصفه این نکته را مورد توجه قرار خواهند داد&quot; یا &quot;پیدانکرده است&quot; در این جمله &quot;آقایان هیأت منصفه، در روان من دقیق شده و چیزی پیدا نکرده است&quot; یا ریخت: &quot;سینماهای محله هم موجی از تماشاچی را ریخت توی خیابان&zwnj;ها&quot;. &quot;یک قایق ماهیگیری کوچکی را دیدم&quot; به جای &quot;یک قایق ماهیگیری کوچک&quot; یا &quot;یک جور دویدن دیوانه&zwnj;واری&quot; به جای &quot;یک جور دویدن دیوانه&zwnj;وار&quot; &quot;مسئلۀ قابل اهمیت&quot; و &quot;گذر یک ماشین را شنیدیم&quot; و &quot;رفاقت با او برایم بی&zwnj;تفاوت بود&quot;، &quot;درباره&zwnj;اش فکری ندارم&quot; <br /> &nbsp;</p> <p><strong>تکرار&zwnj;ها</strong><br /> &nbsp;</p> <p>انگار &quot;خود مترادف&quot; مثل این است و جمله&zwnj;ی &quot;انگار مثل این است که&quot; تکرار مکررات است، چنان که &quot;باز&quot; و &quot;دوباره&quot; در این جمله: &quot;باز دوباره برگشتم.&quot; همین&zwnj;طور است تکرار &quot;کمی&quot; در:&quot;بعد از ناهار کمی حوصله&zwnj;ام سررفت و کمی توی آپارتمان ول گشتم.&quot; <br /> &nbsp;</p> <p><strong>از &quot;را&quot; &zwnj;ها</strong><br /> &nbsp;</p> <p>حرف اضافه&zwnj;ی &quot;را&quot; به کرات و اغلب نادرست در جمله&zwnj;های جاخوش کرده&zwnj;اند مثل: &quot;امروز را چه کار کنم&quot; &quot;با خودش مزۀ نمک را می&zwnj;آورد&quot; &quot;دو روز مرخصی را از رئیسم خواستم.&quot; &quot;فکرش را کردم.&quot; <br /> &nbsp;</p> <p><strong>جملات مجهول</strong><br /> &nbsp;</p> <p>مترجم تمام جملات را با&zwnj;&zwnj; همان ساختمانی که گویا در زبان اصلی بود، کلمه به کلمه به فارسی ترجمه کرده است: &quot;از او پرسیده شد&quot;، &quot;صداهای گنگی شنیده شد&quot;، &quot;زنگی زده شد&quot;، &quot;حرف ماسون کمترشنیده شد&quot;، &quot;باز از او پرسیده شد&quot;، &quot;به این اکتفا می&zwnj;شد&quot;. <br /> می&zwnj;بینیم این مترجم &quot;بیگانه&quot; در ادعای خود مبنی بر ارایه&zwnj;ی ترجمه&zwnj;ای تازه ناموفق بوده است. جای سئوال دارد، چگونه است، این کتاب در شمارگان ۳۰۰۰ آن&zwnj;چنان مقبول می&zwnj;افتد که در مدتی کمتر از بیست و پنج روز به چاپ دوم می&zwnj;رسد و از زمان انتشار به تقریب هر سال یک بار چاپ شده است؟<br /> &nbsp;</p> <p><strong>در همین زمینه:</strong></p> <p><a href="#http://radiozamaneh.com/taxonomy/term/2062">::مقالات ناصر غیاثی در رادیو زمانه::</a></p>