زندگی سگی پناهندگان

اکبر فلاح‌زاده – به تازگی، دو پناهجوی ایرانی در کوه‌های یونان یخ زدند. یک کشتی حامل حدود ۲۵۰ پناهجوی ایرانی، افغانی و عراقی هم چندی پیش غرق شد که فقط ۳۳ نفرشان نجات یافتند، اما آنهایی هم که غرق نشدند، نجات نیافتند و دوباره در شرایط دشوار زندگی غرق شدند.

“تاتس” از روزنامه‌های چپ آلمان چندروز پیش مصاحبه‌ای انجام داده است با یک پناهنده آفریقایی که بدون پاسپورت در آلمان زندگی می‌کند. تجربیات او درد‌آور است، اما به درد همه می‌خورد. به ویژه به این دلیل که او صادقانه و بدون اغراق حرف زده است.

او در زمره پناهجویانی است که اصطلاحاً به آن‌ها “اقتصادی” می‌گویند. پناهندگان سیاسی چنان که می‌دانیم، وضع‌شان به مراتب بد‌تر است. چون در صورت اخراج، دستگیری و زندان در انتظارشان است. با این حال اگر منصفانه قضاوت کنیم، پناهندگان اقتصادی نیز مشکلات‌شان مستقیم یا غیرمستقیم، “سیاسی” است. منتهی کشورهای پناهنده‌پذیر این استدلال را نمی‌پذیرند، چون می‌ترسند کشورشان چنان از پناهنده پر شود که دیگر برای خودشان جا نباشد.

آن‌ها این نکته را فراموش می‌کنند که بنا به خصلت استثمارگرانه سرمایه جهانی، خوشبخت بودن اروپا و آمریکا به قیمت بدبخت شدن جهان سوم حاصل می‌شود.به هرحال این دعوای پیچیده‌ای است که جنبه‌های مختلف دارد و ما هم به تنهایی نمی‌توانیم آن را حل کنیم. ما همه دردمندیم و ساده‌ترین کار این است که با هم درد دل کنیم. حرف‌های یوسف، پناهنده آفریقایی حرف و درد خیلی‌ها است.

***

یوسف یکی از صد‌ها هزاری است که بدون هیچ برگه قانونی، پنهانی در آلمان به سر می‌برد و از زندگی سگی جانش به لب رسیده است. با این حال، سبک و سنگین که می‌کند، می‌بیند همین زندگی هم دست کم از نظر اقتصادی خیلی بهتر از زندگی در آفریقاست. یوسف به شکل “سیاه” کار می‌کند. صبح کله سحر پا می‌شود و می‌رود سر کار و تا بوق سگ در آشپزخانه جان می‌کند و نیمه‌های شب له و لورده به خانه برمی‌گردد. “خانه” اتاقکی است که با یک مستأجر عیال‌وار در آن به‌طور شریکی زندگی می‌کند.

می‌گوید: “من راستش اسمم یوسف نیست، اما از این اسم خوشم می‌آید. یوسف پسر یعقوب بود و به مصری‌ها فروخته شد. او باید در سرزمین غریب با زندگی دست و پنجه نرم می‌کرد. عین خود من در آلمان. نه ماه است که اینجایم، هیچ برگه هویتی هم ندارم. ۳۰ سالم است و زن و دو بچه‌ام در آفریقا هستند. دخترم سه ساله و پسرم دوساله است. چون اجازه اقامت ندارم، خانه هم ندارم. پیش یک خانواده پناهنده دیگر که دوتا اتاق اجاره کرده‌اند، زندگی می‌کنم.

زندگی که چه عرض کنم: دوتا بچه دارند و من شب‌ها گوشه‌ای از اتاق کنار آن‌ها می‌خوابم. برای آنکه صبح‌های زود بیدارشان نکنم موبایلم را می‌گذارم زیر سرم. چهار و نیم صبح پا می‌شوم، یواشکی رخت و لباس می‌پوشم و پاورچین از خانه می‌زنم بیرون تا کسی بیدار نشود. در آشپزخانه رستورانی در هامبورگ کار می‌کنم. کارم تا نیمه‌های شب طول می‌کشد. فقط یکشنبه‌ها تعطیلم.

مشکل بزرگم این است که وقت استراحت و سر خاراندن ندارم. اگر عیال‌وار نبودم اینجور پدر خودم را در نمی‌آوردم. همیشه فکر می‌کردم آدم در اروپا زود پولدار می‌شود. کسانی که از اینجا به آفریقا برمی‌گردند با پول‌شان پز می‌دهند. کلی هم خالی‌بندی می‌کنند. مدعی می‌شوند که در تعمیرگاه ماشین یا کارخانه پارچه‌بافی کار کرده‌اند، اما حالا که خودم اینجا هستم، می‌فهمم که دروغ می‌گفته‌اند تا خودشان را از تنگ و تا نیندازند.

در آفریقا دستم به کار بند بود. در نخلستان کار می‌کردم، اما بدبختی این بود که مزد بخور و نمیری می‌گرفتم و کفافم را نمی‌داد. از پس شهریه مدرسه دخترم هم بر نمی‌آمدم. تازه گذشته از بچه‌های خودم، بار خرج هفت تا خواهر و برادر ریز و درشت هم روی دوش من بود، چون پدر مادرم مرده‌اند و من فرزند ارشد و نان‌آور خانواده بودم.

صاحبکارم اینجا در هامبورگ گفته فقط چهارهفته می‌توانم پیشش کار کنم. چون می‌ترسد مأموران کنترل کار سیاه سر و کله‌شان پیدا بشود و جریمه‌اش کنند. به‌هرحال باز خدا پدر او را بیامرزد که تا به حال روزی یک خانوده ۱۱ نفره را داده است. من هرماه هرچه در می‌آورم می‌فرستم برای خانواده‌ام در آفریقا.

در آفریقا همه بچه‌ها فکر و ذکرشان مهاجرت به اروپا و آمریکاست. پسرعموهای خودم در کانادا هستند. هفت، هشت سالم بود که یک‌بار یکی از همین پسرعمو‌ها به من گفت: “درست را تمام کن، خودم می‌آیم می‌برمت”، اما قالم گذاشت. پسرعموهای دیگرم هم خالی بستند و به من وعده سر خرمن دادند.

چندسال پیش یکی دیگر از اقوام‌مان که در ایتالیا زندگی می‌کند، شنیده بود مستأصل شده‌ام و راه و چاه پیش پایم گذاشت. گفت برو لیبی، از آنجا با کشتی بیا ایتالیا. شال و کلاه کردم که راهی بشوم، اما خانواده‌ام مخالفت کرد. تا اینکه بالاخره یک سال پیش دلم را زدم به دریا. چون دیگر طاقتم تمام شده بود. بلیت و گذرنامه جعلی برای سه ماه اقامت در اسپانیا برایم شش هزار یورو آب خورد. عمه‌ام مزرعه کاکائو‌اش را پیش بانک گرو گذاشت و این پول را قرض کرد تا اقساطش را پنج ساله پس بدهد.

زنم اول از ماجرا خبر نداشت، اما یکبار که داشتم تلفنی با قاچاقچی حرف می‌زدم، به اصطلاح گوش ایستاد و از ماجرا بو برد. از آن به بعد تو لک رفت. به او گفتم اگر درست شود و کارم راه بیافتد خوشبخت می‌شویم و دیگر خنده از لبت نمی‌رود. حالا هم خوشبخت است. چون من هرماه برای خانواده پول می‌فرستم.

ما آفریقایی‌ها خیلی‌ خرافاتی هستیم. آفریقایی‌ها از طرح‌هایی که در کله‌شان دارند با کسی حرف نمی‌زنند، چون می‌ترسند اجنه بو ببرند و چوب لای چرخ‌شان بگذارند. من خودم حتی به خواهر و برادرانم موضوع را نگفتم. گفتم یک هفته می‌روم جایی در یک معدن دورافتاده کار می‌کنم و برمی‌گردم. پایم که به اسپانیا رسید، به آن‌ها زنگ زدم و همه شاخ درآوردند.

اینجا بعضی زن‌هایی که حامله هستند، حاضرند ده هزار یورو بدهند تا کسی گردن بگیرد که پدر بچه‌شان است. اینجوری آدم اوراق هویت و اجازه کار هم گیرش می‌آید. اگر هم اداره و این جورجاها، آزمایش خون بخواهند، می‌شود پدر واقعی را پیدا کرد و برای آزمایش فرستاد تا گندش در نیاید.من یکی که حاضرم در ازای اوراق هویت قانونی، ماهانه بخشی از درآمدم را دودستی تقدیم کنم. بالاخره شما هم در کشورتان مالیات لازم دارید دیگر!

به اسپانیا که رسیدم فقط دودست لباس، یک مسواک، یک حوله و یک انجیل همراهم بود. آنجا چندبار در مزرعه هندوانه کار کردم. پدرم درآمد. زندگی به‌قدری سخت بود که خیلی از کارگران آفریقایی برای کاستن از رنج به اعتیاد روی آورده بودند. من سه ماهی آنجا کج‌دار و مریز طی کردم و بعد با اوراق جعلی سوار قطار شدم و به هامبورگ آمدم. چون منطقه شنگن بود کسی جلویم را نگرفت.

برداشتی که من از آلمان داشتم، یک چیز بود، آلمانی که دیدم یک چیز دیگر. آنچه در تلویزیون دیده بودم از زمین تا آسمان با آنچه دیدم فرق داشت. پیش خودم حساب کرده بودم اینجا در آلمان یک زن سفید بگیرم و بچه‌های قد و نیم‌قد سیاه و سفید درست کنم و ماندنی بشوم، اما فرهنگ اینجا را که دیدم، دیدم نه، جور در نمی‌آید. این‌ها خدا نشناسند. آدم‌ها در این ولایت جوری بار می‌آیند که خودخواه باشند. یک‌بار سر کار در آشپزخانه دستم روی اجاق سوخت و تاول زد، اما صاحب کارم اصلاً نپرسید حالت چطور است؟ تنها چیزی که برای او اهمیت دارد این است که با سرعت، خرکاری کنم.

به هرحال اگر بتوانم سه سال اینجا بمانم و کار کنم و خودم را ببندم، خیلی خوب می‌شود. کسانی که اینجا بچه‌دار می‌شوند در بازگشت مشکل فرهنگی پیدا می‌کنند، چون بچه‌ها به زندگی اینجا عادت می‌کنند و نمی‌توانند ترک عادت کنند.

اگر همه چیز رو به راه باشد، یک‌ساله می‌توانم بدهی عمه‌ام به بانک را تسویه کنم و آن وقت همه‌چیز روی غلتک می‌افتد. هفته آینده هم قرار است برای کار با صاحب یک کیوسک ساندویچ فروشی حرف بزنم. مشکلم اجازه کار است. یک بنده خدایی را پیدا کرده‌ام که ۱۵۰ یورو می‌گیرد و اوراق و برگه‌های اقامت، کار و بیمه‌اش را به من می‌دهد. مشکلش این است که قیافه‌ام به عکس او نمی‌خورد. او سفید است، من سیاه. آخر این هم قیافه است، شما‌ها دارید؟!(می‌خندد(

اینجا بعضی زن‌هایی که حامله هستند، حاضرند ده هزار یورو بدهند تا کسی گردن بگیرد که پدر بچه‌شان است. اینجوری آدم اوراق هویت و اجازه کار هم گیرش می‌آید. اگر هم اداره و این جورجاها، آزمایش خون بخواهند، می‌شود پدر واقعی را پیدا کرد و برای آزمایش فرستاد تا گندش در نیاید. زنی را می‌شناسم که سه تا بچه دارد از سه آدم مختلف. حساب کنید چقدر برایش آب خورده. چه کار باید کرد؟ بالاخره کار باید یک جوری راه بیافتد. من یکی که حاضرم در ازای اوراق هویت قانونی، ماهانه بخشی از درآمدم را دودستی تقدیم کنم. بالاخره شما هم در کشورتان مالیات لازم دارید دیگر!

با خانواده‌ام در آفریقا خیلی به‌ندرت حرف می‌زنم. اولاً که وقتش را ندارم، دوماً هم تماس تلفنی خیلی گران است: یک ربع تماس تلفنی دو و نیم یورو تمام می‌شود که من امکانش را ندارم.نمی‌دانم کی برمی‌گردم. بعضی‌ها را می‌شناسم که وقتی برگشته‌اند، بچه‌های‌شان آنها را نشناخته‌اند. من هم از همین می‌ترسم! اگر اوراق هویت داشتم می‌توانستم زن و بچه‌ام را دعوت کنم. آن‌ها روح‌شان هم خبر ندارد که من در چه شرایطی دارم سر می‌کنم.

دخترم پشت تلفن می‌پرسد: “بابا کی می‌آیی؟” می‌گویم: درس‌هایت را بخوان، بزرگ که شدی می‌آیم برت می‌دارم و می‌آورم اروپا. او هم دلگرم می‌شود و بهتر به درس و مشقش می‌رسد. به هرحال بچه‌هایم باید خودشان تصمیم بگیرند. من فقط دوست دارم بهتر آموزش بیبند تا خودشان راه خودشان را بیابند.

بعضی وقت‌ها دوستان و بچه‌محل‌ها زنگ می‌زنند. پول و موبایل و… می‌خواهند. دل‌شان خوش است! فکر می‌کنند اینجا دارند مرا باد می‌زنند!

منبع: روزنامه آلمانی تاتس

در همین زمینه:

پناهجوی کرد در زندان اوین

کسی به داد ما نمی‌رسد!

بی توجهی به حل بحران (گفتار اول)

زندگی سگی پناهندگان (گفتار دوم)

پناهندگان جهان در آینه آمار (گفتار سوم)

رویاهایم را می‌خواهم (گفتار چهارم)

مشکلات پناهندگی، ربطی به جنیست ندارد

راست‌های افراطی اروپا و پایمالی حقوق مهاجران

پناهجویان ایرانی در سوئد و نروژ

مشکلات پناهجویان زن در کشورهای توریستی